کرماشان" یا "کرمانشاه" کدامین؟

مترجم:خلیل جنگی

واضح است کە نام بسیاری از روستاها، شهرک ها و شهرهای کوردستان، تاریخ طویلی داشتە و بە سبب هجوم و اشغال بیگانگان، مفهوم آنها از حافظە ها پاک و در بسیاری از موارد تحت پروژەهای سیاسی و کاملا فاشیستی حتی خود نام آنها را تغییر و دموگرافی این مناطق کوردستانی را برهم زدە و گاهی نیز بە کلی از بین بردەاند.بە همین جهت برای شناسایی و تحقیق در باب نام های تاریخی مناطق کوردستان می بایست بە منابع تاریخی معتبر پشت بست و بە زبانهای دیرین و در خیلی از موارد بە زبان های مردە/زبان های از یاد رفتەی گذشتە، نیز احتیاج داریم و باید با آنها آشنا بود.

جای تاسف است کە بسیاری از منابع و منبع های کوردی تا حدی زیادی در تلاشند کە زبان های دیرین این سرزمین کهن را بر طبق زبان امروزی تحلیل و تعریف بکنند بدون اینکە بە منابعی معتبر و تاریخی پناه ببرند و قرار گرفتن در این راه اشتباه ما را دچار خطا و بهایی سنگین کردە است.در عین حال شماری از تاریخ نویسان کورد آنقدر نصبت بە زبان ثروتمند خویش بی باور و ناامید بودە کە بدون هیچ واکنشی در راستای قبول بی قید و شرط تحلیل ها و تحقیق های بی اساس اقوام اشغالگر برمی تابند کە بدون هیچگونە بررسی در مورد این مسئلە با استفادە از زبان کوردی امروز و بالخصوص زبان دیرین و تاریخی کوردها کە این یک خطای محض میباشد، لذا ما نمیتوانیم در مورد اسم یا نام یک شهر یا روستایی مثلا در افغانستان تحقیقاتی در راستای بدست آوردن مفهوم و معنای آن انجام بدهیم بدون اینکە بە زبان امروزی و گذشتەی این مردم مسلط باشیم!

حال میخواهم بە اصل مسئله مورد بحث خود بازگردم، یعنی میخواهیم بدانیم کە تلفظ و نوشتار “کرماشان” درست و صحیح تر میباشد یا “کرمانشاه”؟

در واقع  شمار بیشتر مورخین کورد  بدون هیچ سٶال و پرسش و گمان و رایزنی، نام “کرمانشاه” را قبول کردەاند، بە جهت اینکە این نظریەی فارسها بودە و بدین شیوە برتری سیاسی امروزی فارسها را بر مسئلەی زبانشناسی و حتی تاریخی کوردها تایید و قبول کردەاند.در حقیقت کهنترین اشارە بە نام “کرماشان” در منابع اسلامی یافت میشود کە نام شهر “کرماشان” در این منابع عبارت است از (قرماسین، قرماشین) و همچنین چند شیوەی دیگر کە هیچ نامی دال بر صحت داشتن “کرمانشاه” بە چشم نمیخورد.

به عنوان مثال: حمداللە مستوفی بیش از ششصد سال قبل دربارەی “کرماشان” میگوید در کتابها از این شهر با نام (قرماسین) یاد شدە است کە باوجود این حقیقت وی با تحت تاثیر قرار گرفتن فرهنگ فارسی این شهر را با نام (کرمانشاهان) اشارە میکند کە این خود بدان معناست کە “کرمانشاه” نامیست نو و هیچ سند و ادعایی دال بر تثبیت آن موجود نمیباشد کە بە ما بگوید این یک نام تاریخی بودە باشد.همچنان مستوفی خود اشارە کردە است کە در اسناد دیرین و کهن از این شهر با نام (قرماسین/قرماشین) یاد شدە است نە “کرمانشاه!”

بر طبق منابع تاریخی، بهرام چهارم ساسانی در صدەی چهارم این شهر را بنا کردە است کە قبل آن در زمان “میدها” این منطقە بخشی بسیار مهم و استراتژیک از سرزمین “میدها” بودە است،اما متاسفانە اطلاعات دقیقی از تاریخ کهن این شهر در دست نیست.

