آنچە دربارە پرندە نگری نمی دانید

0
2013

پرنده نگری شاخه ای رو به رشد از بوم گردی یا اکوتوریسم، و یکی از محبوبترین انواع ” گردشگری ِ با هدف خاص ” محسوب شده و به حل معماهای پلیسی شبیه است. بررسی های انجام شده در کشورهای مختلف نشان می دهد که معمولا قشر تحصیلکرده ی جامعه به این نوع خاص از گردشگری علاقه نشان می دهد. بر خلاف دیگر شاخه های طبیعت گردی ، مانند کوهنوردی ، افرادی با توانایی های کمتر ِ فیزیکی و بدنی  نیز می توانند به سادگی در برنامه های پرنده نگری شرکت کرده و جریان زندگی در طبیعت را از نزدیک لمس کنند. تماشای پرندگان و گوش دادن به آواز و هیاهوی زندگیشان، عکاسی و ثبت آن همه زیبایی و تلاش برای شناسایی صحیح گونه ی پرندگانی که می بینید، گردشگری علمی و تفریحی منحصر به فردی است که اگر یکبار اتفاق بیافتد، آدمی را مدام به تکرار خویش فرا می خواند.

۱- مقدمه ای بر پرنده نگری

پرنده نگری تمام معیار های یک برنامه طبیعت گردی و گردشگری لذت بخش را در خود دارد. از منظر زیبا شناختی، پرندگان همیشه مورد توجه هنرمندان بوده اند؛ آوازشان مسحور کننده است؛ زیبایی و طیف وسیع رنگهای بال و پرشان خیره کننده؛ و رفتارها و غریزه هایی مثل غریزه ی مسیریابی شان حیرت انگیز و پروازشان آرزوی همیشگی انسان بوده است. خوشبختانه پرنده نگری نوعی از گردشگری است که تجهیزات زیادی نیاز ندارد و می تواند در حین انجام سایر برنامه های طبیعت گردی نیز اجرا شود. علاوه بر این ها، پرنده نگری گونه ای نسبتا کم خرج از طبیعت گردی است. برای شروع تمام چیزی که به آن نیاز دارید یک راهنمای خوب و یک دوربین چشمی است، با بودجه ای بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار تومان می توانید یک دوربین دو چشمی نسبتا خوب برای فعالیت های آماتور تهیه کنید.

شرکت در برنامه های پرنده نگری حسی شبیه به رفتن به شکار دارد.البته پرنده نگری هیچ گونه آسیبی به پرندگان نمی رساند و کم آسیب ترین نوع گردشگری است. از لذت بخش ترین و پر شعف ترین لحظات در پرنده نگری ، زمانی است که پرنده ای را برای اولین بار تماشا می کنید و علاوه بر دیدن آن همه زیبایی، با در نظر گرفتن نشانه هایی بسیار مانند صدا، رنگ، اندازه، رفتار و موقعیت زمانی، می توانید گونه پرنده را به درستی حدس زنید.

پرنده نگری بهترین انتخاب برای رها شدن از هیاهوی زندگی شهری و آرام گرفتن در طبیعت و لمس رمز و راز آن از نزدیک است و می تواند در شکل تورهای خاص یا برنامه های سفر به همراه دوستان و اعضای خانواده برگزار شود. از آنجا که گونه های بسیار متفاوتی از پرندگان وجود دارند، پرنده نگری می تواند یک چالش ذهنی برای پرنده نگرها باشد. برای تشخیص صحیح گونه های پرندگان از یکدیگر می بایست سرنخ ها و نشانه های ناقص و مجزایی را هنگام پرنده نگری در نظر داشت.

همچنین پرنده نگری حس کنجکاوی را در انسان بر می انگیزد. برخی رفتارهای پرندگان آنقدر جالب، متفاوت و خاص هستند که ذهن را برای یافتن پاسخ به چرایی آنها به تکاپو وا می دارد. مواردی مانند حس عمیق و دقیق ردیابی در پرندگان مهاجری که هرسال رنج سفری هزاران کیلومتری را به جان می خرند تا به یک منطقه خاص کوچ کرده و با تغییر دوباره ی فصل به موطن خویش باز می گردند.

شاید فکر کنید بازدید از مناطق بکر طبیعی، آموختن درباره ی طبیعت و تنفس هوای پاک تمام چیزی است که در پرنده نگری اتفاق می افتد. اما در واقع موضوع چیزی بسیار بیش از اینهاست. پرنده نگری در انسان به ایجاد احساسات مثبت و افزایش اعتماد به نفس می انجامد و هرچه بیشتر در این زمینه رشد می کنید این احساسات شدیدتر و قوی تر می شوند.

