ڕۆژهەڵاتی ناڤین، ئاوسانی گەلێک گۆڕانکاریی دیار و ڕوونە. سەرجەم هێزەکانی جیهان لە بەشێکی کەم لەو ناوچەیەدا خەریکی ململانێن و جەمسەربەندیەکان بە زەقی و ڕوونی دیارن، لەوما دیارە کوردستان بە گشتی و کوردستانی ڕۆژهەڵات بەتایبەتی، لەم گۆڕانکاریانە بێبەری نابن، بۆ تاووتوێ کردنی هەندێک لەو گۆڕانکاریانە، وتووێژێکمان لەگەڵ “عەلی بەهرامی، ئەندامی كۆمیتەی ناوەندی سازمانی خەباتی كوردستانی ئێران”، پێکهێناوە کە لێردا دەیخوێننەوە.
رۆژی کورد: با وه‌ک سه‌ره‌تا به پرسیارێکی گشتی ده‌ست پێ بکه‌ین. چ خوێندنه‌وه‌یه‌کتان بۆ دۆخی ئێستای کورد له ڕۆژهەڵاتی کوردستان هه‌یه؟
بەهرامی: لە ئێستادا بەهۆی ئەوەی ئابووری ئێران داتەپیوە، قەیرانی ئابووری لە پێش هەر شوێنێكی دیكە كاریگەری لەسەر كوردستان هەبووە، وەك دەبینین بێكاری و هەژاری بەشێوەیەكی بەرچاو پەرەی سەندووە، ئەوەش كاریگەری هەبووە لەسەر قەیران و دیاردە كۆمەلایەتیەكانی دیكە، بەشێوەیەكی گشتی لەو بارەدا دۆخی كورد لە كوردستانی ئێران جیا نیە لە دۆخی ناوچەكانی دیكەی ئێران، بەو مانایەی لە ئێستادا هاوشێوەی كوردستان لە زۆربەی ناوچەكانی دیكەی ئێران وەك ئەحواز، سیستان و بەلوچستان، خوراسان، ئیسفەهان و تاران، تەورێز نارەزایەتی بەرین دژ بە سیاسەتەكانی ڕژیم و دۆش دامانی ئەو ڕژیمە لە چارەسەری ئەو قەیران و كێشانەی ئێخەی خەڵكیان گرتووە، هەیە.
لە كوردستان بزووتنەوەیەكی جەماوەری لە ئارا دایە كە درێژكراوەی ئەو بزووتنەوە سیاسیەیە كە زیاتر لە 4 دەیەیە ڕێبەرایەتیی بزوەتنەوەی سیاسی، نەتەوەیی و ئازادیخوازانەی كورد دەكات و بووەتە ئادرەسێكی گرینگ و بەهێز بۆ دیتنەوەی چارەسەریی پرسی كورد لە ئێران.
بزوتنەوە جەماوەریەكانی كوردستان بەتایبەت لەم دواییانەدا و بەهۆی كێشە و قەیرانە ئابووریەكان و پرسی ژینگە و كەلتووری چالاكی و هەڵسووڕانی دیار و بەرچاویان هەبووە، بەتایبەت لە یەك ساڵی ڕابردوودا چەندین مانگرتنی گشتی لە شارەكانی كوردستان دژ بە كوشتنی كۆڵبەرانی زەحمەتكێش بەرێوەچووە، بۆ پارێزگاری لە ژینگە و دارستانەكانی كوردستان چالاكی جیاجیا لەلایەن ژینگەپارێزان و ناوەندە تایبەتەكانەوە ئەنجام دراوە، فەرهەنگی و ڕۆشنبیرانی كوردستان دەیان چالاكی ڕۆشەنگەری و ئەدەبی و هونەریان بەرێوەبردووە. ئەمانە بەشێوەیەكی گشتی دۆخی كوردستانمان بەو جۆرە بۆ وێنا دەكات كە لەلایەك ئەگەر چی قەیرانی جۆراوجۆر و بەتایبەت ئابووری ئێخەی خەڵكی گرتووە، بەڵام بەو چالاكیانەی ڕۆژانە بەرێوەدەچن خۆراگری و كۆڵنەدانی چین و توێژەكانی كوردستانمان بۆ دەردەخات كە لە حەستەمترین كاتدا لە مەیداندا دەمێننەوەو خەبات بۆ وەدیهێنانی ویستەكانیان درێژە پێ دەدەن.
