سۆران کەرباسیان
کاتێک کە زیندانییەکان دەستەدەستە ئازاد دەکران، لەبەر ئەوە کە جەماوەر و خوێندەکاران پێشوازییەکی گەرمیان لە ئازادبوان دەکرد، حکومەتی پەهلەوی هەستی بە مەترسی دەکرد و بە مەبەستی پاراستنی ئاسایشی شارەکان و بە تایبەتیی تاران، چەکدارێکی زۆری بڵاوکردەوە بۆئەوەی بتوانێت بەر لە هەرجۆرێ هەلقواستنێک لە لایەن نەیارانی ناوەکیی بگرێت. لەم بارەوە ڕاپۆڕتێک بڵاو بۆوە کە کورتەیەک لەم ڕاپۆڕتە بۆ گرنگی وێناکردنی مێژووی ئەوکات بە پێویست دەزانرێت.[1]
دە نێو زیندانییەکاندا کەسانێک دەبیندرا کە حوکمی چەند ساڵ زیندان یان زیندانی هەتاهەتاییان بۆ بڕدڕابۆوە. لە زۆربەی چینە جۆراوجۆرەکان و لایەنەکانیان تێدابوو. سەفەر قارەمانیان ناودارترین زیندانییەک لە نێوان ئازادبواندا بوو کە سەرنجێکی زۆری لە لایەن زیندانییەکان و خەڵکەوە پێ درا و لەسەر دەستان دەیانگێڕا.[2]
کاردانەوەی زیندانییەکان لە کاتی ئازادکردنیاندا جیاواز بوو. هەندێکیان یەکجار خۆشحاڵ بوون و دەبینرا کە بەشێکیان بۆیان گرنگ نەبوو کە ئازاد کراون. زیندانییەکان لەسەر تاوانی جۆراوجۆر دە زیندان کرابوون. هەندێکیان بۆ تۆمەتی چالاکی کۆمۆنیستیی، هەندێک بە تاوانی ئەوە کە کتێبیان هەبوو، هەندێک لەبەر ئەوە ڕاگەیاندنی دژی پەهلەوییان بڵاو کردبۆوە و هەندێکیش لەبەر ئەوە کە لە ڕێپێوان و ناڕەزایەتییەکاندا بەشداریان کردبوو لە لایەن ڕێژیمی پاشایەتییەوە گیرابوون.[3]
یەک لە هەڵوێستەکانی ئەو زیندانییە ئازادکراوانە ئەوە بوو کە پاش هاتنەدەریان بە یەکەوە کۆبوونەوەیان پێکهێنا و خوازیاری ئازادکردنی هەموو زیندانییە سیاسییەکان بەبێ مەرج بوون.
یەک لە زیندانییە ئازادکراوەکان لە وەڵامی ئەوەدا کە دۆخی زیندانییەکان لە زینداندا چلۆن بوو، گوتی:
«هەشت ڕۆژ پاش ئەوەی ژیانی هاوبەشم پێکهێنا، لە لایەن کارگێڕانی ساواکەوە بە تۆمەتی بڵاوکردنەوەی ڕاگەیاندنی زەرەرمەند دەستبەسەرکرام و دادگای ئەڕتەش چوار ساڵی زیندانی بۆ بڕیمەوە و پاش هەشت مانگ و نیو ئازاد بووم. پاش ئەوەی کە گیرام ١٨ ڕۆژان منیان بە پێوە ڕاگرت و لێپرسینەوەیان لێ کردم.»[4]
پێشتر نوێنەری کۆنفێدراسیۆنی جیهانی خوێندەکاران و قوتابیان کە ئێرانییەکی دانیشتووی ئاڵمان بوو، بە مەبەستی لێوردبوونەوە لە بوون یان نەبوونی ئەشکەنجە لە زیندانەکانی پەهلەوی هاتبوو ئێران و لە تاران لە لایەن ساواکەوە دەستبەسەرکرابوو. دادگای پەهلەوی دە ساڵی زیندانی بۆ بڕیبۆوە. لەو ڕۆژەدا کە ئەو ئازاد کرا، هەشت ساڵ و چەند ڕۆژ لە زیندانیکردنی بەسەرچووبوو.
