هیدایەت جان
بەشی چوارەم…
٢٦ رۆژ دوای رووداوی ١١ی سێپتەمبری ساڵی ٢٠٠١ بە فەرمانی جۆرج بووشی سەرکۆمار، هێزەکانی ئەمریکا هێرشیان کردە سەر ئەفغانستان و لە ماوەی کەمتر لە مانگێکدا رژێمی تاڵەبانیان رووخاند. ئەو رووداوە خوێندنەوەی جیاوازی لێکەوتەوە و بە سەرەتایەک بۆ گۆڕینی جوگرافیای سیاسی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناو برا. لەو ناوەدا ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی خوێندنەوەی جیاوازیان هەبوو بۆ هەنگاوەکانی ئەمەریکا و بە هاتنی بریتانیا بۆ ناوچەکە لە ساڵی ٢٠٠٢ خوێندنەوەکان ئەوەندەی تر گەرم بوون و پێیان وابوو دووهەم هەنگاوی رۆژاوا لە ناوچەکە رووخاندنی کۆماری ئیسلامی ئێران دەبێت.
ئەگەرچی پێشبینی ئەو چاودێرە سیاسییانە راست دەرنەچوو و لە ٢٠ی مارسی ٢٠٠٣ ئەمریکا و بریتانیا توانیان هاوپەیمانییەتییەکی نێودەوڵەتی لە دژی رژێمی بەعسی عێراقی درووست بکەن و بە بیانووی هاوکاری و پڕچەک کردنی قاعیدە لەلایەن سەدام حوسێن و هەبوونی چەکی کۆمەڵکوژ لەناو عێراق کە وەک بووش لە کۆنفڕانسێکدا بە پێشێلکردنی رێکەوتنامەی ١٩٩١ ناوی هێنا، هێرش کرایە سەر عێراق و لە ماوەی سێ هەفتەدا رژێمی بەعس رووخا، بەڵام هەموو چاودێرە سیاسییەکانی ئێرانی بە زۆربەی حزبەکانی رۆژهەڵاتیشەوە هیوابڕاو نەبوون و ئەمجارەیان تەفسیری ئەوەیان بۆ کرد کە ئەمریکا دەیەوێ بە لێدانی عێراق لە ئێران نزیکتر ببێتەوە و هەنگاوی سێهەمی بەبێ ئەملاو ئەولا ئێران دەبێت، بەڵام بەر لەوەی بچینە سەر رۆئیای سیاسیی حزبەکانی رۆژهەڵات، ئاماژەیەک بە پەلگرتنی ئابووری پارتی لە دوای حکومەتی نوێی عێراق دەکەین.
دوای دامەزراندنی دەوڵەتی فیدڕاڵی عێراق، لە ١٥ ئۆکتۆبری ٢٠٠٥ دەستووری عێراق پەسند کرا و جەلال تاڵەبانی کرا بە سەرکۆماری دەوڵەتی نوێ. لە ماوەی هێرشی هاوپەیمانان تا درووستبوونی دەوڵەتی نوێ، پارتی و یەکێتی بە سەرۆکایەتی بارزانی و تاڵەبانی کۆمەڵێک بەڵێنیان بۆ کاری هاوبەش لە پێناو پێگەی کورد و هەرێمی کوردستان لە عێراق بەیەکتری دا و پەرلەمان و کۆمەڵێک جومگەی حکومەتی هەرێمیان کارا کردەوە و سەرئەنجام لە ٢٧ی ئاگۆستی ٢٠٠٧ رێکەوتننامەی ستراتیژییان بەیەکەوە واژۆ کرد.
درووستبوونی دەوڵەتی نوێی عێراق فەزایەکی لەبار بوو بۆ خستنە سەرپێی پڕۆژە ئابوورییەکەی پارتی و توانی ئەو هەلە بقوازێتەوە بۆ دانانی بناغەکانی ئابوورییەکی تا رادەیەک سەربەخۆ و پتەو، لەو ناوەدا یەکێتی سەنگی کوردی لە رێگەی تاڵەبانییەوە لە بەغدا رادەگرت و پارتیش بەرپرسیارێتی مەلەفی ئیدارەکردنی هەرێمی کوردستانی لە ئەستۆ گرتبوو، بەڵام لەدوای جیابوونەوەی نەوشیروان مستەفا لە ساڵی ٢٠٠٦، یەکێتی هاوسەنگی سیاسیی خۆی لەو پێوەندییەدا لەدەستدا و سەرەنجام نەوشیروان مستەفا بە دامەزراندنی بزووتنەوەی گۆڕان لە هەڵبژاردنی ٢٥ی ئاگۆستی ٢٠٠٩ بە لیستێکی نوێ بەشداری هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانی کرد.