اعراب مسلمان در ۶۴٠.م این شهر را بە تصرف و تحت حکمرانی خویش در آوردند. بعداز اینکە اعراب مسلمان بە کوردستان رسیدند، بیشتر آنان در دو شهر اصلی ماوا گزیدند؛ (بصرە و کوفە)، اعراب بصرە مناطق نهاوند  و اعراب کوفە نیز مناطق دینور را بدست گرفتند.درآمد این مناطق کورد درآمد بسیار بالایی بود کە قسمتی از آن بە اعراب بصرە و قسمتی دیگر نیز بە اعراب کوفە واگذار شد.

بهمین جهت منطقەی نهاوند بە (ماه البصرە) و منطقەی دینور/دینەوەر نیز بە (ماه الکوفە) تغییر نام داد،یعنی “میدیای بصرە” و “میدیای کوفە”.بر طبق منابع اسلامی،مناطق دینور/دینەوەر در نزدیکی “کرماشان” بود کە نام اصلی سرزمین میدیا بر آن عیان بود و تا قبل از اشغال آن توسط اعراب نیز، “کرماشان” هنوز بخشی ازحکمرانی مادها و بە سرزمین آنها مشهور بود.

باید دانست کە با آمدن اعراب مسلمان، دو زبان آرامی و پهلوی بیشتر از زبان های دیگر مورد استفادە برای نوشتن بودند.در حقیقت نام سرزمین “مید” از همان کلمەی (Meh) پهلوی آمدەست کە این کلمە در زبان پهلوی معنای (“مەزن”/ قداست و بزرگی،صاحب منصب و جایگاه) در زبان کوردی  را میدهد.

باید بدانیم کە تا وقتی از قلب کوردستان بە طرف غرب برویم،خیلی از حروف (س) در لهجەهای کوردی و زبانهای خویشاوند با زبان کوردی بە صورت (هـ) می آید.برای مثال؛ (ماسی) کوردی در زبان فارسی بصورت (ماهی) تلفظ و نوشتە میشود.یا (ئاسک) کوردی میشود (آهو)،بە این ترتیب کلمەی (Meh) پهلوی نیز در زبان کوردی  نویین بە شیوەی (Mas/مەس) خود را نمایان میکند کە معنای (مەزن/بزرگی،قداست،صاحب منصب و جایگاه) میدهد.

در زبان کوردی دیرین/میدی،کلمەی Masa مفهوم (مەزن/بزرگی،قداست،صاحب منصب و جایگاه) میدهد.بە این معنی کە در زبان مردمان مناطق اطراف و میدها نیز (ماسە/مەسە Masa/Mesa) بودە و چیزی کە این ادعا را ثابت میکند این است کە در کارنامەی اردشیر پاپگان نام پادشاه کورد میدی بە صورت (کوردان شاه ماسی) ذکر شدە است.بدین صورت ما بر طبق منابع برایمان مشخص میشود کە میدها/مادها اینگونە (ماسە/مەسە Masa/Mesa)  بە خودشان اشارە نمودەاند،کە معنای (مەزن/بزرگی،قداست،صاحب منصب و جایگاه) میدهد.

در کتاب “کورد کیست؟” اثر استاد سوران حمە رش،جایگاه مفصلی بە نام میدها اختصاص دادە شدە است.

حقیقتا نام “کرماشان” در اصل و زیربنای نامی خود عبارت بودە است از (کوردماسان/کوردماسیان) کە نام آن بە صورت (کورد+ماسەMasa+ان/یان) بخش و تشکیل شدە است.

(کورد) نام ملت کورد است و (ماسە/مەسە Masa/Mesa)  نام میدها و حروف چسبیدەی (ان/یان) در زبان کوردی بە مکان اختصاص دادە میشود.منبهای تاریخ عربی کە از زبان آرامی این نام را گرفتەاند و آرامی ها خود نام کورد را بە صورت (قرد) در می آورند و جدا از آن نیز کوردها حرف (د) را انداختە،بطوری کە خیلی وقت ها و هنوز در بسیاری از مناطق کوردستان برای نمونە در استان سنەدژ/سنندج، “کوردستان” را “کورسان” میگویند.این نام در زبان عربی کە زمانی، زبان رسمی حکمرانی اعراب در منطقە بود،”کرماشان” بە صورت (قرماسین/قرماشین) بە کار گرفتە شدە است کە آنرا را از خود مردمان کورد گرفتەاند و آنها نیز بە شیوەی (کورماسان/کورماسین)از آن نام بردەاند،کە بە مرور زمان حرف (س) بە نحوی تغییر شکل دادە و بصورت (ش) بکار آمدە است،و این تغییر در زبان کوردی قابل رخ دادن است.برای مثال؛ پنج هزار سال قبل کلمەی (شێلان/Shelan_یعنی ماساژ دادن در سنت کوردی) بصورت (سێلان/Selan) تلفظ شدە است.