۲- پرنده نگر کیست و چگونه یک پرنده نگر خوب باشیم

در حقیقت پرنده نگرها، طبیعت گردانی هستند که در جستجوی زیبایی های طبیعت و از روی کنجکاوی یا برای تفریح به تماشای پرندگان می پردازند. در پرنده نگری سعی بر این است تا گونه های مختلف پرنده شناخته شده و مکان و روش زندگی آنها بررسی شود و در ضمن انجام یک کار علمی از دیدن زیباییهای طبیعت نیز لذت برده شود.

اما هیچ کس پرنده نگر به دنیا نیامده ! و پرنده نگری مهارتی است که درست مانند سایر مهارتها می توان به آن دست یافت. با وجود آنکه منابع ارزشمندی مانند کتاب ها، فایل های صوتی و تصویری آموزشی و نرم افزار های بسیار مفیدی در این زمینه وجود دارد؛ اما هیچکدام نمی تواند به اندازه تجربه عملی در بهبود مهارت پرنده نگری شما مفید باشد. ضمن آنکه پرنده نگری چیزی بسیار بیشتر از دانستن درباره ی پرندگان و مشاهده آنان است.

یک کتاب خوب بخرید، درباره جغرافیایی که می خواهید در آن به پرنده نگری بروید تحقیق کنید، درباره نحوه رفتار پرندگان آن منطقه و ویژگی های ظاهری پرندگان مطالعه کنید و لیستی از پرندگانی که احتمالا با آن ها مواجه خواهید شد تهیه کنید. این ها به شما کمک می کند تا علاوه بر اینکه از پرنده نگری لذت بیشتری می برید بتوانید ساده تر و اثر بخش تر با دیگر پرنده نگرها ارتباط برقرار کرده و از آن ها یاد بگیرید. این خیلی مهم است.

داشتن یک دوربین دو چشمی خوب بسیار مهم است. در اینجا قصد پرداختن به مشخصات یک دوربین خوب و پیشنهاد یک مارک خاص را نداریم. اما باید دقت داشته باشید هنگامی که پرنده نگری را تازه شروع می کنید و آماتور هستید نیازی به خرید یک دوربین حرفه ای ندارید و فقط حواستان باشد که دوربین باید سبک باشد، راحت روی گودی چشم قرار بگیرد، زاویه ی دید وسیعی داشته باشد و نور را به خوبی جمع کند.

۳-هنگام تماشای پرندگان دنبال چه چیزهایی باشیم؟

در ابتدای راه، تشخیص گونه ی پرندگان از روی صدایشان کار نسبتا دشواری است و می بایست در کنار آن به نشانه های دیگری نیز توجه کنید. برای مثال نشانه هایی مانند شکل منقار، رنگ بال و پر، تاج، شکل پا و دٌم پرنده؛ البته در کنار این ها دقت کردن به رفتار پرنده نیز بسیار مهم است. برای مثال رفتارهایی مانند پرواز با بال زدن های مداوم یا رها شدن در باد، بالا و پریدن روی شاخ و برگ درختان، شکل غذا دادن به جوجه و بسیاری مواردی دیگر، رفتارهایی هستند که دقت به آن ها می تواند در تشخیص صحیح راهگشا باشد.

در زیر به چند نکته که می تواند در تشخیص صحیح راهگشا باشد اشاره می کنیم:

۱- به شکل پرنده دقت کنید و سعی کنید پرنده را در یک دسته ی کلی قرار دهید. مثلن می توانید پرنده را در دسته ی ماهیخواران و پرندگان شبیه به اردک دسته بندی کنید.

۲- به جثه دقت کنید. دقت کنید که علاوه بر فاصله ، شرایط آب و هوایی نیز می تواند روی تخمینی که از اندازه پرنده می زنید تاثیر بگذارد. می  توانید اندازه ی پرنده را بین کلاغ و کبوتر تخمین زده و حدس های خود را محدود کنید و با توجه به سایر پارامترها مثل ناحیه جغرافیایی که در آن قرار دارید نوع درست را حدس بزنید.

۳- به رفتار دقت کنید. آیا پرنده مدام دم خود را به بالا و پایین می جنباند؟ آیا برای شکار به طعمه خود ضربه ی سریع و نیزه ای وارد میکند؟ آیا روی آب شناور است؟ پرنده هنگام استراحت و خواب چه حالتی به خود می گیرد، مثلا آیا روی یک پا می ایستد؟ بیشتر اوقات در حال رفتن در آب است یا در خشکی یا شناور است؟

۴- مشخصه های پرواز را زیر نظر بگیرید. هنگام اوج گرفتن چگونه پرواز می کند؟ مدام بال می زند؟ در مسیر مستقیم حرکت می کند و یا مسیری دایره وار را طی می کند؟

۵- در چه فصلی از سال و چه موقعی از روز موفق به تماشای پرنده شده اید؟ پاییز یا اوایل بهار؟ اواسط روز یا هنگام شب؟