رۆژی کورد : بە بڕوای ئێوە بۆچی لایه‌نه سیاسییه‌کانی ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان ناتوانن هه‌موویان له ژێر چه‌ترێکی سیاسی و به‌ره‌یه‌کی هاوبه‌شدا کۆببنه‌وه؟
بەهرامی: هۆی جیاجیا هەن بۆ نەبوونی یەكیەتی و تەبایی نێو بزوتنەوەی كوردستان، كە دەكرێ ئاماژە بە دوو خاڵی سەرەكی بكرێ، یەكەم لە بزوتنەوەی كوردستاندا پلۆرالیزم و تۆلێرانس نەبوونە قەناعەت و بروایەكی گشتی و تەنیا وەك دروشم و ژێست گرتن لە ئەدەبیاتی سیاسیماندا بە كار دەبرێن، دووهەم دەسەڵاتخوازی و لێكترازانەكان دەوری زۆریان هەبووە لەوەی كە ئەو كارە حەستەم و قورس بكات.
بەڵام بەسەر ئەوەش دا دروست بوونی “ناوەندی هاوكاری حیزبە سیاسیەكانی كوردستانی ئێران” لەو پێنج لایەنە سەرەكیەی كوردستانی ئێران كە مێژووی 40 ساڵ خەبات و تێكۆشان و پێكەوە كاركردنیان هەیە، لە ئێستادا دەتوانێ سەرەتایەكی باش بێ بۆ ئەوەی ئومێدمان بە هەنگاوی باشتر هەبێ بۆ داهاتوو. دیارە لە ئێستادا ئەو پێنج لایەنە لە هەوڵی ئەوەدان كە بەرەیەكی گشتگیر لە هەموو لایەنە سیاسیەكانی كوردستان كە باوەریان بەو خاڵە سەرەكیانە “روخانی ڕژیمی ئێران، ئێرانێكی دیموكراتیك و دابین بوونی مافە نەتەوەییەكانی خەڵكی كوردستان” هەبێ دەتوانن لەو بەرەیەدا پێك بێنن.
بەم پێیە ئەگەر چی درەنگە بەڵام ئەو هەنگاوانەی لە ئارادان جێی ئومێدن.
رۆژی کورد: زۆر جار باسی ئه‌وه ده‌کرێت که نه‌وه‌ی نوێ، فیکری ته‌قلیدی و ڕوخساری دووباره و سیاسه‌تی کلاسیک قبووڵ ناکات و حه‌ز به پێشکه‌وتن و ئاڵوگۆڕی جددی ده‌کات، نه‌وه‌ی نوێی کوردیش ڕه‌خنه‌ی زۆریان له‌و باره‌یه‌وه هه‌یه، ئایا به چ ڕێکارێک ده‌کرێت، که‌لێنی ئه‌و دوو جیله به‌تایبه‌تی له ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان پڕبکرێته‌وه؟
بەهرامی: من پێم وایە لەو ناوچەی ئێمەی تێدا دەژین بزوتنەوەی هیچ كام لە نەتەوەكانی دەورووبەر ئەوندەی بزوتنەوەی كوردی خاوەن فكری نوێ و دەستەواژەی تازە نین. پێم وایە دەكرێ لەوەكانی پێش خۆمان دەرس وەرگرین و كەموكوریەكان ڕاست كەینەوە و خاڵە بەهێزەكان بەهێزتر بكەین. نەوەی نوێی كورد دوو بەشە ئەوەی لە ناوخۆی كوردستان باڵای كردووەو پەروەردە بووە، یان ئەوەی لە دەوری شۆرش یان لە ناوخۆ بوون و كاریگەری شۆرشیان لەسەر بووە. من پێم وایە ئەوەی لە دەوری شۆرش یان ئەوانەی لە ناوخۆ بوون و كاریگەری شۆرشیان لەسەر بووە خوێندنەوەیان بۆ بابەتە سیاسیەكان جیایە لەگەڵ ئەو بەشەی دیكە. ئەوەی لە دەوری شۆرش بوون ڕێ و ڕێبازی جیلەكانی پێشتر بەرۆژ دەكەن و لە پێناو سەرخستنی تێدەكۆشن، بەڵام كارێكی دروست و بەجێیە تاكی كورد بە ڕوانگەیەكی ڕەخنەگرانە لە بابەتەكان بروانێ و لێكدانەوەو بەدواداچوونیان بۆ بكات و جێگرەوە یان ئالترناتیو بۆ ڕەخنەكەی هەبێ. ئەوكات كار بۆ چەسپاندنی بكات شتێكی دروست بەجێیە. من لەگەڵ ئەو ڕەخنەگرانە نیم كە تەنیا قسە دەكەن و لە كردەوەدا لەگەڵ نین.
