وتار و بابه‌ت

شامی کرماشانی، شاعیری زامەکانی کۆمەڵگا

2016-09-29

1734

ئامادەکردنی: ڕۆژی کورد

“شاهموراد موشتاق وەتەن دووست” ناسراو بە “شامی کرماشانی” لە ساڵی ١٢٩٦ی هەتاوی لە شاری کرماشان چاوی بە دونیای روون هەڵێنا، خوداموراد باوکی و خاتوو فانووس دایکی بوو، شامی بە داخەوە لە تەمەنی چوار ساڵیدا لە بینایی چاو بێ بەش دەبێ و بۆ هەمیشە ماڵئاوایی لە رووناکایی و جوانییەکانی ژیان دەکا. هەر لە سەرەتای مناڵیشەوە دایک و باوکی دەمرن و بە تەنیا جێی دەهێڵن. شامی کرماشانی هەر لە مێرمنداڵییەوە بە هێزی شان و پیلی خۆی بەخێو دەبێ و لە ناو سەختی و ناخۆشی ژیاندا خاراو دەبێ.

شامی تاک و تەنیا لە سەردەمی گەنجییەتی دا بە هاوکاری و پشتگیری گەورەپیاوەکانی کرماشان وەکوو “کۆچکردوو شمس العلما، ئاغا شمس الدین آل آقا” توانی لە گەڵ گەورە شاعیرانێک وەکوو خەیام، سەعدی و حافز ئاشنا بێ، هەر لە کۆڵان و دووکان و ناو بازاڕەکاندا کە ئەو کات خوێندنەوەی شیعری شاعیرانی ئەو دەڤەرە لەوێ باو بوو توانی زۆرتر لە گەڵ رۆحی شیعر و جوانییەکانی ئاشنا بێ و هەر ئەوەش بوو بە سەرەتایەک کە خۆی شیعر بهۆنێتەوە، زۆربەی شیعرەکانی شامیش بەشێک بوو لە کێشەکانی ناو کۆمەڵگا و بە شێوەیەکی نەپساوە شیعر و کۆمەڵگای بە یەکەوە گرێ دابوو.

شامی خۆی دەڵێ:

“لەو کاتەدا شیعری «مەلا ئەڵماس خان» و«غوڵامڕەزا لوڕ» و «سەید سەلاح» زۆر باو بوو منیش زۆرم حەز لێ دەکردن و جوانم گوێ بۆ دەگرتن. کەم کەم وام لێ هاتبوو له زۆر شوێنان ئەگەر لەتی ئەوەڵی شێعرەکەم دەبیست به زەوق باقی شێعرەکەم پێ دەزانی. به و بۆنەوه تێ گەیشتم که بۆ خۆشم دەتوانم شیعر بڵێم.“

شامی نەخوێندەوار و نابینا وەها تێکەڵ بە شیعر و زمان و ئەدەبیاتی نەتەوەکەی بوو کە گەیشتە قۆناغێکی شێلگیر و زۆر کاریگەر لە سەر شیعری کوردی، واتە شامی کرماشانی بە بناغەدانەری شیعری سادە و ساکار و لە هەمان کاتدا پڕناوەڕۆکی ئەو ناوچانە دادەنێن، واتە شامی بە شێوەیەکی زۆر هونەرمەندانە و شارەزایانە زمانی شیعری و زمانی ئاخاوتنی رۆژانەی خەڵکی تێکەڵ بە یەک کرد و گەلێک دەقی جوانی لێ خولقاند.

دۆخی ژیان و چارەنووسی شامی شاعیر وەهای کردووە کە کێشە کۆمەڵایەتییەکان هەموو زەین و مێشکی بتەنێتەوە و بە شێوەیەکی راشکاوانە ئێش و زام و رەنجی کۆمەڵگاکەی بێنێتە ناو شیعرەکانییەوە و زەفەر بەرێتە ناو هەموو کون و کەلێنێکی ژیان و کۆمەڵگا و نەتەوەکەی، شامی لە ئەوین و جوانی دوورەپەرێز نەبووە بەڵام بەردەوام بەشێکی زۆر لە شیعرەکانی تێکەڵ بە کێشە کۆمەڵایەتییەکان بووە.

بەو هۆیەی کە شامی نەیتوانیوە ببینێ و هەروەها بخوێنێتەوە، ئەو بابەتە وای کردووە زۆرتر بیر بکاتەوە و هزر و بیری خۆی بەردەوام پەرە پێ بدا، شامی لە ژێر کاریگەری کەس دا نەبوو، جیهانی وەها دەدی کە خۆی لێی تێگەیشتبوو، لەو سۆنگەیەشەوە ئەو شێوە ڕوانینەی شامی گیانێکی تازەی وەبەر شیعرەکانی هێنابوو. کاتێک باسی مژارە سیاسییەکانی سەردەمی خۆی دەکات، لە ژێر کاریگەری ئەو ڕوانینە دایە.[i]

شیعری کرانشینی، یەکێک لەو شیعرە بەرزانەی “شامی” یە کە جیا لەوەی کە بۆ خوێندنەوە تام و چێژی تایبەتی هەیە، دەرخەری دۆخی سەردەمی شامی و چینی چەوساوەشە.

مردم باینه دیار ئی بەدبەختیه
له من بەدبەخت تر وێ شاره نیه
بەنده یێ نەفەر کرانشینم
چو عەزیز مردی دایم غەمینم
نه خارج مەذهب نه جوداس دینم
ئەر دوعاد گیراس بکەر نفرینم
بەشکەم لەی دونیا دیتر نەمینم
ڕاحت بوم وەدەس کرانشینی