لە ساڵیادی دامەزراندنی کۆماری سێدارەی ئیسلامی ئێران و لە درێژەی جێژنەکانی هەموو ساڵەی ساڵیادی دامەزراندنی کۆماری ئیسلامی لە لایەن یەکێتی نیشتمانییەوە، لە سەر دەستی نەجمەددین کەریم، پارێزگاری کەرکووک و ئەندامی ڕێبەریی یەکێتی نیشتمانی کوردستان، سەنتەرێکی ڕۆشنبیری وەرزشی بە ناوی خومەینی و بە ئامادەبوونی کاربەدەستانی ئێرانی و لە حاڵێکدا کە تەنیا دوو ئاڵای ئێران ق عێراق داندرابوون و ئاڵای کوردستان شوێن بزر کرابوو، کرایەوە.
کرانەوەی مەڵبەندێکی ڕۆشنبیری لە شارێکی وەک کەرکووک کە هەزاران قوربانی پێشکەش بە کوردستان کردووە و کورد بە دڵی کوردستانی دەناسن و کەرکووکێکانیش بە بەشێک لە نیشتمانپەروەرترین کوردەکان دێنە ئەژمار، هەڵگری گەلێک هێما و قسە و پەیامە کە تا ئێستش تاق و لۆق نەبێ لە لایەن ڕووناکبیرانی باشوور، دژکردەوەیەکی ئەوتۆی لێنەکەوتۆتەوە.
هەرچەند تا ئێستا هیچ کام لە حیزبەکانی خۆرهەڵاتی کوردستان لەمبارەوە هیچ ڕاگەیێندراوێکیان نەبووە و خەڵکی ناوخۆی خۆرهەڵاتیش بە هۆی زەبر و زەنگ و سێدارە و ئەشکەنجە، نەیانتوانیوە ڕای خۆیان دەرببڕن، بەڵام تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان تەژی ىوون لە مەحکووم کردنی ئەو کارە قێزەون و نانیشتمانییە.
بەو بۆنەوە ڕۆژی کورد بەپێی دەرفەت، ڕای بەشێکی بەرچاو لە چالاکانی خۆرهەڵاتی کوردستانی لە بوارە جیاوازەکانی سیاسی، فەرهەنگی، هونەر و مەدەنی دا وەرگرتووە کە لەو بابەتەدا دەخرێتە بەر چاوتان و هەر کام لە کەسایەتییەکان بە شێوەیەک، ڕوانگەی خۆیان خستۆتە بەر باس.
ڕەحیم رەشیدی رۆژنامەوان و شرۆڤەکاری ناسراوی کورد بە چڕی شرۆڤەی ئەم باسە دەکات و لەمبارەوە هەڵوێستی گرت و بۆ ڕۆژی کورد دوا: “ئێران دژی نەتەوەپەرەستی و چەقبەستوویە ” ئەم سەردێڕە ، وا”تە ئێران دژی نەتەوەپەرەستی و چەقبەستوویە”، دروشمێک بوو کە لەگەڵ ئاڵای کۆماری ئیسلامی لە هۆڵی یادکردنەوەی خومەینی و شۆرشەکەی لە شاری سلێمانی پێتەختی رۆشنبیری هەڵواسرابوو! سێ ساڵ پێش ئێستا “دەیڤید پۆلاک”، گەورە توێژەری ئەمریکایی و ڕاوێژکاری پلەبەرزی وەزارەتی دەرەوە، ئاشکرای کرد کە کەسایەتی دووهەمی بزوتنەوەی گۆران پێی وتوە، ئێرانییەکان تەنیا لە شاری سلێمانی دا پتر لە ٧٠٠ ماڵی سیخوریان هەیە. ئەم ڕێژەیە تەنیا ئی ساڵی ٢٠٠٧ بووە. ئێستاش لە ساڵی ٢٠١٦دا، بە کرانەوەی “ناوەندی ڕۆشنبیری و وەرزشی خومەینی” لە شاری کوردستانی و پڕ کێشەی کەرکووک، هەروەها ڕێزگرتن لە شۆڕشی ئێران لە شاری سلێمانی، جیا لە تۆخکردنەوەی دەستەوەستانی لە ئاست ئاژاوەگێری ئێران دا، ئەوە دەکرێ لە گۆشە نیگای جۆراوجۆرەوە، خوێندنەوەی جیاوازیشی بۆ بکرێ. هەرچەندە لای من، ئەم ڕووداوە ناکرێ لە شەهید کردن و تیرۆرو بێسەروشوێن کردنی نزیک بە ٥٠٠ تێکۆشەری سیاسیی رۆژهەڵاتی کوردستان لە خاکی باشووردا کە زۆربەشیان لە ژێر دەسەڵاتی یەکیەتیی دا روویداوە، کارەساتبارتر و داچلەکێنتر بێ. چوونکە گوێ لە مستی و بێ ئیرادەیی ئەوان لە ئاست تاران دا، بۆتە شتێکی باو کە تەنانەت لە ئاستی سەرکردایەتیدا مەراق بۆ ئەوە دەخۆن کە کورد پیاوی وەکوو “قاسم سلێمانی” تێدا نیە! ئێستا لە بیرو زەینی هەر مرۆڤێکی خودان هەڵوێست و شکۆمەندا ئەم پرسیارانە ڕەنگدەداتەوە: گەلۆ، ئایا هەرێمی کوردستان وەکوو لوبنانی لێ بەسەر هاتوە، کە هێزێک وەکوو حیزبوڵای گوی لە مەستی ئێرانی تێدا چێ بوە کە ئەگەر پێویست بێ وەکوو چۆن لە سوریە کردیانن بە گژ نەیارانی ئەسەدا، بە هەمان شێوە لێرەش دەیانکەن بە گژ بەڕێوەبەرانی پرسی ڕیفراندۆم بۆ سەربەخۆیی باشوری کوردستان؟ ئایا هەڵوێست و هەنگاوی سوننەکانی کەرکووک چی دەبێ و دژ کردەوەی ئەوان لە ئاست ئەم کردارە قیزەوەنەدا، بە قازانجی کێ دەشکێتەوە؟. ئایا ئەم هەنگاوە کارئاسانی زیاتر نیە تاکوو “حەدشی شەعبی یانی هەمان “بسیج” ئێرانی، بۆ پارێزگاری و چاوەدێری ئەو ناوەندە چ بە ئاشکرا، یان نهێنی، پتر هەوڵی پەلکێش کردنی بۆ نێو کایە سیاسیی و چەکدارییەکانی ئەو نێوچانە بدرێ ؟ ئایا ئەمە دەرکەوتنی پتری هێڵی هاوپەیمانەتی نێوان نێوچەی سەوزو کۆماری ئیسلامی و رووسیا و بەشار ئەسەدە؟ ئایا ئەمە بە ئامانجی بە کانتۆن کردنی کەرکووک و پشتیوانی لە دەستێوەردانی پتری پێکاکا لە شنگاڵ و دەورووبەریەتی؟ ئایا ئەم هەنگاوە بۆ یەکلاکردنەوەی کێشە نێوخۆییەکانی یەکیەتیی نیشتمانی و ئیمتیاز ئەستاندن لە بەرێوەبردنی حکوومەتە لەگەڵ هەوڵێر؟. ئایا ئەمە وڵامێکە بۆ ئەو سەفەرانەی کە سەرۆکی هەرێم لەم دوایانەدا بۆ تورکیاو سعودیە کردی؟ ئایا ئێرانییەکان پاش نەخۆش کەوتنی مام جەلال، لەم رێگاوە دەیانهەوێ بە ئاشکرا نیشانی بدەن کە جلەوی کاروباری سیاسیی و ساخکردنەوەی دواین بڕیار لەو نێوچانە لە دەست ئەوان دایە؟. با بە بیر خۆمان بێنینەوە، چەند رۆژ لەمەوبەر ولایەتی راوێژکاری نێونەتەوەیی خامەنەیی لە شاری ئیستانبوڵ لە وڵاتی تورکیا وتی کە تاران هیچکات رێگا نادات ئیسرائیلێکی دیکە لە تەنیشت ئێران دامەزرێت و رێگە بە ساز بوونی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردی نادەین. ئەمەش هەنگاوی بەکردەوە لەو بوارەدایەو بە کردەوە هەنگاونان بۆ گەمارۆدانی هەولێرە… ئەگینا ئەندامی کارای ئەنتەرناسیۆنال سۆسیالیست، باش دەزانن کە خومەینی سەمبۆلی رۆشنبیر کوشتن، تیرۆر و جیهاد دژی نەتەوەی کوردە. دامەزراندنی ناوەندی رۆشنبیری خومەینی لە شاری کەرکووک، لە راستیدا دامەزراندنی ناوەندی ئابڕووچوونی رۆشنبیری کوردی و لەنێو بردنی فرەچەشنی کۆمەڵگایە. ئەم هەنگاوە قیزەوەنە ناکرێ لە چوارچێوەی پێوەندی گەشەی کولتووری و ئاڵوگۆڕی ڕۆشنبیری نێوان دوو وڵاتی هاوسێ سەیر بکریت، چونکە چوونیەتی بە ئەنجام گەیاندنی کارەکە، لە راستی دا لە دەرەوەی یاساورێسای پرۆتۆکۆلی ئاڵوگۆری کولتووری دۆستانەیەو تاکوو ئێستاس تاران هەر بە چاوی شەرکەرانی دژ بە سەدام سەیریان دەکات و هیچ رێزێک لە پێگەو ناسنامەو دەسەڵات و کەسایەتیان ناگرێ!.”،
عەلی لەیلاخ، ڕۆژنامەوان و چالاکی سیاسی، فەرهەنگی لەمبارەوە هەڵوێستی خۆی بۆ ڕۆژی کورد خستە بەر باس: ڕێوره‌سمه‌که‌ی شاری که‌رکووک ده‌توانین وای شرۆڤه‌ی بکه‌ین که جه‌مسه‌ره‌کانی ڕۆژهه‌ڵاتی ناڤین به‌تایبه‌تی له هه‌رێمی کوردستان و له گۆڕه‌پانی سیاسیی عێراق به‌رجه‌سته‌تر و ململانییه‌کانی زیاتر خسته ڕوو. له لایه‌کیترەوە کۆماری ئیسلامی هەر لە سەرەتای هاتنە سەرکاری کۆماری ئیسلامی وداگیرکردنی شۆڕشی گه‌لانی ئێران له ساڵی 57ی هه‌تاوی له لایه‌ن ئه‌و سیسته‌مه سیاسییه، هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه بۆ ده‌ربازبوونی له قه‌یرانه‌کانی ناوخۆ په‌رژاوه‌ته سه‌ر قه‌یران سازی وخۆ دزینه‌وه له پرسه‌کانی ناوخۆی.
یه‌ک له‌وانه ده‌ستێوه‌ردان له حکوومه‌ته‌کانی دیکه و به‌تایبه‌تی بۆ کاڵ کردنه‌وه‌و نکوڵی کردنی پرسی ئاتنیکه‌کانی ناو خۆی جوغرافیای ئێران وه‌کوو کورد هه‌موو کاتێک گرینگی به کوردی پارچه‌کانی دیکه‌ی داوه به دوو مه‌به‌ست .یه‌که‌م: ڕاکێشانی سه‌رنجی هێزه سیاسییه‌کانی ئه‌و کوردانه به‌ره‌ولای خۆی که هه‌م بۆ حکومه‌تی ناوه‌ند (به‌غدا و ئه‌نکاره) وه‌کوو کارتی گوشار به‌کاریان بهێنێ و هه‌م پرسی نه‌ته‌وه‌یی به گشتی وبه کۆنکریت له کوردستانی بن ده‌ستی خۆی کاڵ بکاته‌وه به واتایەکی سادکارتر کورد هه‌یه وگرفتیشی هەیە به‌ڵام بێجگه خۆرهه‌ڵاتی کوردستان.
