خوێنەری هێژا:
بابەتی بەردەستت، یەکێکە لە زنجیرە وتووێژەکانی گەورەژووری ڕاوێژ لە ڕایەڵەی تلێگرام کە لەسەر مژاری “دۆخی زمان و ئەدەبی کوردی لە کرماشان و ئیلام” لە ڕێکەوتی 14ی خەزەڵوەری 1395ی هەتاوی لەگەڵ مێهدی حەمیدی، چالاکی فەرهەنگی و بە پێشکەشکاریی کەیوان دروودی، چالاکی سیاسیی ئەنجام دراوە.
ڕاوێژ: تکایە ئەگەر بکرێ خوەتان بناسینن و باسێک وەسەر چالاکییەیلتان وەناوخۆی وڵات بکەن؟
حەمیدی: من مێهدی حەمیدی خەڵکی کرماشان، چالاکی فەرهەنگی-مەدەنی ک ماوەی پەنج ساڵ وە خاتر چالاکی فەرهەنگی لە ئێران زندانی کریام و لە کاریش دەرکریام و ئەوە لە ساڵ ٨۷تا ۹۲ بی ک من وە خاتر چالاکیەیل فەرهەنگی زندانی کریام و فرەترین ماوەی زندان لە کرماشان وە بۆنەی چالاکی فەرهەنگی کوردی لەو ساڵانە نەسیب من بوو.
ڕاوێژ: بەر لە قسەیەیل سەرەکی، ئەگەر بکرێ یەی باس گشتی وەسەر کومەڵگەی مەدەنی وە کرماشان و ئیلام بکەن.
مێهدی حەمیدی: هیندێ لە چالاکان فەرهەنگی و مەدەنی و ئەدەبیی تریش لەو ساڵانە لە ئیران تووش زندان بین وەک کاک عەباس جەلیلیان ک نوسەرە، کاک ئەفشین کەرەمی، کاوەی کرماشانی و
ئاژوان ڕازیانی و …تاد. کومەڵگای مەدەنیی کرماشان و ئیلام لە چەند دەیەی دواییەوە لە بەشی بزووتنەوەی فەرهەنگی وشوناس خوازیی کوردی ڕۆڵ خاسێگیان بووە و هەر وەی جوورە توەنم ئاماژە لە یە بکەم ک لە دەیەی حەفاتوە وردە وردە دەستی پێکرد و لە دەیەی هەشتایش شکڵی گرت.
ڕەوتی فەرهەنگی کوردی ئیسە وەک گوتاری ڕۆشەنبیری بەردەوامە و ئەگەر تماشا بکەیم ئیمڕۆ لە بەشی خوارین کوردستان فرەترین ئامار بڵاوبوون کتاو و بەرهەم فەرهەنگی لە شیعر و چیرۆک دیریم و لەبەشەیل هونەریش وەک موسیقی هەر وە ئی جوورە. هەڵبەت ئی گوتارە ئیسە لە لایەن ڕۆشەنبیران چیەسە ناو کوومەڵگای مەدەنیش و فرە خاس جێ کەفتیە و باسی شوناس کوردی ئیمڕۆ لەلایەن خەڵک فرە گرینگە، من خوەم وە ئی جەریانە هیوادارم و گەرەکە ئاماژە بکەم لە کرماشانێ ک ژینوساید فەرهەنگی بیە ئیمڕۆ جێی ئومیدواری فرەس.
ڕاوێژ: وەی ساڵەیل دواییە ڕیکخراوەیل مەدەنی، فەرهەنگی و ئەدەبی وەکرماشان هێز گرتیە، ئایا ئی ڕەوتە وەک ناوچەیل ترەک شوناس محوەرە؟
حەمیدی: ئیلام ک لە بەش کومەڵگا یەکدەست ترە، گیچەڵەیل کرماشانیش نەیری فرە خاستریشە. ڕێکخراوەکان فرەتر لە دەیەی هەشتاوە جێ کەفت و سەردەم ئەحمەدی نژادیش بەریان گردن بەڵام ئیرەنگە دوارە کارکەن و چالاکن، وە باوەر من هەر وەک ناوچەیل تری کوردییە و هێز گرتن یانە تواو لە بان بزووتنەوەی شوناس خوازیی کوردیە، و ناسنامەی کوردی دیرن.
