خۆێنەری هێژا بابەتی بەردەست وتووێژی ماڵپەڕی ژینگەوانە کە لەسەر مژاری “کار و چالاکیەکانی ئەنجۆمەنی سەوزی زاگرۆس دۆخی ژینگە و ژینگەپارێزی لە ناوچەی گیلانغەرب” لەگەڵ خاتوو “شاناز باپیریان” ئەندامی دەستەی بەڕێوبەریی ڕێکخراوی سەوزی زاگرۆس لەلایەن بەڕێز سێوە شەریفی، چالاکی ژینگەپارێزیی شاری مەریوان ئەنجام دراوە.
ژینگەوان: سەرەتا ئەگەر بکرێت خۆتان بناسێنن.
شانازباپیریان: من شاناز باپیریان، لە یەکێک لە گوندکانی گیلانی غەرب چاوم بە دونیا هەڵهێناوە. خوێندکاری بواری ژینگەپارێزیم. چەند ساڵێکە لە بواری ژینگەپارێزیدا لە ڕێکخراوی سەوزی زاگرۆسی گیلانی غەربدا چالاکی دەکەم.
ژینگەوان: خاتوو شاناز پێمخۆشە باسێکی گشتی لە ڕێکخراوی سەوزی زاگرۆسی گیلانیغەرببکەن و بیناسێنن؟ لە سەر دەستی کێ دەمەزراوە؟ کۆرتەیەک لە کاروچالاکییەکانیمان بۆ باس بکەن؟
شاناز باپیریان: ئەنجومەنی سەوزی زاگرۆسی گیلانی غەرب NGOیەکی غەیریەدوڵەتی و هەڵقوڵاوەی ناو خەڵکە و لە بواری فەرهەنگی و ژینگەپارێزیدا چالاکە و زیاتر لە 13ساڵە لەسەر دەستی بەڕێزان، محەممەد پەروین و کەسانی دیکە دامەزراوە و ئێستا بەڕێز محەممەد پەروین، سکرتیری ئەنجومەن و خۆشم دەستەی ی لێژنەی ئەو ڕێکخراوم لە ئەستۆیە،چالاکییەکانی ئێمە زۆرتر لە بواری فەرهەنگسازی لەنێو کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان بۆ وشیارکروونەوە و بردنەوە سەری ئاستی زانستیی خەڵک لەمەڕ کێشە و مەترسییەکانی سەر ژینگە و کردنەوەی خولی فێرکاری بۆ منداڵانی ناوچەکە بە شێوازی زانستی لە نێو قوتابخانەکان و چالاکیی جیاجیای وک، ئاگرکوژاندوە، پاک و خاوین ڕاگرتن، دار چاندن، کاری هاوبەش …..تاد.
ژینگەوان: ڕۆڵی ڕێکخراوە ژینگەپارێزەکانی کوردستان بە گشتی و بەتایبەت لە پارێزگای کرماشان چۆن دەبیینن؟ و لە چ ئاستیدک دان؟
شاناز باپیریان: بە ڕای من بەشێک لە ڕێکخراو ژینگەپارێزەکانی پارێزگای کرماشان و بەتایبەت ناوچەکانی دیکە بەرانبەر دۆخی ژینگەپارێزی، کەم تەرخەم و لاواز و لە ئاستێکی خوارەون بەداخەوە. هیوادارم لە داهاتوودا بتوانین بە دڵ و گیان و بەرپرسیارییەوە لەمەڕ ژینگەپارێزییەوە و هەنگاو هەڵبگرین.
ژینگەوان: کاریگەریە ئەرێنی و نەڕێنیەکانی تەکنۆلۆژی لەسەر ژینگە چین؟ ئەو کاریگەرییە نەرێنیانە چین کە لە ناوچەکانی کوردستان ژینگەیان بەرەڕووی قەیران کردووە؟
شاناز باپیریان: بە بڕوای من تەکنۆلۆژی هەرچی پێشکەوتووتر بێ کەمتر کاریگەری دەبێ لە سەر ژینگە. بە گشتی تەکنۆلۆژی کاریگەرییەکی ئەوتۆی نابێ لە سەر ژینگە بەڵام بە پێچەوانە دەبێتە مەترسییەک بۆ سەر ژینگە و لە بواری کۆچکردنی ناوچە جیاجیایەکانی دیکه و هانابردن بۆ شوێنی دیکە.
ژینگەوان: هۆی سەرەکیی ئەوەی کە ئەنجومەنە ژینگەپارێزییەکان ناتوانن لە ئاست پرسە پێوەندیدارەکانی تایبەت بە ژینگە کە ڕۆژانە دێتە پێش، هاودەنگ بن بۆ چی دەگەرێنەوە؟
شاناز باپیریان: بەداخەوە لەگەڵ یەکتردا هاوڕا یان خود کۆک نین. گەر پێکەوە لە نزیک یەکتردا بوونیان هەبێ و هاوکارییان هەبووایە، سەداسەد چالاکییەکان باش و چاکتر دەبووە پێشکەوتنیان بۆ کاری هاوبش…زیاتر دەبوو.
ژینگەوان: کوردستان بووەتە خانەخوێی بەنداو و هەموو ناوچەیەک دەستی مافیای ئاو و بەنداوی پێگەییشتووە. ئەو ئاوی پشت بەنداوانەش بەهیچ شێوازێک بۆ کوردستان بەکارناهێنرێن. لە داهاتوودا ئەوە چ خەسارێکی بۆ ژینگەی کوردستان و بەگشتی دەبێ و چ کاریگەرییەکی لەسەر دۆخی کوردستان دەبێت؟
شاناز باپیریان: بەداخەوە بە هۆی نەبوونی کەرسەتە وئیمکاناتی پێویست وئاوەدان نەکردنی گوند و ناوچەکان، خەڵکی ئەو ناوچەیانە ناتوانن ژیانی خۆیان دابین بکەن و ناچارن بەرەو شار کۆچ بکەن و خەسارەکانی سەرژینگەش تا بێ زیاتر دەکات.
ژینگەوان: بەڕای ئێوە بۆچی لە ئێراندا ئەم بەنداوسازکردنەش وەکوو زۆربەی شتەکانی دیکە لەژێر ناوی مافیای ئاو و بەنداو ناوی لێ دەبردرێت؟! بۆچی لەئێراندا کەڵک لە لایەنە نەرێنییەکەی وەردەگردرێت و ناوچەیەکی ئاوەدان کاول و وێران دەکرێت؟
شاناز باپیریان: بە خاتری ڕووکار و نافەرمی و نازانستی بوونی و نەبوونی کارناسی دڵسۆز و نیشتمانپەروەر، بۆتە مەترسی و کاولکاری بۆ سەر وڵات و لەلایەکی دیکەوە نەبوونی هەستی بەرپرسیارتی لە نێو خەڵک بۆتە هۆکار و ڕێگە خۆشکەر بۆ مافیای ئاو و مەترسییەکانی سەر ژینگە.
ژینگەوان: هەروەک ئاگاداران، لێدانی بەنداوی سۆمار لە نێوان سنوورەکانی باشووری کوردستان و چەند کیلومیتریی گیلانی غەرب دەبێتە زەنگێکی مەترسی و کاولکاری بۆ سەر ناوچەکە و هەرێمی کوردستان بە گشتی. ئەو پرۆژیە تا چەند جێبەجێ کراوە؟ هەڵویست یا خود ڕۆڵی ڕێکخراوی سەوزی زاگرۆس لە ماوەیەدا چ بووە؟
شاناز باپیریان: ئەو بەنداوە تا جیێیەک من خەوەر دیرم و پرسیمە مەترسییەک ئەڕای هەرێم کوردستان ئەوجوورە کە ببێ نەیری، چون ئەو بەنداوە لەسەر چەم کەنگیر دانداروە کر ئاوەگە دەڕژێتە مەنەلی و دەچێت وەرەو شارە عەرەوەگان عێراق. ئی بەنداوە لە ساڵ ٨۹ دەست وەپێ کردنە و تا ئێستا نزیک ٨۰٪ پێشکەوتن لە سازکردنی داشتیه و لە قەرار کارناسەگان تا کۆتایی ساڵ ۹٦ تواو بوود .
