پێشەکی:
ئایینی یارسان، ئاینێکی کۆنی کوردییە و بەپێی لیدوانی مێژوونووسان و پسپۆڕانی مێژوو و کەسانێک وەک د. هێرش قادری،یەکێک لەو ئایینە مادی/کوردیانەیە کە ئایینەکانی تر یان هێماکانیان گۆڕیوە و بە ناوی خۆیان کردوون یان ئەوەتا لە هەمبەر ئەو ئایینە، ئایینی تریان درووست کردووە و ئەوەش بە زەخت و زۆر و لە ڕێگای کوشتن و تاڵانەوە بووە، هەر بۆیەش لە مێژوویەکی کۆنەوە تا بە ئێستا ئەو ئایینە و ئاینگەلێکی کوردی وەک ئێزیدی لە ژێر زەخت و گوشار دابوون و تەنانت بەشێکی زۆر لە ڕێسا و یاساکانیان بە دزییەوە ئەنجام داوە.
لە ماوەی تەمەنی نزیک بە ٣٨ ساڵەی کۆماری ئیسلامیی ئێراندا، یارسانەکان بە دوو هۆکاری کورد بوون و جیاوازیی ئایینی، لە ژێر گووشار دابوون، لە وەئەستۆ گرتنی ئەرکی حکومەتی پەراوێز خراون، هێماکانیان سڕاوەتەوە و بێ ریزی بە سمێڵ و هێماکانی تریان کراوە، ئەوەش ئاگر لە جەستەی خۆ بەردانی دوو کوردی یارسانی لە پارزێگای کرماشان، لێکەوتەوە. کۆتا بێ ڕیزی بە یارسانەکان، بریتییە لە فتوای گەورە مەرجەعی شیعە، مکارم شیرازی کە لە وڵامی پرسیارێکدا، خواردەمەنی دەستی یارسانەکان بە پیس و حەرام دەزانێت، ئەوە جیا لەوەیە کە ٨ی مانگی ڕەشەممەی ساڵی ڕابردووی هەتاوی، هێرشکرایە سەر جەمخانەی گیلان غەرب لە پارێزگای کرماشان و ئەوەش ناڕەزایی بەرینی کوردانی یارسانی لێکەوتەوە. هەروەها لە ماوەی چەند ڕۆژی ڕابردوودا بە هاوئاهەنگیی کۆمەڵەی ڕاوێژکاریی چالاکانی مەدەنیی یارسان، ئەژمارێکی زۆر لە کوردانی یاری لە سەر گڵکۆی شەهیدی یاری “نیکمەرد تاهیری” کۆبوونەوە و داوای بە فەرمی ناساندنی ئایینی یاری لە یاسای ئێراندا کرا.
بە مەبەستی تاووتوێ کردنی زیاتر کێشەکانی کوردانی یاری و هەروەها شرۆڤەی دۆخی کوردانی یارسان، ڕۆژی کورد لەگەڵ، بەڕێز، کاکی مەسعوود ئەلماسی (وریا)، وتووێژێکی ئەنجام داوە کە لە خوارەوە دەیخوێننەوە.
ڕۆژی کورد: لەو ساڵدا گوشار بۆ سەر کوردانی یارسان زۆر زیاتر لە جاران ىووە، بەرای ئێوە هۆکارەکان چین؟
(وریا)
ئەڵماسی بەداخەوە گوشار و سەرکوت بۆ سەر پەێڕەوەیل ئائین یاری گێچەڵێ تازە نیە و ڕیشەێکی قووڵی هەیە. هەر لە زەمانێگ کە ئی ئائینە لە لایەن کەسەیل تایبەتی کە ژمارەیان لە قامکی دەست تێنەدەپەڕی بە ڕێوە چیاد تا کاتی دامەزرانن ئەرکان و یاسایەیل بناغەیی یاری لە لایەن سوڵتان ئیسحاق بەرزەنجەیی ـیەوە، یارسان لە ژێر گوشار و پەلامار دژمەنەیل گەورا و بچووکدا بیە کە لە ئەو دەرفەتە کەمەدا ناتوانین ئاماژە وە گشتیان بکەین .
بەڵام بەردەوام بوون ئی فشارەیل و حەقکوشیەیلە لە ناو سەردەمانێکدا کە دەوڵەتەیل گشتیان دەم لە ماف بەشەر و ئازادی ڕادەربڕین دەدەن و نیشتمانەیل چەپ و ڕاستیان دایم بەردەوامە کە لەوانەیە ژانێ لە درێژەی مێژوو نوومنەی نەبووە .