یەکێتی کە پێشتر تاکە شەریک و هاوبەشی پارتی دیموکراتی کوردستان بوو لە هەرێمی کوردستان، ئەوجارەیان نەیدەتوانی بەو نەفەسەوە لەگەڵ پارتی دیموکراتی کوردستان لەسەر مێزی دانووستانەکان کۆ ببێتەوە و ئەوەش دەرفەتێکی گرنگ بوو بۆ پارتی دیموکراتی کوردستان و لەو دەرفەتە سوودی وەرگرت بۆ چالاک کردنی کەرتی نەوت لە هەرێمی کوردستان و بیانووی هەبوونی ئەڵتەرناتیڤێکی وەک گۆڕان کە لە هەناوی خودی یەکێتی سەری هەڵدابوو، یەکێتی لە هاوپەیمانێکی ستراتیژییەوە کرد بە وابەستە و پاشکۆیەکی سیاسی، بۆیە لە سەردەمی سەرۆکوەزیرانی د. بەرهەم ساڵح لە کۆی گرێبەستی ٤٢ کێڵگەی نەوتی، گرێبەستی ٤٠ لەو کێڵگە نەوتییانە لەلایەن بەرهەم ساڵحەوە واژۆ کران.
تا دەهات پارتی دیموکراتی کوردستان لە رووی ئابوورییەوە هەنگاوی خێراتری دەنا بەڵام ئەوە بۆ پارتی کەم بوو، بۆیە بۆ خێراتر کردنی ئەو ستراتیژییە لە سەردەمی سەرۆکوەزیرانی د. بەرهەم و بێ گوێگرتن لە پرۆتۆکۆلەکان، بە بێ ئاگاداربوونی سەرۆکوەزیران، لیژنەی نەوت و گاز وەفدێکی ناردە تورکیا بۆ واژۆکردنی گرێبەستێکی گەورەی نەوتی و لە هەمان کاتدا سەرۆکوەزیران لە سلێمانی خەریکی کردنەوەی مۆڵێکی بازرگانی بوو ئاگادار کرایەوە و ناڕەزایی خۆی لەو بوارەوە دەربڕی، بەڵام دیواری یەکێتی ئەوەندە بەرز نەبوو کە لێپێچینەوە بۆ ئەو پرسە بکات.
یەکێتی لەکاتێکدا کە سەرقاڵی سزادان و تۆڵەکردنەوە لە نەوشیروان مستەفا ئەمین بوو و دەستی دابووە هەڵمەتی مووچەبڕ کردنی لایەنگرانی بزووتنەوەی گۆڕان، هاوپەیمانە دێرینەکەی پێوەندی لەگەڵ وڵاتانی ناوچە و جیهان بەهێز و بەهێتر دەکرد بۆ دەرهێنان و هەناردەی هەرچی زیاتری نەوت، بەڵام کاتێ یەکێتی بەخۆ هاتەوە، ئینجا لە مانای راستەقینەی پاشکۆبوون تێگەیشت و تەنیا دەستکەوتێکی بەدەستییەوە مابوو پایتەختێکی رۆشنبیری رووت و رەجاڵ کە دانیشتووانی هەتا سەر ئێسقان لە سیاسەتەکانی توڕە و نائومێد بوون.
یەکێتی توانی بۆ ماوەی زیاد لە ٨ ساڵ ببێت بە سەکۆیەکی ئەمین بۆ گەیاندنی خەونە ئابووری و سیاسییەکەی پارتی دیموکراتی کردستان و لەگەڵ نەخۆشکەوتنی جەلال تاڵەبانی “بەڕە لەسەر هەتیو” لادرا و دەنگی لایەنە ناڕازییەکانی یەکێتی لەو سیاسەتەی حزب گەیشتە گوێی میدیا و خەڵک، بەڵام ئەمە تازە بووە بە ئەمری واقع و هەڵگەڕاندنەوەی بەرگەکە لە توانای هێزێکدا نەماوە کە بە کێشەیەکی ناوخۆیی قورسدا تێدەپەڕێت و گیرۆدەی قەیرانێک بووە بەناوی “نەمانی مام جەلال”.
– ئەی یەکێتی چی کردبا بۆ ئەوەی سەنگی سیاسیی لەناو زۆنە دێرینەکەی خۆی بەدەست بهێنێتەوە؟
یەکێتی زۆر درەنگ لە زیانەکانی دژایەتی کردنی گۆڕان و نەهێشتنی ئەڵقەی پێوەندی نێوانیان تێگەیشت، هاوکات درکی بەوەش کرد کە ئیتر توانای ئەوەی تیادا نییە پارتی لەو رەوتەی گرتوویەتە بەر بوەستێنێت، بەڵام دەیتوانی سەرئێشە بۆ پارتی درووست بکات و ئەرقەلە بخاتە سەر رێگەکە، بۆیە لەگەڵ دەستپێکی شەڕ لە سووریا و گرتنەوەی رۆژاوای کوردستان خۆی خزاندە ناو بەرەی پەکەکەی نەیاری دۆینێ و بوو بە بڵنگۆی پەیەدە لە باشووری کوردستان و شقامی سلێمانی بەشێوەیەک ئاراستە کرد کە هەر لێدوانێک لە قەندیل و قامیشلوەوە دەدرا، لە سلێمانی چەپڵەی بۆ لێدەدرا.