لە ڕوانگەی زۆربەی زیندانییە ئازادکراوەکان، بەخشین و ئازادکردنی ئەوان بەو شێوەیە بە واتای ئەوە بوو کە ئەوان کارێکی غەیری قانوونییان ئەنجامدابوو و دواتر لە لایەن حکومەتەوە بەخشراون، کەچی ئەوان خۆیان پێ بێتاوان بوو و لەسەر ئەو بڕوایە بوون بە تۆمەتی ناڕەوا دەستبەسەرکرابوون.[5]
بنەماڵەی زیندانییە سیاسییەکانیش بە هەمان مەبەست لە پشتیوانیی باقی زیندانییەکان کۆبوونەوە و خوازیاری ئازادکردنی بەبێ مەرجی زیندانییە سیاسییەکان بوون.[6]
لێدوانەکانی وەزیری داد لەمبارەوە وا لێکدەدراوە کە حکومەتی پەهلەوی جیا لەو ڕێژەیەی کە بڕیاری ئازادبوونیانی دابوو، ئامادە بوو زیندانی دیکەش ئازاد بکات. پاشەکشەکانی حکومەت بەردەوام بوو و ئەوەی لەو کاتەدا سەرکەوتنی کوردەکان و نەتەوەکانی دیکەی نێو ئێرانی زۆرتر دەکرد، بوونی کاری ڕێکخڕاو و ئۆرگانایز بوو و بە شێوەی گرووپی توانیبوویان پشت و پەنایەکی بەهێز بۆ یەکتر بن. بنەماڵەی زیندانییە سیاسییەکان کە لەسەر ویستەکانی خۆیان سوور بوون، بە مەبەستی یەکلاکردنەوەی داخوازییەکان لە بەرانبەر پەهلەویدا بەیاننامەیەکی هاوبەشیان گەڵاڵە کرد. ئەو ڕاگەیاندنە کە بە واژۆی زۆربەی بنەماڵەکان گەییشتبوو، بریتی بوو لە:
١ . هەموو زیندانییە سیاسییەکان بەبێ مەرج ئازاد بکرێن و هاوکات دەبێ «ئیعادەی حەیسیەت»یان لێ بکرێت.
٢ . هەروەها هەموو زیندانییە کۆنەکان و ئەوانەی کە ساڵی ١٩٦٩ی زایینیی گیرابوون و حوکمی درێژخایەنیان بۆ بڕدرابۆوە دەبێ ئازاد بکرێن.
٣ . هەموو، زیندانی سیاسیین و بەکارهێنانی تێڕمی «دژە ئاسایش» سەرچاوە لە گەمژەیی ڕێژیمی پەهلەوی وەردەگرێت.
٤ . بنەمالەی زیندانییە سیاسییەکان خوازیارن کە ڕۆڵەکانیان لە ڕۆژێک یان بە بۆنەیەکی دیاریکراو و گرنگ بۆ ڕێژیم ئازاد نەکرێن. ئەوە زیندانییەکانن کە دەبێ بڕیار بدەن ئەو حکومەتە دەبەخشن یان نا. ئەوان هیچ تاوانێکیان ئەنجام نەداوە.
٥ . بەشێکی بەرچاو لە زیندانییە سیاسییەکان لە کاتی دەستبەسەرکردن، لێپرسینەوە یان ئەشکەنجەکردن بە شێوەی جۆراوجۆر بریندار کرابوون کە لە نەخۆشخانەی تایبەتدا ڕادەگیران. بنەماڵەی زیندانییە سیاسییەکان خوازیارن دۆخی ئەوان ڕوون بکرێت و تاوانبارانی بریندارکەری ئەوان لە دادگایەکی نەتەوەییدا سزا بدرێن.[7]
لە هەمان ڕۆژدا بە بۆنەی ڕۆژی لەدایکبوونی شا، بە فەرمانی شا ٢١٢ کەس لە تاوانبارناسراوانی دادگا بەخشران و حوکمی ئازادبوونی ئەوانیش بۆ وەزارەتی داد نێردرا. شا بەم کارەی سەرلەنوێ سەلماندی کە ئۆرگانەکانی دەوڵەت هیچ پێگە و شەڕعییەتێکی قانوونییان نییە و فەرمانی بە دەزگای دادی وڵات دا کە ئەو خەڵکە ئازاد بکەن.[8]
وێنەی سەردێڕی ئەم بابەتە شەقامیکی سنە نیشان دەدات کە یەک لە دەگمەن بانکە کراوەکانی ئەوکات نیشان دەدات کە کارمەندەکانی هێشتا مانیان نەگرتبوو.[9]
سەرچاوە و ژێدەری ئەم بابەتە لە کۆتایی ئەم زنجیرە نووسینەدا بلاو دەکرێنەوە.