ئێران سەرمایەگوزاری لە سەر سوپای مەهدی لە عێراق دەكات/بەڵگەیەکی وەرگێڕدراو بۆ کوردی

0
1010
کەیهان یۆسفی
کەیهان یووسفی

و: كەیهان یووسفی

حەوتەنامەی  The Arab Weekly لە ڵاپەڕەی 5ی خۆیدا كە رێكەوتی 22 مانگی مەی بڵاو بۆتەوە بابەتێكی بە پێنووسی Sami Moubayed بڵاو كردۆتەوە كە باس لە چۆنیەتی سەرمایەگوزاری  ئێران لە سەر سوپای مەهدی لە عێراق دەكات. 

نووسەر دەنووسێت: ئێران بە دوای دۆزینەوەی حیزبۆڵڵایەك لە عێراقدایە و وادیارە كە ئەوەی لە نێو سوپای مەهدیدا دۆزیوەتەوە. لە ڕاستیدا، مەلاكان دەمێك بوو كە بە دوای دامەزراندنی وەها هێزێك بوون، لەو كاتەی كە سووریا و ئیسراییل خەریكبوو بە شێوەی ترسناك و لە بەرچاوی ئەوانەوە بۆ گەیشتن بە واژۆكردنی رێككەوتنی ئاشتی لە ساڵی 2008 لەیەكتر نزیك ببنەوە.

توندڕەوەكانی تاران زۆر شڵەژابوون لەو بیرۆكەی كە سووریا ” میحوەری مەقاومەت” بە جێ بهێڵێ. بە پێی لۆژیكی ئێرانیەكان،  بەرەنجامی ئاشتی نێوان ئیسراییل  و سووریا هەروەك رووخانی دەسەڵاتی بەشار ئەسەد وابوو و كارەساتێكی گەورە بۆ حیزبۆڵڵا بە ئەژمار دەهات چوونكە هێڵی پشتیوانیكردنی تاران ـ دەمەشق لە نێودەچوو.

سووریە سەردەمێك لە حیزبۆڵڵا كەڵكی وەرگرت كە  خەریكی مشتومڕ بۆ گەڕاندنەوەی بەرزاییەكانی گوڵان لە دەست ئیسراییل بوو و ئەوەش رێك سەردەمانێك بوو كە ئێران خەریكی پەرپێدان و بلاوكردنەوەی  شۆڕشی ئیسلامی و بە هێزكردنی ڕەوتی شێعەی عەرەبی لە سەرانسەری  ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بوو.

ئەگەر بەرزاییەستراتژییەكانی گوڵان دەگەڕایەوە دەستی سووریا، وێنەدەچوو كە دەمیشق بەرگری لە گۆڕینی قەوارە یان تەنانەت لەناوچوونی حیزبۆڵڵا بكات بەڵام ئێران زۆر جیاوازتر بۆ ئەم مەسەلەیە دەێڕوانی.

جیاوازی نێوان ئێران و سووریا لە مەڕ داهاتووی حیزبۆڵڵا  زۆر نوێ نییە، ئەگەرچی ئەوان هەنووكە بوونەتە یەك مێژوو بە هۆی پشتیوانیە جێی رەخنەكانی حیزبۆڵڵا لە دەسەڵاتەكەی بەشار ئەسەد لە شەڕی سووریا لە ساڵی 2011وە.

لە ڕەوتی پرۆسەی ئاشتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە میانەی دەیەی 1990دا، فارۆق الشەرع، وەزیری كاروباری دەرەوەی سووریا بە ئامریكاییەكانی وتبوو كە دەمیشق ئامادەیە كە یارمەتیدەر بێت بۆ داماڵینی چەك لە حیزبۆڵڵا و گۆڕینی لەپارتێكی چەكدارییەوە بۆ پارتێكی سیاسی.

تاران دەستی بە ئامادەكردنی پڵانی “بێ” كرد، بۆ زێدەخوازی لە جیهانی عەرەبی لە سەر ئەو هێڵەی كە چ بكات  ئەگەر حیزبۆڵڵا لە گۆڕەپانی لوبناندا نەمێنێ.

بۆ تاران خولقاندنی ئەم ئاڵترناتیڤە عەرەبە شێعەیە لە جیاتی حیزبۆڵڵا، گرووپێكی میلیشایی بوو كە بتوانێت خزمەت بە بەرژوەندییەكانی ئێران لە پارێزگاری كردن لە شێعە و پەرەپێدان بە كارتێكەری فارسەكان لە ناوچەكەدا بكات.

ئێرانیەكان ئەمەیان لە عێراق دۆزیەوە، وڵاتێك كە بەهۆی داگیركاری ئامریكاوە كاول كرابوو، رێك وەكوو چۆن لوبنان تووشی شەڕ بوو كاتێك حیزبۆڵڵا لە ساڵی 1982دا دامەزرا. چەك و چۆڵ و پارە لە هەموو شوێنێك هەبوو، زۆر سپاس بۆ بێ سەروبەرەیی سیاسی و ئەمنی، هەزاران شوێنكەوتووی شێعی بە دژی داگیركاری دەرەكی چەكیان هەڵگرتبوو.

ئێران دوو گرووپی شێعی دۆزیەوە كە چاوەڕێی بوون بە ببن بە حیزبۆڵڵایەكی دیكە: بریگاردەكانی بەدر و سپای مەهدی بە ڕێبەری پیاوێكی ئایینی وەكوو موقتدا سەدر.