بدینگونە معنای نام “کرماشان” نیز عبارت بودە است از (جایگاه کورد میدها/منطقەی کورد میدها) و نام (کورد میدها) در کارنامەی اردشیر پاپگان کە تاریخ آن بە ١۵٠٠سال قبل برمیگردد و همچنین در منابع ارمنی نیز کە تاریخ آنها نزدیک بە هزار سال میباشد بە همان خورت (کورد میدها) ذکر شدە است.همچنین جایگاه جغرافی این شهر کە منطقەای بسیار مهم و استراتژی میدها بودە است کە منبع های تاریخی معتبر و همچنان زبان کوردی نویین و دیرین نیز از این نظریە حمایت بعمل می آورند و بر درستی آن جهت دارند.

بدین شیوە،تغییر نام “کرماشان” بخشی از سیاست فارسها جهت تغییر و تحول در نام و دموگرافیای مناطق میدها را برای ما نشان میدهد و تلاش در راستای تغییر نامهای اصیل مناطق کوردستان در قبال بسیاری از مناطق شرق کوردستان و مناطق تحت تسلط مملکتی بەنام ایران امروز صورت گرفتە دادە شدە است و این سیاست تخریب فرهنگی هنوز نیز بە شیوەهای مختلفی ادامە دارد.

برای نمونە؛ منطقەهایی چون (دماوند،اصفهان،البرز،آذربایجان)از این دایرە خارج نبودەاند،کە براستی اگر بە تاریخ این نامها مراجعە نکنیم،حقیقتا نامهایی کە امروز بە شناسنامەی این مناطق تبدیل شدەاند دارای هیچ معنا و مفهومی و سندی تاریخی نمیباشند!

بلە آنچە اتراک و اعراب در قبال تغییر نامهای کوردی مناطق کوردستان و تخریب فرهنگی آن انجام دادەاند بە همان نحو فارسها نیز از این محور بدر نیستند.

اما آنچە فارسهای اخامنی صورت دادەاند سابقەی بسیار کهنتری دارد و در انجام این عمل مردم از حقایق بی خبر بودە است و نام “کرماشان” در طی این اعمال سیاسی و فاشیستی فارسها تغییر شکل دادە شدە است.

در ادامەی مطلب میخواهم بە چگونگی تغییر نام مناطق کوردی منطقەی خاورمیانە در حد فاصل بیش از ۴هزار سال پیش اشارە کنم کە از طرف آشوری ها،فارسها،اشکانی ها،یونانی ها،اعراب و اتراک صورت گرفتە است.

در گذشتەهای بسیار دور، شمار بسیاری از شهرک ها و شهرها و مناطق مختلفی از خاورمیانە،نامهایشان کوردی بودە است و از زمان آمدن آشوریها بە این مناطق،تلاش هایی مبنی بر تغییر نامهای کوردی بعمل آمدە است. این پروسە از دیرباز تا بە امروز از جانب فارسها،اعراب و اتراک تدام داشتە و دارد.بعضی از این نامهای کهن کوردی تا بە امروز نیز شکل و مفهوم گذشتەی پرفراز و نشیب خود را از دست ندادەاند.

در ذیل  میخواهیم بە چند نمونە از نامهای کوردی بر حسب معنای تاریخی آنها اشارە نماییم؛

البرز:رشتە کوههایی خارق العادە کە در کشوری بنام ایران امروز قرار دارند،کە کوه دماوند نیز در دل این رشتەکوهها واقع شدە است.این رشتەکوههای صعب الابور درواقع زیرساخت نام آن عبارت است از Hara Berezaiti (هەرە بەرزایەتی، یانی ئەوپەڕی بەرزی)،کە در اصل نام آن کوردی میباشد،کە معنای آن را بە فارسی میتوانیم (بسیار مرتفع/سر بە فلک کشیدە) ترجمە کنیم.کە در کتاب “آوستا” نیز بر همین نام کوردی بدان ذکر شدە است.این نام در دو حالت بە خود تغییر شکل دیدە است،قسمت (هەرە/Hara/Hera) از خود اسم مربوطە حذف و در هنگام آمدن اعراب مسلمان بە این دیار (ال) عربی جایگزین آن شدە است،بدینگونە کلمە (بەرز)_(بلندی/ارتفاع) میدی/کوردی بصورت (البرز) درآمدە و امروز شاهدیم کە نام کوردی آن بە کلی دگرگون شدە و از Hara Berezaiti(هەرە بەرزایەتی) بە شکل امروزین (البرز) تبدیل گشتە است،و این نام نو و جدید کە امروز معرف این رشتەکوههای کورد است دارای هیچگونە معنا و مفهومی نمیباشد.