سومار لە ئەو شوێنە ک بەنداو دانە، زۆربەی بیاوانە و دارسان نییە و قەرارە لە سنوور ئێران و عێراق، پشتێن سەوز دروست بکەن کە تونیم بویشیم ئی کاره خاسه. یەکێ لە کێشەگەلێک کی هەیەتی، هاتنە لە ناوچەی دارسانی ناودار گیڵان غەرب کوچگ ئەڕای بەن کە هۆکاری نوای بگریەی و ئەنجومەن سەوز زاگرۆس ها لە شوێنێک کە نوای ئی کاره بگرێ و دریژە وە پێی نەدەن.
ژینگەوان: من خۆم لە نزیکەوە سەردانی ئەو شوێنەم کردووە، ئەو چۆم و ڕووبارانەی کە پێشتر ئاوی پێدادەچووە خوارەوە بۆ هەرێمی کوردستان و ناوچە، هەموو وشک بووەو بۆتە زنگێکی مەترسی بۆ سەر ناوچەکە و بە گشتی هەرێمی کوردستان. ئایا وشک بوونی چۆمەکان یا خود ژێر ئاو کەوتنی دەیان هێکتار لە سروشتی ئەو ناوچەیە و زیانەکانی سنوورنشیەنانی ناوچە و بەتایبەت هەرێمی کوردستانە، مەترسییەکانی سەر ژینگە و دەکرێ بڵێین کاولکاریی ئەمانە نابنە مەترسی بە ڕای جەنابتان؟
شاناز باپیریان: بە باوری من ئەوە ژینوسایدە و دوور لە هەر جۆر ئەخلاق و پڕنیسپە کە دەسەڵاتدارانی ئێران ئەو ژینۆسایدە بەرانبەر بە ناوچەکە و بەتایبەت هەرێمی کوردستان لەمەڕ ئەم ڕوودا و کارساتە مرۆیی و سروشتییە هەتا ئێستا بێ دەنگە. زەرەرمەندی یەکەمیش سروشتی جوانی کوردستانە بۆتە قەڵغانێک بۆ بەهێزی و مانەوەی ئابووری و لایەنێک لەبەر بەرژەوندیی خۆی و بە تاوانی ئەوەی کە هەر دوو لا کوردە ئەو کارە دەکات.
باپیری: بەنداوەگە لە دەست سپا دایە. بەڵام من فرە لەبارەی نیەزانم و نەچیمە. ئەوەسە جنابتان چینە و بینیوتانە. من هەر پرسیومە. بەڵێ چەند باخ ترێ و زەیتون چنە ژێر ئاو بەڵام وەتنە کە حەق ئاو ئەڕای عێراق هیلیم بچوود هەڵبەت ئەگەر ڕاست بویشن و بهێڵن.