۶- کجا پرنده را پیدا کردید؟ این پرسش شاید مهمترین پرسش در فرایند تشخیص تصحیح گونه ی پرنده باشد. آیا محلی که تور پرنده نگری در آن برگزار شده مقصدی معمول برای پرندگان مهاجر است؟ یا تنها پرندگان محلی در آنجا یافت می شوند؟

۴- پرنده نگری در ایران

خوشبختانه اخیرا علاقه ی رو به رشدی نسبت به برگزاری و شرکت در برنامه های طبیعت گردی با هدف خاص (مانند پرنده نگری ) در کشورمان ایجاد شده است. اما با این وجود سهم ایران از در آمد میلیاردها دلاری در این نوع گردشگری تقریبا صفر است و این در حالی است که درآمد ایالات متحده از این صنعت در سال گذشته چیزی بالغ بر ۸۰ میلیارد دلار بوده است.

بهترین زمان برای برگزاری برنامه های پرنده نگری در ایران ، فصل بهار و پاییز است. نیمه اول فصل بهار و بویژه اردیبهشت ماه زمانی است که پرندگان شروع به جفت یابی، لانه سازی و مراقبت از جوجه ها می کنند و در نتیجه به وفور دیده می شوند.

نکته قابل توجه اینکه بیشتر گونه های شناخته شده در ایران پرندگان مهاجرند (تقریبا ۷۰ درصد) و فصل زادآوری در ایران نیستند. اما در پاییز تعدادی بسیاری از آنان به قصد گذراندن فصل سرما راهی ایران می شوند. البته مشاهده پرندگان مهاجر در ایران با چالش های خاصی همراه است؛ نخست اینکه به علت شرایط جوی نامناسب، اکثر پرندگان پناه می گیرند و دوم اینکه بسیاری از پرندگان در پوشش زمستانی به سر می برند و از پوشش تابستانی و زیبای خود به دور هستند که این امر تشخیص آنها را دشوارتر می سازد. بنابراین وجه تمایز و برتری پاییز نسبت به بهار، ورود پرندگان مهاجر و زمستان گذر و در نتیجه امکان مشاهده گونه های بیشتری از پرندگان است. همچنین پرندگان کنار آب چَری مانند آبچلیک ها را در این فصل بهتر می توان مشاهده کرد. لازم به ذکر است در ایران ۵۲۳ گونه پرنده وجود دارند.

 پرنده نگری از ظرفیت های ناشناخته ی گردشگری در ایران است. ایران با دارا بودن بیش از ۱۰۵ منطقه مهم پرنده نگری ، تالاب های بین المللی مانند تالاب فریدونکنار و ذخیره گاه های زیست کره ای مانند تالاب میانکالە و تالاب چغاخور ، پتانسیل بسیار بالایی را برای تبدیل شدن به یکی از مقصدهای مهم پرنده نگری برای گردشگران دارد. همچنین در جاذبه های کویری ایران مانند کویر مصر، پرندگان کویری بسیار زیبایی مانند زاغ بور به راحتی قابل مشاهده اند.

نشانه های امید بخشی مانند نام گذاری اولین پنجشنبه هر آذر ماه به عنوان روز ملی پرنده نگری توسط طبیعت گردان، گسترش فعالیت موسسه ها در زمینه پرنده نگری و در دسترس بودن مجلاتی مانند پودوسس (podoced) و بالابان نوید آینده ای رو به رشد را در این زمینه می دهد.

اما باید دقت داشت که پرنده نگری شکلی از بوم گردی است و با گردشگری انبوه بسیار متفاوت است و در راستای حفظ و پایداری زیست بوم انجام می شود. بنابراین صرف برگزاری تورهایی با نام ” پرنده نگری ” در این زمینه کافی نیست و می بایست کمک کنیم تا فرهنگ حقیقی و درست این پدیده در کشورمان شکل بگیرد.

۵- کدهای رفتاری در پرنده نگری

۱- بیش از اندازه به پرندگان نزدیک نشوید و برای اینکه بتوانید از آن ها عکس بگیرید اقدام به غذا دادن به آن ها نکنید.

۲- پرنده نگری نوعی از بوم گردی یا اکو توریسم است و حتما می بایست در این چارچوب انجام شود.

۳- نسبت به رعایت اصول اکوتوریسم در تورهای پرنده نگری حساس باشید.

۴- رنگ لباس خود را از رنگ های متناسب با طبیعت مانند سبز استفاده کنید تا در استتار کمک کند.

۵- برای یاددشت برداری با خود دفترچه ای به همراه داشته باشید.

۶- در خرید دوربین دو چشمی یا تلسکوپ حتما از افراد با تجربه مشورت بگیرید.

This slideshow requires JavaScript.