آذربایجان:در مطالب گذشتە بطور مختصر و مفید دربارەی آن گفتەایم کە در اینجا بندە باری دیگر میخواهم بدان اشارەای داشتە باشم.بر طبق نوشتەها و گفتەهای استرابو کە در صدەی یکم بە این منطقە سفر کردە است.وقتی کە الکساندر مقدونیە درصدد شکست فارسها/اخامنی ها بود،یکی از پادشاهان ماد کە نام آن (آترپاس/ئەتەرپاس) بودە است،یونانی ها از وی بعنوان “آتروپاتیس/ئاترۆپاتیس” نام بردەاند.این پادشاه مید با الکساندر همپیمان شدە است.بعد از شکست فارسهای اخامنی در ٣٣٠ق_م از جانبت الکساندر،منطقەی میدیایی “آذربایجان/آترپاسیان” کە بخشی از سرزمین مادها بود،بە کلی بە پادشاه “آترپاس/ئاتەرپاس” رسید تا وی بر آن حکمرانی نماید.”آترپاس” جهت محکم کردن این همپیمانی دختر خود را بە همسری یکی از فرماندهان ارشد سپاه الکساندر در می آورد.هرچند در ابتدا “آترپاس”میدی و منطقەی تحت تسلط وی”آترپاسیان/آذربایجان”تحت تاثیر و وابستەی یونان بود،اما بعداز گذشت مدت کمی “آترپاس” منطقەی زیر حکمرانی خود را کاملا از وابستگی یونانی ها خارج و خود را مستقل نمودە و لقب پادشاهی را بە خویش برگرداند.

نام این پادشاه در واقع میدی بودە و میدها آنرا را بصورت (آترپات) کە بە کوردی امروز میشود (آترپاس/آگرپاس) بە معنی (محافظ آتش/پارێزگاری ئاگر).در زبان میدی کلمەی (آگر)بە همان شکل و مفهوم کوردی امروز میباشد،کە میدها آنرا بصورت (آتر/ئاتەر) نوشتەاند.

و در اصل نام اذربایجان امروز از نام این پادشاه کورد/مید گرفتە شدە،و یونانی ها آنرا را (آتروپاتیان) نام  بردەاند.بە سبب اینکە این اسم در آخر آن حروف ربط (یان ian)کوردی/هوری گرفتە کە بە معنای (سرزمین/مملکت/منطقە/دیار)است.این نام در کوردی امروز بە شکل (ئادەر/ئاتەر+پاس+یان)_(آدر/آتر+پاس+یان)می آید کە در کل یعنی (سرزمین محافظ آتش)کە نام این پادشاه کورد/مید را بدان اختصاص دادەاند.

این نام کە در زبان عربی و فارسی دارای هیچ مفهومی نمیباشد،و در قالب (آذربایجان) قرار گرفتە است.متاسفانە امروز نام اصلی کوردی/میدی آن خودش را گم و این نام جدید را برای آن بکار میبرند و هویت کوردی آنرا سلب نمودەاند.نامی کە از یکی از پادشاهان کورد/مید این سرزمین گرفتە شدە است،اما میبینیم امروز کوردها در آن بیگانە  پنداشتە میشوند و زادگاه مادری ایشان را تحت نامی جدید قالب کردە کە هیچگونە معنایی مبنی بر اصالت تاریخی آن نمیدهد.

بازیان:

دروازەای طبیعی فی مابین دو کوه زیبا کە در منطقەای از شهر زیبای سلیمانیە قرار دارد.