هاۆڕێیایئ وەڕێز؛ یارسان وە تاوانی هەبوونی ئایینێگ (یان بە عەرەبی دین) کە ڕاستی و پاکی لە ناویدا موستەحەب و پێویست ناناسێد،؛ یان وە تاوانی ئیە کە ڕوانگەی وە مرۆڤەکان یەک جوور و وە تایبەت ژن و پیاویش یەک زەڕرەش لە لاێی تەوفیر نەیرن؛ وە تاوانی ئیە کە تەنانەت خودایش وە واتەی خۆی لە فەلسەفەێ یاری هاوقەتار یارەیل جێ گرێد و هەروەها وە تاوانی ئیە کە تەنیا ئایینێگە کە بە هۆی هەبوونی بناغە و ڕیشەیێکی قورسی خۆماڵی و دیرۆکی ( وە جێی ئائین کوردیێگ کە زۆرترین پەێڕەوەیل دێری) لە مەڵبەندێک کە ڕووژگارەیل دریژێگ جێگای یەکەتازی و سەرەڕۆیی ئائین عەرەبەیل بیە، گوشارەیل و پەلامارەیل دوور لە پیاوەتی و مرۆڤایەتی هاتێەسە سەرێ .
بەداخەوە لە شوێن دامەزرانن کۆماری ئێسڵامییش کە هاواری ئازادی و هاوسەنگی مرۆڤەیل بوو، نە تەنیا گوشار و سەرکوت لەسەر یارسان لانەچوو بەڵکەم گێچەڵەیل زیاتر بوون و وە زانیاری تەواو سیاسەتەیل ئاسیمیلە کردن و گۆڕانن کولتووری و ئائینی چوونە ناو ڕێگاێ تازە و فرە قوولترێگ .
ئائین یاری بیە دینz ئەهل حەق و عەلیەڵاهی؛ یارسان گشت بینە خۆشەویستانی مەولا عەلی و شیعەی موستەزعەف یا کەمێگ بەڕێزتر، غەلات شیعە و ئیانە گشت لە حاڵێگدا بی کە لە ئێنقلاب فەرهەنگی بەولاوە هەرکەسێگ وە ڕۆشنی بیگوتبا کە ئەندامی یارسانە و تەنانەت ئەهل حەق یا عەلیەڵاهیە، دەبوا لە گۆشەی ماڵدا زەویگیر ببا.
هەڵبەت سەرەڕای تەمام گیچەڵەیل و حەقکوشیەیل و بێ ڕێزیگەلێک کە یارسان بە خاتری هەبوونی ئائینی یاری لەگەڵیاندا ڕووبەڕوو بوو، دەبوا ئەو بوویچک‌ژماردنانە و حەق‌نادیاری کردنەیل و ئاسیمیلە بوونەیلیشە کە وە بەش کوردزوان و دەیلەکی یارسان وە بان میراتداری و پاراستنی بە سەرەکیتەرین دەسکەفتی کولتووریی کوردەواری وەلیانا دەست و پەنجە نەرم کریاد و ئێسەیش بەداخەوە درێژە دیرێ کوو بکەیم .
ڕۆژی کورد: فتوای جەننەتی و کاریگەرییەکانی لە ڕووی دەروونی و سیاسییەوە، لە ڕوانگەی ئێوەوە چ دەتوانێ ببێ؟
ئەڵماسی: لە وڵامی ئی پرسیارە کە پیویستی بە شیکردنەوەیەکی فرەیێگ دیری وە خاتر کوردت کردنەوە توانم بویشم کە بێ ڕێزی کردن وە ئایینی یاری و یارسان وە لایەن دەسەڵاتدارەیل و تەنانەت مۆرەیەیل بووچک حکوومەتیش چشتێگ نیە کە یەکەم جار بوو ئەڕای یارسان بەڕێوە چوو . ئەگەر سەرێگ بکێشینە ناو سایتەیل ناوەند و ڕێکخراوە ناوەدار و بێ‌ناو تووانین وێنەیل هاوشێوەی فرەیێگ پەیدا بکەین . هەر لە ڕێبەری کۆماری ئێسڵامییەوە بگرە تا بگاتە ئەو ناوەندانەی کە دەم وە ئێسڵاحات و مافی مرۆڤ دەدەن. هەڵبەت نابێ لە بیر بوەیمن کە میدیایەل حوکوومەتییش لە تلویزۆن گردیە تا ڕۆژنامەیەیل دەوڵەتی و غەیردەوڵەتی خۆیان بازووەیل پڕهێزن ئەڕا ئەو سیاسەتەیل بێ رێزی و ئاسیمیلەکەر کە لە پریساری پێشوو، ئاماژە وە پێیان دامە.