به ڕای من له‌م هه‌لومه‌رجه هه‌ستیاره‌دا ده‌بێ سه‌رجه‌م ڕێکخراوه کوردییه‌کانی ڕۆژهه‌ڵاتی به دیدێکی واقع بینانه‌وه ڕووبه‌ڕووی ئه‌م پرسه ببنه‌وه هه‌وڵ بده‌ن به یه‌کریزی گوتاری رۆژهه‌ڵات میحوری(چ ئاستی نه‌ته‌وه‌یی وچ له ئاستی سیاسی) به‌رزتر بکه‌نه‌وه چیتر به ڕاونگه ئایدیاڵیزم نه‌ڕوانه سیاست و به‌ڵکوو به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی خۆیان ڕه‌چاو بکه‌ن.
تاهیر قەرەخان، چالاکیکی تری سیاسی خۆرهەڵاتە کە لە مەڕ ئەو پرسە ناکوردانەیە هاتۆتە دەنگ و بۆ ڕۆژی کورد دوا: چ بنووسم؟! جاری وایە ڕووداوی وا دەبینم و دەبیستم نازانم پەنا بۆ کام ڕیززبەندی وشەکان بەرم، جنێو بدەم یان رەخنە بگرم؟ پێش ئەوەی رستە تایبەتەکانی نەجمەدین کەریم لە وەسفی کۆماری ئیسلامی دانێم با کۆماری ئیسلامی لە رستەیەک دا پێناسە بکەم رەنگە هێندێک کەس وابزانن کە کاتێک باسی کۆماری ئیسلامی دەکرێ باسی تاران و شیمال و محسن یگانە و معین دەکرێ. کۆماری ئیسلامی دوژمنی سەرەکی کوردە کە بە هەزاران لاوی کوردی شەهید کردووە و دوو رێبەر، دوکتور قاسملوو و دوکتور شەرەفکەندی تیرۆر کردووە و یەکێک لە وڵاتان سەرەکی داگیرکەری کوردستانە. ئەوە شێوەی ئاخافتنی ئەندامی سەرکردایەتی یەکێتی نیشتیمانی و پارێزگاری کەرکووک، نەجمەدین کەریم، لەسەر خومەینی و کۆماری ئیسلامی-یە. -له یادی سه‌ركه‌وتنی شۆڕشی ئیسلامی ئێران دا‌و وه‌ك دیارییه‌ك… -ئه‌مڕۆ هه‌موان ئاماده‌ی كردنه‌وه‌ی ئه‌م سه‌نته‌ری ڕۆشنبیری‌و وه‌رزشیه‌ین كه به‌ده‌ست پێشخه‌ری‌و پشتیوانی كۆماری ئیسلامی ئێران هاتۆتو كایه‌وه‌‌و هاوكاته له‌گه‌ڵ یادی سه‌ركه‌وتنی شۆڕشی ئیسلامی له ئێراندا. -كۆماری ئیسلامی ئێران هه‌میشه هاوكاری عێڕاقییه‌كان بوه‌‌و هه‌ڵویستی جوامێرانه‌یان هه‌بوه له شه‌ڕی دژ به تیرۆریستانی داعش دا. محمود سەنگاوی: ئەرێوەڵا ئێمە فەرماندە قاسم سولەیمانیمان خۆشدەوێ [لەکاتێک دا کە کەپۆی دەخورێنێ] کابرایەکی بەغیرەت و ئازایە، ئێمە سپاسی دەکەین. ئەو وشانە لەکوێیەوە دێن؟ ئێوە کۆماری ئیسلامیتان بەچەند قەوەتان بووە؟ گەمژە! خۆ ئەگەر تۆ میوان بوایەی و ئاڵای کوردستانیان بۆ دانەنابای قەیدی نەدەکرد، بەڵام خۆ تۆ بەڕێوەبەری و تۆ پارێزگاری کەرکووکی، تۆ بۆچی ئاڵای کوردستانت دانەناوە؟ ئەوە دڵۆپێکە لە ئۆقیانووسێک خیانەت دەرحەق خەباتی کوردی رۆژهەڵات کە مێژوو دەینووسێتەوە و لێی خۆش نابێ.