(باز) یک کلمەی سومری/هوری/کوردی میباشد.در سومری بصورت (باد) نوشتە شدە است و بە همان مفهوم کوردی امروز(کراوە)_(بازشدە) است.در هوری نیز بە شکل (باز) نوشتە شدە است کە معنی (وارد شدن/چوونە ژوورەوە) را میدهد.آشوری ها کە در صدەی نهم ق_م  بە این منطقە یورش آوردند،کوردها را در این دروازە”بازیان”شکست دادند و این منطقە را با نام (بابایت/باببیت) ذکر کردەاند.در واقع آشوریها نام کوردی آن را بە زبان خود ترجمە نمودەاند،بە سبب اینکە کلمەی(یان) کوردی شکل خود را تغییر میدهد و بصورت (بیت) می آید و در زبان آرامی و آشوری،کلمەی (باز)هوری/کوردی ،تبدیل میشود بە (باب).هرچند در زمان آشوریها تلاش شدە تا این نام را تغییر دهند،اما اسم اصیل خود را از دست ندادە و هنوز هم (بازیان) است و (باببیت)ی موجود نیست.یعنی بدان معنا کە این نام در زمان سومری ها و هوری ها همان نام کوردی امروز بودە و دارای همان معنی بودە است،با وجود تلاش بی وقفەی اشوریهای مبنی بر تغییر نام این منطقە،اما نام اصیل خود را از دست ندادە است.

گرمیان/گەرمیان:

یک منطقەی تاریخی در جنوب کوردستان است،کە شهرهای امروز خانقین،کفری،خورماتو و چندین شهرک و شهرهای دیگر را در برمیگیرد.زیربنای ساختاری این نام درست شدە است از (گرم+یان/گەرم+یان)کە در زبان کوردی معنی “منطقەی گرم”_”ناوچە/دەڤەری گەرم” میدهد.کلمەی (گر/گڕ) در کوردی بە معنی (اتش)_(ئاگر/کڵپە) است و بە همین صورت در سومری نیز (گر)_(گڕ) بە همان معنی میباشد،کە (Ger/Gera)_(گڕ/گڕە) در سومری نام خدای آتش است.همچنین کلمەی (ماه) در سومری معنای (بزرگی)_(گەورە) میدهد و تا زمان میدها و حتی بعد آمدن اعراب مسلمان/اسلام نیز این نام در کوردی موجود بودە و در زبان پهلوی نیز بە همان معنا می آید.

حروف چسبیدەی (یان) یک کلمەی هوری و کوردی است،و معنای (خانە/مکان/منطقە) را میدهد.همانطور کە در نام (بازیان)بدان اشارە شد،این کلمە بر برابر کلمەی (بیت) آرامی است.آرامی ها در زمان آمدنشان بە این منطقە در بیش از ٢هزار قبل نام منطقەی کوردی (گرمیان/گەرمیان) را ترجمە کردەاند بر (بیت جرمای)، بعد آن نیز اعراب با آمدن اسلام وارد عراق امروز شدند،کە این نام را از منابع آرامی گرفتە و آنرا بە (باجرمی) تغییر دادەاند،اما بر این کار خود موفق نشدەاند و همچنان کە میبینیم نام اصیل این منطقە(گرمیان/گەرمیان) هنوز بە شکل و مفهوم تاریخی خود ماندگار است.

سەری کانی/SariKani:

شهری در غرب کوردستان همان شهری کە امروز گروههای رادیکال و تندرو در اشکال مختلف میخواهند آن را تصرف کنند،کە در اصل ریشەی خود از جانب “میتانی های هوری” بە صورت wassukanni / washukanni (واسوکانی/واشوکانی)نام بردە شدە،کە پایتخت آنان بودە و حدود چهارهزار سال است کە صاحب این میباشد.

هر دو بخش تشکیل دهندەی این نام عبارت است از(wassu/washu+kanni)،کە تشکیل ساختاری این نام مخلوطی از سومری/لووی/هیتی/لیدی/کوردی است.حرف (باش/وەش/خاس Bash/Wash/Xas)_(uaš/bāš/xās)کوردی در زبان سومری عبارت بودە است ازašša،در زبان هیتی assu،در لووی/لوڤی wasu و در لیدی wiśśi.

بخش دوم نام فوق الذکر کە از Kanni بوجود آمدە است،از کلمات مخلوطی هیتی ها در ارتباط با معنی (کانی/چشمەی آب)کوردی نمایان میشود.