ژینگەوان: ئەگەر ئاگادار بن، چەندین ساڵ لەمەوپێش لە نێوان ڕێکخراوە ژینگەپارێزەکانی زاگرۆس نشین چەندین کۆبوونەوە کرا لەمەڕ چارەسەری بۆ حاڵەتی ئاگرکەوتنەوکاندا کە کۆبوونەوی یەکەم لە مەریوان و دووهەم لە پارێزگای کرماشان و سێهەمیش بڕیار بوو لە بانە بەڕێوە بچێ. ئەو پرۆسەیە تا کوێ چووە پێش؟ ئایا تا ئێستا توانیوتانە بە چارەسەری بگەن و لە بەرنامەتاندا هەیە درێژ بۆ پرۆسەیە بدەن؟
شاناز باپیریان: بەڵێ. هەڵبەتە یەکەم کۆبوونەوە لە مەریوان بوو و دووهەم لە کرماشان . ئەنجومەنی ئێمەش بەشدار بوو، بەڵام من خوەم لە کرماشان بەشداری کردم. وە چارەسەری گونجاو تا ئێستا نەرەسیە ، چون کار ڕاحەتێ نییە و گشت ئەنجومەنە ژینگەپارێزەگان دەبێ بە هاوڕایی و وڵامێک بڕەسن و پێویستە دریژە داشتوود.
زاگروس بەڕاستی ها مەترسی و پێویستە گشتمان وەل یەکا فکرێ ئەڕای بکەیم کە لانیکەم ئەو ئاگرەیلە کەمتر بوود وەداخەو ئەنجومەنەیلێ جوور چیا و سەوز زاگرۆس ساڵێگ جوور ئەمسال لە مانگ دوو تا ۹ لە ئاگرەو کوشانن بووین و گشت وزەمانی گرت و ئیتر وەختێ ئەڕای کار و بەرنامەیلتر نییەمێنێ هەر دەرگیر ئاگرەو کوشانن…
فرە لە ئەنجومەنەگان لە ئاگرەگان هەر خەوەر نەیرن و بەشداری نیەکەن، پێویستە گشت ئەوانە و خەڵک تێبگەیێنین کە ئاگر چەنێ مەترسی دیری ئەڕای ژینگەمان.
ژینگەوان: وک ڕێکخراوی سەوزی زاگرۆسی گیلانیغەرب، پلان و گەڵاڵەتان چییە لە داهاتوودا؟ بەتایبەت بۆ حاڵەتی ئاگرکەوتنەوەکانی بناری زاگرۆس؟
شاناز باپیریان: دەتوانم بویشم ئەڕای ئاگرەگان ئیمە کار فرەی لە دەستمان نییەتێ بێجگە لەوەی کە لەناو خەڵک فەرهەنگسازی بکەیم و بڕەسنیمەیانەو کە وە خاتر دژمنی خوەیان قۆرخ یەکتری ئاگر نەیەن، بەڵام ئی کارهش زۆرتر ها دەست دەوڵەت کە نوای بگرێد و ئیمکانات بەیدە ناوچەیل زاگرۆس نشین کە وەداخەو ئەویشە دویرە تا وەختێ کە ئامار درۆ دەن و ڕێگا نەدەن ئیمکانات و کەرستە پێویستەکان بدەنە ئی ناوچەیله
ئیمساڵ لە گیڵان غەرب، ئاگر فرەی داشتیم کە تا ئیسه بێ وێنە بوووە و فرەی هەر خەڵک کوشاننەو و ئیدارەی “مەنابع تەبیعی” هەر خەوەر نیاشت تا وەختێ تواو بووی . خەڵکمان چالاکن ئەگەر دەوڵەت یارمەتییان بەید و دڵساردیانەو نەکەی.
ژینگەوان: گەر لە کۆتایی دا شتێک گرنگ هەیە و باسمان نەکردووە بۆ خوێنەرانی ژووری گەشە، تکایە بە کورتی باسی بکەن.
شاناز باپیریان: دەست خوەشی و پیزانین لە جنابتان کەم کە وەخت داینە پێم لە خزمەت هاوڕێیان بووم. تەنیا چشتێ کە توام بویشم ئەوەسە کە دەبێ دەست بەیمنە دەست یەک و ژینگە و وڵاتمان بپارێزیم ئەگەر خوەمان کارێگ نەکەیم کەسێ وە فکرمان نییە. سپاس لە گشتتان.
ژینگەوان: دووبارە سوپاس و پێزانین لە جەنابتان کە کاتی خۆتان دا بە ئێمە