ئیقباڵ (هاوتا) شادی، چالاکی سیاسی خۆرهەڵاتی، لەمبارەوە هەڵوێستی خۆی بەو جۆرە خستەبەر باس: ساڵوەگەڕی بە تاڵان بردنی دەسکەوتی خەباتی گەلانی ئێران لە لایەن خومەینی و جەماعەتیەوە لە کەرکووک لە لایەن تاقمێکی دەسەڵات بەدەستی ئێستای یەکێتی نیشتمانی و نەجمەدین کەریم ـەوە بە کردنەوەی سەنتەرێکی وەرزشی ڕۆشنبیری پیرۆز دەکرێت، ئەمە لە حاڵێكدایە کە هەر خودی نەجمەدین کەریم باش ئاگادارە کە لە ژێر دەسەڵاتی ئەو خوێنمژەو تاقمەکەیدا لە بەشی خۆرهەڵاتدا کورد قوربانی بێ وێنەی داوە و دەیدا و ئەوەش بەردەوامە. لەوەتی جڵەوی دەسەڵاتی بە دەستەوەیە و بە حیلەو فێڵی دینی دا دەستی بە سەر بەرهەمی خوێن و قوربانی دانی دەیان ساڵەی گەلانی ئێران داگرت، هەرچی ڕەفتاری دژەمرۆڤانەی لە دەستیان هاتبێت بە دژی گەلی کوردونەیانکردوە؟ هەر لە دەرکردنی فتوای جیهاد بە دژی گەلی کورد و تیرور و شەهید کردنی ڕێبەرانی گەل و ئینسانە تێکۆشەر و لێهاتوەکان و هەروەها ئیعدامی کوڕ و کچی ئەو خاکە قەڵاچۆکردنی خەڵک زیندان وئازار و ئەشکەنجە و….تاد، من ڕوو بەو کەس و لایەنانە شەرم بتانگرێت تاجرانی خوێنی کورد. ئەو ڕەفتارەتان هیچ پاساوێک هەڵناگرێت ئەویش لە هەمبەر ئەو دوژمنەی کە خۆشیان باش دەزانن چ خەونێکی بۆ کورد هۆنیوەتەوە و ئەو لایەلایەشی بۆ چیە. لە لایەکی تریشەوە ئەوە ئەمەگناسی نییە بۆ خەڵکی خۆرهەڵات و خەسارێکی قورس لە هەستی نەتەوایەتی دەدات و وادیارە مام جەلام خۆیانی باش دەناسی کە دەیکوت کوردستانی گەورە خەونی شاعیرانە.
مەجید بیبانی خاوەن قەڵەم و هەڵوێستێکی تری کوردە کە لە ڕوانگەیەکی ترەوە بۆ بابەتەکە دەچێ و بێدەنگی ڕووناکبیرانی کەرکووک دەباتە ژێر پرسیار و دەنووسێ: بڕواناکەم رۆشنبیری هیچ شارێک وەک شاری کەرکوک بێدەنگی هەڵبژاردبێت. نزیکەی چوارساڵە سەنتەری روناکبیری کەرکوک تەواوبووە، بەڵام تاوەکو ئێستا نەدراوەتە دەست رۆشنبیرەکان تەنها کۆبوونەوەی حزبی تێدا دەکرێ. هۆکارەکەشی ئەوەیە ئەو کوتەلەیە دروستکردووە کە پارێزگای کەرکوک تێدا نییە و نایەوێت بیکات بە ئیمتیازێک بۆ ئەو کوتلەیەی ناو یەکێتی. ئەو سەنتەرە چەندەها هۆڵی تێدایە بۆ شانۆ. سمینار. کافتریا. هۆڵ بۆ پێشانگای هونەری….. لەکاتێکدا شانۆکاران شانۆیەکیان نیە. ناچارن لە کۆڵان و جادەکان نمایشی شانۆگەری بکەن. شێوەکاران پێشانگایەکیان نییە… لەگەڵ ئەوشدا هیچ رۆشنبیرێکی کەرکوک هەڵوێستی نییە. کەرکوک رۆژ بە رۆژ دەبێتە کابول 600 مزگەوتی تێدایە بەرامبەر یەک کتێبخانە. سینەمای تێدا نییە. ساڵی 1980 پێنج سینەما و زیاتر لە دە کتێبخانەی لێبوو. ئەو شارە لە هەر کونجێکەوە تەماشای بکەی وێرانە، تەنانەت بەس لە شاری کەرکوک هەموو کەس بۆی هەیە شۆفێری بکات بێ ئەوەی روخسەتی شۆفێری هەبێت. یەکێتی نوسەرانی کوردستان لقی کەرکوک زیاتر لە 700 ئەندامی هەیە، وێرای دەیەها سەندیکاو رێکخراوی تر. کەچی باشترین رۆژنامە باشترین کتێب لەو شارە 200 دانەی لێنافرۆشرێ گەنجەکانی کەرکوک شوێنێکیان نییە تێدا کۆبنەوە. دەیەها جار داوە لە پارێزگا کراوە لە قەڵای کەرکوک شوێنێکیان بۆ دابین بکات بەڵام ڕازی نەبووە. گەر قەڵای کەرکوک بە دەست کەسێکی شارەزاوە بێت چەند ئوتێلک و چەند رێستۆرانت و شاری یاری و کافیتریای تێدا دەکردەوە دەبووە هۆی بوژانەوەی ئابوری و خەڵکی کەرکوکیش ناچار نەدەبوون بۆکات بەسەر بردن ڕوو لە شارەکانی تر بکەن. بڕوا ناکام لە هیچ سەردەمێکدا پارێزگای کەرکوک لە ڕابردوو ئەوەندە ئێستا دژی رۆشنبیران بێت . چەند رۆشنبیرێکی کەم نەبێت هیچ رۆشنبیرێکی تری کەرکوک هەڵوێستی نییە. چەند رۆشنبیرێکی پارتی رەخنەریان دەگرت بەڵام دوای رێککەوتنی پارتی لەگەڵ پارێزگای کەرکوک و بە پێێ بریاڕێکی مسعود بەرزانی پارتیەکان نابێت ڕەخنە لە دکتۆر نەجمەدین بگرن. کردنەوەی ئەو سەنتەرە شومێکی گەورە بۆ کەرکوک دەهێنیت ئەویش زیادکردنی نفوسی سوپای قودس و حەشدی شەعبیە لەکەرکوک لە هەرشوێنێک رۆشنبیر بێدەنگ بێت ئەوە ئەو شارە دەبێتە وێرانە لای خۆمەوە بۆ کردنەوەی سەنتەری خومێنی گۆڕبەگۆڕ وەک کەرکوکیەک شەرمەزارم. بیهێننە پێش چاوی خۆتان لە شاری مەهاباد سەنتەری رۆشنبیری سەدام یان بەعس بکرێتەوە هەڵوێستان چی دەبوو؟ چی گاڵتەجارییەکە رۆشنبیری ببەستی بە ناوی خومێنی گـــۆڕ بــە گـــۆڕ ؟؟؟…
ڕێبوار ئەحمەدزادە چالاکی سیاسیی کوردستانی خۆرهەڵات کردنەوەی ئەو مەڵبەندە بەو ناوە لە کەرکووک بە چاندنی شێرپەنجە لەناو دڵی مرۆڤایەتی وەسف دەکات و دەڵێ: کەرکووک لەلای کوردستانیان وەک دڵ و قودسی کوردستان پێناسە دەکرێت و دانانی ناوەندێک بە ناوی” مەڵبەندی ڕۆشنیری خومەینی” لەو شارە دێرینەی کوردان وەک چاندنی نەخۆشیی شێرپەنجە لە ناو دڵی مرۆڤی کورد و بێڕێزی کردن بە بەها پیرۆزەکانی کوردەوارییە، پێویستە نەهێڵین ڕەگی شێرپەنجە لە دڵی نیشتمانی ئازیزماندا و تۆوی داگیرکاری لەسەر خاکی پیرۆزمان بچێنن.