یعنی در زبان کوردی کهن عبارت بودە است از (خاسە/وەشە/خۆشە کانی)_(Xase/Wesha/Xosha kanni).سند و شواهدی کە پشت این حقیقت ایستادەاند و آن را دوبارە میکنند این است کە یک سرچشمەی بزرگ آب در آنجا وجود دارد کە بە رودخانەی خاپور متصل میشود.با گذشت زمان کوردها نام آنرا بە (Sarikani) تغییر دادەاند کە آن نیز تشکیل شدە است از (سر+کانی Sar+Kani)_بە زبان کوردی (سەر+کانی)، کە هر دو از آن یک کلمەی کوردی/هوری/هیتی/میدی میباشند.بە این خاطر کە تمام معانی (سەر)_(سر Sar) در زبانهای میدی/هیتی/کوردی موجود دارند.

نام (ر‌أس العین) کە همان ترجمە شدەی نام کوردی آن است،از جانب اعراب بە منظور تعریب و بە عرب کردن ماین منطقەی کوردستانی و در راستای تغییردادن نام های کوردی اصیل شکل گرفتە است.و تا بە امروز نیز فرزندان هوری ها در آنجا با دشمنان و اشغالگران،جهت دفاع و حفظ فرهنگ دیرین این سرزمین کورد، میجنگند.

در واقع بخشی بسیار زیاد از نامهای کشوری بنام ایران امروز،در گذشتەهیا تاریخی خود،کوردی اصیل بودەاند.فارسها بدلیل اینکە قبل از اتراک و اعراب وارد این منطقە شدەاند و با بوجود آمدن اشتراکات زبانی با کوردها،تلاش در راستای تغییر نامهای مناطق کوردی، گذشتەی تاریخی بیشتری را در این مورد دارا میباشند،بە همین دلیل آنها احساس کمتری در باب این پروسە دارند.

اگرنە نامهایی چون (دماوند/Zamawend زەماوەند) و (اصفهان/ Aspadan ئەسپەدان)نیز چون مابقی نامهای دگر دچار همان تغییر شدەاند.

اصفهان/ئەسپەدان نزدیک بە هزارو هشصد سال پیش در جانب یونانی ها بعنوان شهری میدی/کوردی یاد شدە وتا چند صد سال قبل نیز”Aspadan/ئەسپەدانی” شهرت اندکی از شعرای یارسانی کورد بودە است.

دماوند/زەماوەندZamawand:

کوه دماوند تا نزدیک بە دویست سال قبل نیز در اواخر ماه هشتم میلادی در دامنەهای خود شاهد جشن و پایکوبی کوردها بودە است.اینگونە بە چشم میخورد کە همان (زماوندZamawand) کوردی بودە باشد و آنرا تغییر دادە باشند.

امروز با وجود تمام تلاشهای فارس جهت یافتن معنایی نو،هنوز این نام در زبان فارسی هیچ معنای واضحی نمیدهد و بر طبق انکە در دامنەهای این کوه جشن کوردی برگزار شدە است و یک منطقەی کاملا میدی/کوردی بودە است،اسم آن همان (زماوند/در فارسی معنی آن عروسی است) کوردی است،و فارسها حرف (ز) را بصورت (د) تلفظ کردە و نوشتەاند،ما بطور واضح میتوانیم این تحولات و تغییرات زبانی را در کلماتی چون (زانا)،(دانا) یا (زەریا Zarya)،(دریا) و غیرە… مشاهدە کنیم.

اربیل/هەولێر:

نام شهر اربیل در انجام تغییر آن از (اربیلا Arbela) رویدادە است.

برای اولینبار نام اربیل/هەولێر در منابع سومری بدان اشارە شدە است بە شیوەی urbelum/urbilum.در زبان سومری تشکیل ساختاری این نام بدینگونە است،(ur+belu/bilu+um)_(ور/ئور+بیلو+وم).کلمەی (ئور/ور/ورو) در سومری همان معنای کلمەی (وار)کوردی را میدهد کە اشارە دارد بە (مکان،ده/روستا،منطقە)_بصورت کوردی (شوێن،گوند،دەڤەر)،و همچنین در زبان کوردی کلمەی (ئار/آر) بە معنی فارسی آن(مکان وسیع،شهر،جایگاه،جای نشست و زندگی کردن)است _و در خود زبان کوردی نیز بە معنی(جێی گەورە،شار،نسار،جێ نسێ،جێگە)،میباشد.

