Peymanên Aştîyê Aştî Ne Anî (1919-1920)

October 6, 2020

1152

Weşandin û Amadekirina : Amin Khawalah

Dr.Azad Ehmed Elî

Cenga cihanîya yekê bi çend peymanên aştîyê bi dawî hat, yek ji wan peymana Sêver (Servert) bû, di 10 tebaxa 1920 de hat bestin. Ew taybet bû bi imperatorîya Osmanî. Dewletên di cengê de serketin şert û mercên teslîm bûnê li ser deselata Turkî pesend kirin. Sêver ji Rojhilata Navîn re despêkek nû bû. Îro piştî derbas bûna sed salî em hember bîranînek girîng û pirgirêkin.
Berî Sed salî miletê me wek milet bêkes û bê xudan ma bûn…şanda kurdî li Sêver bi seroktiya Şerîf Paşa bê pişt bû, bê hêz bû. Lê ya herî baş şandê li ber xweda, daxwaza mafê gelê kurd yê rewa kir.

Girîngîya peymana Sêver ji wê têt ku dawî li deselata imperatorîya Osmanî anî, dewletên zilhêz yên wê serdemê deselata Turkan li ser gelên din bidawî kirin. nema ew deselat rewa dîtin, biryar dan ku supa Osmanî ji hemî deverên bi Turkî qise nakin derkeve.

Ev xela yekemîn bû ku dergeh ji bo serxwebûna gelên Rojhilata Navîn vekir, herweha mafê her netewekî di serxwebûnê de tekez kir. Ew yekem pangav bû di dîroka (R.N) de ku deselat imperatorîyên kevin hat hilweşandin, û mafê çarenivîsa gelan ket rojevê de, bi taybet bo gelê û netewa kurd gavek li pêş bû. Wek encamp peymana sêver nîşan da ku deselata Osmanî dagîr ker e.

Ji alîyek din ve bingehê çêkirina nexşeya (R.N) damezrand, Wek serxwebûna welatên Erebî, Ermenstan. û rênimaya serxwebûna kurdistanê hat nivîsand.

Sed sal derbas bûn, ew çend xal û alîyên arênî di peymana Sêver da cîbicî nebûn, û di gel ku sînorên kurdistanê gelekî piçûk kiribû, lê ew dîtin û rêzgirtin li mafê çarenivîs gavek erênî li pêş bû, ji ber wê yekê ev peyman dimîne nîşana serdemek nû, despêka pûçbûna impratoriyan û bi taybet ya Osmanî, û hatine demê dewleta netewî, gevek bû berû azadî û xweserwerîya her miletekî di dewletek taybet de. Wek encam gavek bû berû netew bûna nûjen.

Rastiyek heye ku peymana Sêver sistema siyasîya sedê 18 û 19 herifand, digel ku rê ji kolnyalizima nû re vekir, dîse pangavek girîng bû ji bo felesek siyasî nû bû. Rêbazek ji bo serwerîya gelan.

Lê mixabin ew rêbaza serxwebûna gelan û prinsîpên serok Weloson ziwa û pûç bûn.

Bi çi awayî be, Peymana Sever bingehê yasayî ji mafê çarenivîs bo gelê kurd danî, û mafê serxwebûna û dewlet bûna kurdistanê tekez kir.

Ji vir girîngîya peymanê têt û destpêkir, lewra xebat ji bo nûkirina xalên erênî ji peymanê pêwîst di mîne.

Sed sal li ser zicîre peymanên aştî di salên (1919 – 1920) de der bas bûn, lê aştî nehat damezrandin, ev dibe nîşana wê yekê ku mafê miletê kurd di serwerîya siyasî de nehat pejirandin, heweha siyseta qirkirinê li dijî kurd hat bi kar anîn, rastiyek din tê meydanê ewe ku aştî nayêt (R.N) heger mafê miletê kurd neyêt parastin.

Îro her çar dewletên zilhêzên peymana Sêver wajo û emze kirîn berpirsyarên, birengekî ji rengan di ber ew qirkirina bi ser miletê kurde li dirêjahîya sedsala bûrî rûdayî guneh karin.

pêwîste em dengê gelê kurdistanê bigihînin wan da ku li xwe vegerin, ew mafê berî sed salî ji kurd re rewa didîtin çima îro nabînin, û çira van cînosayidên hatî sere miletê me nabînin.

Sistema Herêmî …Sistema Cîhanî

Îro rûpela sedsalîya peymana sêver hat têperandin û qulbandin, ev pita korona dijwar biser de hat, diyra qunaxek nû ji dîroka mirovayetîyê destpêdik e. Sistema navdewletî lawaz bûye, asteng û arîşe li herçar alîyên cîhanê peyda dibin…dem guncawe bo girêbestên siysîyên nû..

Xebeta ji bo danîna bigehên yasayî ji doza çarenivîsa geleê kurdistanê girêdaye bi nû kirina sistema cîhanî ve, ew guhertina dê bê guman sistema herêma (R.N) biguherîne….

Iro li qunaxa post korona derfet peyda dibe, ji bo nûkirina mafê gelan di xweserwerîyî û azadîya siyasî de.

Em rastiyekê îro dikin rojevê de, ewe ku kêşeya kurd kişyek navnetewîye, probilmek cihanîya, çi ji alîyê siyasî ve û çi ji alîyî exlaqî ve, herweha astengek ewlekarîye, (R.N) navîn bê çareserkirina mafê kurdan aram na mine.

Em wek kurd, gel û pêkhateyên kurdistanê bigiştî pêwîste rahêjin berpisyarîya xwe, girînge rênimayên xebat û bizavê biguherin, bi her awaî xebê bikin bû pirkirina dostan û geşkirina bizavê, ji alîyên kultûrî, diplomasî, zanistî ve, ta em bereyek kurdistanî ya azadîxwaz û fereh ava bikin, gelek alîgiran û dostan pê geşbîn bikin.

Li dawîyê

Sedsal derbas bûn kurd man û her dê bimînin…

Sedsal derbas bûn serxwebûn û dewlet bûna Kurdistanê her di rojevê de di mîne.

Comments

comments

Peymanên Aştîyê Aştî Ne Anî (1919-1920)

Related

Comments

LEAVE A REPLY Cancel reply

Hevpeyvîn

Hevpeyvîna Roji kurd di gel Mamoste ya hêja Sêvê Can ..

Hevpeyvîn Bi Mustafa Özçelik Serokê Giştî yê PAKê (Partîya Azadîya Kurdistanê...

Hevpeyvîna hevkarê me “Evîn Tetwan”, di gel mamoste “Receb Dildar”, nivîskar...

Gotar

Peymana Sevrê û serxwebûna Kurdistanê (2)

Peymana Sevrê û serxwebûna Kurdistanê (1)

Çima tola Dr. Qasimlo nehate standin

Donald Tiramp wezîrê navxwe yê Amerîkayê diyar kir

Ronaldo ji bo zarokên Sûriyê diaxife

Related

Comments

LEAVE A REPLY Cancel reply

Torên cvakî

Hevpeyvîn

Gotar