ڕۆژی کورد : په‌رته‌وازیی لایه‌نه سیاسییه‌کان تا چه‌ند بووه‌ته هۆکارێک بوو ئەوی خەڵك لە ناوخۆی وڵاتدا لە خەباتی ئەحزابی کوردستانی دەڵسارد ببنەوە؟
بەهرامی: لێكترازان كەم و زۆر كاریگەری هەبووە، بەڵام خەڵكی ئێمە دڵسارد نین لە خەباتی ئەحزاب، بەڵكوو تەمەنا دەكەن بەجێی لێكترازان یەكگرتوو بن، لە دوای لێكترازانیش خەڵكی ئێمە وازیان لە ئەحزاب نەهێناوە بەڵكوو ڕاستەوخۆ و ناراستەوخۆ هەوڵ دەدەن و فشار دروست دەكەن لەسەر حیزبەكانیان بۆ ئەوەی یەكبگرنەوە. ئەمە ئەو ڕاستیەمان پێ دەڵێ كە خەڵكی ئێمە هەتا زوڵم و چەوسانەوەی لەسەر بێ بە چاوی ئومێدەوە لە ئەحزاب دەروانن.
ڕۆژی کورد :ڕاسان چییه و چی لێهات؟
بەهرامی: ئێمە ڕاسانمان پێ كارێكی باش و دروست بوو بەڵام تێبینمان لەسەر جۆر و هەنگاوی تاكلایەنە لەو بارەوە هەیە. پێمان وایە كارێكی لەو چەشنە دەبێ بە هەماهەنگی ئەو لایەنانە بكرێ خاوەن هێزی پێشمەرگەن و دەبێ كارێكی گشتگیر بكرێ ئەو كات كاریگەری باشی دەبێ.
ئاگاداری وردەكاری ئەوە نیم كە چی لێهاتووە.
رۆژی کورد: وەک ئاگادارن ڕێژه‌ی ئیعدام له ئێراندا به‌رده‌وام له هه‌ڵکشاندا بووه و کوردیش پشکی شێری به‌رکه‌وتووه، ئایا چ ڕێگه‌یه‌ک بۆ کۆتاییهێنان به‌و تاوانه مرۆییه به‌دی ده‌کرێت؟
بەهرامی: ئێعدام حوكمێكی نامرۆڤانەیە كە لەلایەن ڕژیمە دیكتاتۆرەكانەوە دژ بە خەڵكی خۆیان بەرێوەدەچێ. ڕژیمی ئێرانیش هەر لە سەرەتای بەدەسەڵات گەیشتنەوە حوكمی ئێعدامی وەك هۆیەك بۆ سزادانی بیر جیاوازان و نەیارەكانی و هاوكات بە قەولی خۆیان بۆ چارەسەری هەندێ كێشەی كۆمەڵگە بەكار هێناوە، بەڵام بەو شێوە نە توانی بیرجیاوازان لە ناوبەرێ و چارەسەری كێشەكانی كۆمەلگەی پێ كرا، من پێم وایە وێڕای فشاری ڕێكخراوە نێونەتەوەییەكان بۆ لابردنی سزای ئێعدام لە ڕژیمی ئێراندا، بەڵام وەك دەبینین ڕژیمی ئێران پلەی یەكەمی هەیە لە جێبەجێ كردنی حوكمی ئێعدام. من پێم وایە هەتا ڕژیمی ئێران هەبێ حوكمی ئێعدامیش جێبەجێ دەكا، تەنیا بە نەمان و ڕوخانی ئەو ڕژیمە دەكرێ كۆتایی بەو كردەوە نامرۆڤانەیە بێ.