بدین معنا کە در بخش نخست،این اسم بە همان مفهوم کوردی خود باقی ماندە است و اکثر شهرهای تاریخی کوردی چنین اسم و کلماتی را در خود جای دادەاند،همجون:(ئورفە/اورفە،ئورکیش/اورکیش،ئورمێ/ارومیە/ارمیە،ئاربابا/آربابا و……،همچنین بخش دوم نام این شهر،(بالا)در سومری معنی (بلند کردن،کشیدن)_(بەرزکردنەوە،هەڵکێشان)میدهد،کە خیلی وقتها کلمات بصورت مختلفی در این زبان وجود داشتند،اما امروز در کوردی بە شیوەی (باڵا/بیلو belu/bilu/Bala)_فارسی(بلند،بە مکانی یا شهری یا جایی یا جایگاهی بلند و بالا اختصاص دادە میشود.مثلا شهر بلند،شهری کە بر مکانی یا در جایی بلند قرار دارد).

اینگونە بە نظر میرسد کە معنای نام این شهر اینطور باشد(شهری کە در بلندی یا بر بلندی ساختە شدە است،شهری بر بلندی)_(شاری بەرز کراوە،شاری بەرز)،کە این نام با خود طبیعت این شهر نیز سازگار است،کە روی تپەای بزرگ قرار دارد و احتمالا این معنی را هم میدهد (شهر بالا)_(شاری سەروو)،کە در قسمت شمالی مرکز منطقەی  سومری های قرار گرفتە بود.

(وم um)در آخر اسم بصورت چسبیدە نمایان میشود جهت اشارە بە مکان،خیلی وقتها این حرف چسبیدە همراه با مناطق (سوپار/سوپاروم،گوتی/گوتیم) در منابع دینەی تاریخی بە چشم میخورند.

همچنین شهر (هەزە/حەزە Haze/Haza) کە در نزدیکی اربیل/هولێر بودە است.در منابع اسلامی بدان اشارە شدە است.در آرشیو شهر دوکان/شمشر،شەمشەر،در بیش از دوهزار سال قبل از اسلام،بصورت (ئەهازو/وم)_(أهازو/وم) نام بردە شدە است.بدین جهت در اندکی از منابع دیرین،نام (ئوربیل) بدون این حروف چسبیدە بە شیوەی Urbilبە آن ذکر شدە است.

وقتی اکدی و آشوریها همچون اشغالگری این مناطق را متصرف شدند،بە مثابەی فارسها،اتراک و اعراب،در مسیر تغییر نام این شهر حرکت نمودە و آنرا بە (ئەربائیلۆ/اربائیلو) مبدل نمودند،این نام بصورت (ئەربا+ئیلۆ)_(اربا+ئیلو) بخش شدە و در این زبان معنای(چهار خدا) را میدهد،کە بدین شیە آشوریها میخواستند نام این شهر را عوض بکنند و بدان معنای زبان آشوری بدهند.اما خوشبختانە این تقلای آشور سرنگرفتە و در منابع یونانی نیز با همان نام (ئەربێلا Arbela) نوشتە شدە است.

در تلفظ زبان کوردی خیلی وقت ها این مهم وجود دارد کە کوردها بعضی از حروفها را در کلمات جابجا کردە و بصورتی دیگر تلفظ میکنند مثلا:جمێن/جوێن/جنێو(Jmen/Jwen/Jnew) یا بەرف/بەفر(Braf/Bafr)….بدینگونە بوصوح دیدە میشود کە کوردها در بسیاری از موارد حرف (ب) را (و) یا جای حروف ها را جابجا میکنند،کە حروف تشکیل دهندەی این نام نیز جابجا شدە و بە (ئەروێڵ/هەروێڵ Arwel/Harwel) و در نهایت بە (ئەولێر/هەولێرAwler/Hawler)تغییر دادە شدە است و امروز آنرا بدین شکل تلفظ کردە و مینوسند.

توجە!

جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد نامهای اصیل کوردی و تغییرات شکل دادە شدە در آنها از جانب اکدی،آشوری،یونانی،فارسها،اتراک،اعراب و ….بە کتاب “کورد کیست؟” ?Who Are The Kurd مراجعە بفرمایید.

منابع استفادە شدە:

کتاب “کورد کیست؟” اثر استاد سوران حمە رش_تاریخدان و زبانشناس بزرگ بین النهرین

نظرات