ڕۆژی کورد: ڕوحانی لە بانگەشەی هەڵبژاردنەکانی خۆیدا باسی لە زیاتر کردنی ئازادی ئایین و ئایینزاکان دەکرد، تا چەند ڕەوشەکە گۆراوە لە سەردەمی ڕوحانیدا؟
ئەڵماسی: بەداخەوە لە وڵام ئی پرسیارە چشت فرەیێگ ناتوانم بوویشم . چوون ئیە یەکەم جار نیە کە ئی قەوڵەیلە دریەید و وە گومانم ئاخر جاریش نیە . سیستەم و ئێسقانبەندیی دەزگای حوکوومەتی لە ئێران ئی دەست ئاوەڵاییە نە تەنیا و سەرۆک کۆمار نایەید، تەنانەت نوێنەرەیل مەجڵسیش کە وە جێی بەش یاسادانەر حوکوومەت لە لێ یاد کریەید، ناتووانن ئەو قەوڵەیلە کە ڕوحانی وە ناو گیروودار هەڵبژاردن دای وە جێ بارن . قەوڵەیل و هاوارەیلێگ کە ئەڕا وە دەست هاوردن دەنگ بڕێگ لە کومەڵگای ئێران بین و زۆرتر لە قسەدا ماون تا کردار .
ڕۆژی کورد: بەڕای ئێوە لە کۆماری ئیسلامیدا چارەسەری کێشەی ئایین و ئایینزاکان چۆن دەکرێ؟
ئەڵماسی: وە گۆمانم وڵام ئی پرسیارە لە دڵ ئەو پرسیارەگان دامە. لە وڵامدا تەنیا تووانم بویشم کە کارنامەی کۆماری ئێسلامی لە ئی نزیک سی و هەشت ساڵە خوەی باشترین نیشانەی ئەوەسە کە لانی کەم تا ئێسە سیاسەتێگ جیا لە بێ رێزی و بوویچک‌ژماردن و هەوڵ دان بۆ گووڕانن کولتوور و هەست ئائینەیل، بێجگە ئێسڵام و وە تایبەت شیعەی دووانزە ئیمامی لە لایەن دەسەڵاتدارەیل وەڕێوە نەچووە و لە بارەی داهاتووش، کەس ئاگاداری نەیرید.
ڕۆژی کورد: بنکە، ناوەند و ڕێکخراوی چالاکیی یارسانەکان لە ڕۆژهەڵات، باشوور و ئەوروپا، یەکجار زۆرن، ئەو پەرتەوازەییە چ کاریگەرییەکی نەرێنی هەیە لەسەر دۆخ ئازارەکانی کوردانی یارسان ؟
ئەڵماسی: هەر ئەوجوور کە لە وڵام یەکەم پرسیاردا وەتم، یارسان وە جێی کۆنە ئائینێگ کە یەکێگ و وەتایبەت گەوراتەرین و سەرەکیترین میراتدار کولتوور کوردەواریە کە توانیویە جەهانبینی و ئیدئولوژیێگ لەلایەن کوردەیلیش دامەرزێنێت، ناو ئائینەیل ناودارێ جەهان؛ دایم وە ژێر گوشار و پەلامار ڕەقیبەیلێ لە ناو ڕۆژهەڵات ناویندا بیە .
بەڵام هەرچی شوێن پێی نەتەوەی کورد لە ناوچەگە قورستروە بیە و کەسایەتی تایبەتیێگ ئەرا ئی کۆمەڵگا دیاری کریاس، ئائین یارییش وە جێی ئایینێگ کە بناغەی ها لە ناو کولتوور کوردەواری بیەسە خاوەن کەسایەتی و سەروەخۆەیی .
هەڵبەت لە ئێرا، پێویستی وە وەتن دیرید کە لە ئائین یاریدا هەوجوور کە ناو لە هاوسەنڰی ژن و پیا بردیە، باوەڕ نەگۆڕیش وە بەرانبەری مرۆڤەکان وە هەر زوان و نەتەوە و ڕەنڰ و …تاد، دیرید و هاوسەنڰ ئەو ڕێز و حورمەتە کە ئەڕا یارەیل کورد نریاس، ئەڕا یارەیل تورک و فارس و …تاد، دانریاس و ئیەیشە خوەی نیشاندەر نۆڕین مرۆڤدۆستانەی ئائین یاری وە جی سەمبوڵ ڕاێ کورد وە هەستیە .
بەڵام لە کۆتایی قسەگانم لە هەوڵ و چالاکی گشت وەڕێزەیل وە ڕێگاێ ڕزگاری و ئازادیخۆازی دەستخۆەشی کەم و ئاررەزوو گیان ساغی ئەڕای گشتیان کەم .
وە هیوای هەڵاتن خوەر ئازادی و هاوسەنڰی لە پشت کۆیلەیل تەعەسوب و نەزانی و ڕابوونئ سپێدەی سوڵتانی .