یەکێتی بە دوو ئامانج ئەو سیاسەتەی گرتە بەر، یەکەمیان بەدرێژایی جیابوونەوەی باڵی مەکتەبی سیاسی، ستراکفۆرمی خۆی لەسەر دژایەتیکردنی پارتی دیموکرات داڕشتبوو، لەبەر ئەوەی بیسەلمێنێ ئاڵاهەڵگری شۆڕشی نوێیە و ئەو دژایەتیی کردنەشی بە شێوەیەک لەناو جەماوەرەکەیدا تەفسیر کرد کە بوو بە فەرهەنگی سیاسی لایەنگرانی یەکێتی، رووداوی شەڕی ناوخۆ ئەو کلتوورەی گواستەوە قۆناغێکی تر و تێکهەڵکێشی ناوچەگەرێتی و شارچێتی کرا و لەماوەی رێکەوتنی ستراتیژی پارتی و یەکێتی و دامەزراندنی بزووتنەوەی گۆڕان، ئاسەواری ئەو کلتوورە سیاسییە دەرکەوت و ئەنجامی هەڵبژاردنەکان دەریخست، سەنگ و بەهای هەر کەس و لایەنێکی سیاسیی لە سلێمانی، بەستراوەتەوە بە رێژەی دووری و نزیکی ئەو لایەنە لە پارتی دیموکراتی کوردستان.
بۆیە یەکێتی پێویستی بە لایەنێک بوو بچێتە پاڵییەوە بۆ ئەوەی مەشڕووعییەتی لێ وەربگرێ بۆ سەرلەنوێ دژایەتیکردنەوەی پارتی، ئەویش تەنیا بە ئامانجی بەدەستهێنانەوەی دڵی ئەندامە زویربووەکانی و پەکەکە باشترین بژار بوو بۆ ئەو ئامانجە بەلای یەکێتییەوە.
یەکێتی بە درووشمی نەتەوەیی و پێشاندانی هاوخەمی و هاوکاری لەگەڵ رۆژاوا، سەکۆیەکی باشی دەستکەوتبوو بۆ لێدانی سیاسەتەکانی پارتی لە هەمبەر شۆڕشی رۆژاوا، بەڵام ئایا ئەو درووشمە نەتەوەییەی یەکێتی بۆ هاوخەمی لەگەڵ رۆژاوا و باکوور تاچەند لەڕووی واقعی سیاسییەوە بە هەند وەردەگیرێت؟ گەر سەیری مێژووی بزوتنەوەی نەتەوەیی کورد بکەیت، نزیکی و تێکەڵاوی خەباتی سیاسی یەکێتی لەگەڵ رۆژهەڵاتی کوردستان کە تاکە پارچەی هاوسنوورییەتی، لەڕووی بەرژەوەندی سیاسیی زیاتر و ریشەدارترە یان رۆژاوایەک کە سنوورێکی هاوبەشی لەگەڵ خۆی و حکومەتی ناوەندەکەی واتا سووریا نییە؟
بۆیە پێناچێت یەکێتی لە چوونە ناو بەرەی پەکەکە هیچ دەستکەوتێکی سیاسیی دەرەکی هەبێت و زیاتر بەرژەوەندی لەوەدا دەبینێت کە قەرەبووی ئەو دەنگانە بکاتەوە کە لێی هەڵوەریون، بەڵام ئەوەی سودمەندی سەرەکییە لەو هاوپێوەندییەدا پارتی کرێکارانی کوردستانە و بە کردەوە لە ساڵی ٢٠٠٢ بە دامەزراندنی “پەچەدەکە” خەونی خۆ خزاندنە ناو باشووری کوردستانی پراکتیزە کرد، بەڵام پاش خەرج کردنی وزە و بودجەیەکی زۆر سەرەنجام نەیتوانی سەرکەوتن بەدەست بهێنێت، کەچی ئێستا هێزێکی کەوتووەتە بەردەست کە ریشەی مێژوویی لەناو ئەو پارچەیەدا هەیە و دەتوانێ زۆربەی هەرە زۆری ئەو خەونانەی کە ساڵیانێکە دەیانبینێت، بهێنێتە دی و ئاسەوارەکەشی لە ئێستادا دەرکەوتووە و حاشا کردن لێی کردەیەکی مەحاڵە.
درێژەی هەیە…