بریگاردەكانی بەدر باڵی سەربازی  شوورای باڵا بۆ بەرپاكردنی شۆڕشی ئیسلامی لە عێراق بوون كە لە ساڵی 1982  لە ڵایەن شارەزا ئێرانیەكانەوە دامەزرا بوو. ئەم گرووپە تاران دایمەزراندبوو و لەڵایەن ئەفسەرە ئێرانیەكانەوە پەروەردە كرابوون و هێزێكی شەڕكەر بوو كە وەكوو بەشێك لە سپای ئێران لە گشت ماوەی شەڕی ئێران و عێراق لە ساڵی 1980 تا 1988 دژی عێراق بەشداری شەڕی كردبوو.

خەڵكی ئاسایی عێراق هەرگیز كوژرانی پیاوە عێراقیەكان بە دسەتی ڕێبەرانی بەدر و بەفەرمانی تاران لە تێكهەڵچوونەكاندا لە ساڵی 2003 و رووخانی سەدام حوسێندا لە بیرناكەن و هەروەها كردەوەكانی دیكەی وەك گەندەڵی، فڕین و دزینی منداڵ و تاكەكان، جوخەكانی مەرگ .

سپای مەهدی لە ساڵی 2003دا لە ڵایەن موقتەدا سەدرەوە دامەزرا. وێدەچێت  بەربژارێكی شیاوتر بێت بۆ تاران.  وێكچوونێك لە نێوان سەدر و حەسەن نەسرۆڵڵا، ڕێبەری كاریزماتیكی حیزبۆڵڵادا هەبوو، هەردوویان ڕێبەری پارتەكەیان لە تەمەنی لاوێتیدا بەدەست گرتبوو، نەسەرۆڵڵا لە تەمەنی 31 ساڵان و لە ساڵی 1994( ساڵی 1992 دروستترە، وەرگێڕ) و سەدر لە تەمەنی 30 ساڵان و لە ساڵی 2003دا.

شەڕكەرەكانی سەدر پەرەیان بە شەڕێكی قارەمانانە بە مەبەستی ڕێبەرایەتیكردنی  رەوتی دژە داگیركاری ئامریكا لە ساڵی 2004دا دا، هەروەك نەسەرۆڵڵا كە دژی ئیسراییل ئەوە كارەی كرد بوو. سەدر خۆی وەكوو قارەمانێك بۆ سەربەخۆیی عێراق ناساند، چونكە ئەو وەكوو ڕێبەرانی بەدر دروستكراوی دەستی ئێران نەبوو، ئەو جێی رەزامەندی شەقامی عێراقی بوو.

لە ژێر رێكارەكانی حیزبۆڵڵادا، سەدر میلیشیاكانی خۆی كردە سپایەكی رێكوپێك،خاوەن دیسیپلین و چاونەترس، كەسانی گەندەڵ و خراپەی لە ریزكانی خۆی دەرپەڕاند.

سەدر دواتر گەڕایەەوە بۆ قوتابخانەی ئایینی لە شاری نەجەف بۆ ئەوەی پلەی ئاكادیمی خۆی بەرز بكاتەوە، ئەو چاوی بڕیبووە پلەی مجتهد(فیقهی ئیسلامی)  تا كوو ئەوەی خاوەن پلەیەكی نێوەنجی وەك حوجەتۆلیسلام بێت كە ئەو وەها بهێلێتەوە كە نەتوانێت فەتوا دەربكات.

رێك وەك نەسرۆڵڵا، سەدر لە وتاردانەكانیدا خۆی لە وشەی شێعە بوارد و خۆی وەكوو ناسیۆنالیستیكی عێراقی پێناسە كرد.  ئەو و نەسرۆڵڵا  هەردوویان تێگەیشتبوون كە ئاڵۆزییەكانی سیستمی ئیعترافی (دان پیدانان) لە وڵاتەكانیان جێی رێزە و نابێت هیچ كات بانگەشە بۆ دامەزراندنی  سیستمێكی تیۆكراتیكی شێعی، لە سەربنەمای مودێلی ئێرانی بكەن.

سەدر هەروەها وەكوو حیزبۆڵڵا خاوەنی  تۆڕێكی بە هێزی خێرخوازی، مۆنۆپۆلی پەروەردەكردن، خەستەخانە و كۆكردنەوەی یارمەتی لە ناوچە شێعەكان بوو و هەروەها دڵنیایی لەوەی كە بنەماڵە هەژارەكان مانگانە یارمەتی لە سپای مەهدی وەردەگرن.

لە دوای ئەوەی كە شوێنكەوتووانی ئەو لە مانگی مەی بە شێوەیەكی چاوەڕواننەكراو هێرشیان كردە سەر زوونی سەوز بۆ دەربڕینی ناڕزایەتی لەسەر دەسەڵاتەكەی  بەغدا، ژیرانەیە ئەگەر بپرسین كە ئایا لە ڕاستیدا سوپای مەهدی دەبێتە حیزبۆڵڵای دووهەمی ئێران كە لە عێراق و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ڕۆڵ بگێڕێ.

بۆ بینینی دەقی ئەو بابەتە بە زمانی ئینگلیزی، لێرە کرتە بکە

elmehdi3

elmehdi4

سه‌رنج و كۆمێنت

كۆمێنت

بابەتی پێشووداواکاریی چالاکانی مەدەنی- سیاسی: لە مەهاباد بە وێنەی کەبودوەندەوە پێشوازی لە رووحانی بکرێت
بابەتی دواترکرێکارێکی خووزستانی بەهۆی دواکەوتنی ٦ مانگەی مووچەکەی خۆی سووتاند

Leave a Reply

ئەم ماڵپەڕە لە ئەکیسمێت بۆ کەمکردنەوەی هەرزە واڵە و سپام سوود دەگڕێ. فێربە چۆن زانیاری بۆچونەکانت ڕێکدەخرێت.