ڕاوێژ: حەساسیەت حکوومەت وەبان ناوچەیل خوارین کوردستان ئەڕا چەس؟
حەمیدی: پرسیار خاسێگە و گەرەکە کەمێ شی بکەیم. هەر ئەو جوورە ک زانین حاکمیەت ئیدولوژیکە و چشتێ وە ناو مەزهەب ڕەسمی دیری. کورد لە بابەت مەزهەبی تەنەوعی فرەس، شیعە سونی، یارسان، ئیزەدی و …
حاکمیەت لەی سی و چەن ساڵ دواییە هەمیشە لە بان کرماشان کار کردیە و هەوڵ داس باس مەزهبی بەهێز بکات هەرچەند باوەڕ شیعە لە کرماشان فرە سەرەکیە تا ناوەند ئێران، وە چوون شار گەورەیگە و گەورەترین شار کوردستان ڕۆژهەڵاتە هەوڵ دانە تا شوناس کوردی لەیرە گەشە نەکەد، هەرچەن باس ژینوساید فەرهەنگی لە کرماشان هەڵەوگەڕیدە دەورەی پەهلەوی کە هەوڵ دان زوان فارسی لەورە بەهێز بوود و زوان کوردی جێی خوەی وە فارسی بدا، ئەما ئیرەنگەیش ئەوسیاسەتە بەرێ نەگردنە، و پەرە وە پێ دەن. وە هەر حال کرماشان چ لە باس ستراتژیک چ لە باس ئابووری بەشێگ گرینگە ک حاکمیەتەیل فکر کەن گەرەکە هەمیشە ژیر دەسەڵاتیان بوود. گرینگێیی کرماشان چشتێگە وەک کەرکووک، کەواتە حاکمیەتەیل بایە حەساس بوون.
ڕاوێژ: چاوەڕوانیی ئیوە وە ڕیکخراو و حزبەیل سیاسی کوردستان ڕوژهەڵات لەی بارە چەس؟ ئایا تا ئیسە کەمکاری کریاس؟
حەمیدی: وە نەزەر من ڕیکخراوەیل کوردی تائیسە فرە جدی وە خوار کوردستان تماشا نەکردنە. بایه بزانیم، بەش فرەیگ لە کوردستان ڕۆژهەلات، کوردی دوو پارێزگای کرماشان و ئیلامە، یانی فرەتر لە پەنجا لەسەدە، تازە ئیمە کوردستانێگیش ناو خوراسان دیریم کە هەر وە ئەوە فکر نەکریاس فرەتر لە یەک پارێزگاس.
جێ دێری ک ڕیکخراوەگان وە گەرد دید و ڕوانگەی نەو وە ڕۆژهەلاتێگ تماشا بکەن ک بەش گەورەیگی کرماشان و ئیلامە ک ئیمڕۆ لە ئاست فرە خاسیگیش هەن، هەڵبەت لە چەن ساڵ دوایی تەلاش بیە لەلایەن ڕێکخراوەیل کوردی زاراوەی خوارین بەشدار بەرنامەگان بیە وەڵام کەمە بە نسبەت کومەڵگا تازە ئیمە بەش فرەیگ کورد لەک دێریم ک تا ئیرەنگە هیچ کارێگ ئەرایان نەکردنە، من پیشنێارم لە ڕیکخراوە کوردیەکانە ئەگەریش تا ئیسە نەزانستنە با بزانن کە لەک بەش فرە گرینگی لە کوردە فرە تەتحقیر بیە. تا ئیسە نە لە لایەنە کوردیەکان ئەڕاێ کاری فەرهەنگی بیە نە وە گرینگی پەی بردنە
من داوام ئەوەسە لە هەنگاو ئەوەل هەر وەک کەڵهوری زاراوەی لەکیش ڕەسمی بوود، و بەرنامە و ئەخبار لە لێ بکەن، خەڵکەگەی چاوروانە، دڵیان ئیشیاس لە کورد ڕووژیگ پەشیمان بیمن ک دێ دێرە. ئیسە فرە جەریان هەس چ لە لایەن پان تورک چ حاکمیەت تەڵاش کەن کە جیاییگ بخەنە ناو کوردەکان و لەک لە کورد جیا بکەن و لوریش هەی جوورە بایە وریا بیمن.
ڕاوێژ: ڕوانین خوەتان ڕا ساڵەیل نواتر خوار کوردستان و گریخواردن ئەی ناوچەیلە وەگەرد ناوچەیلی تر چ جویرە؟ حەساسیەت حکوومەت وەی ناوچەیلە وەچ سەرچاوە گرید؟ قسەیلێگ کە هەست کەن لازمە و باس نەکریایە وی وتویژە باس بکەن.
حەمیدی: ناوچەیل خوار کوردستان سەردەمێگە پەیوەندیەگانێ گەرد سایر ناوچەگان قورس بیە و لە لیشێ جیا نیەو من ئاماژە کردم بزوتنەوەی فەرهەنگی وهویەت خوازی کرماشان و ئیلام فرەتر لە بیس ساڵە پاگردیە .حەساسیەتەگانیش هەلەو گەردیدە یانە. ئەوان توان جییایی بوود نە یەک گرتن چوون زانن ئەگەر یەکی بوون دی نیەتوەنن سیاسەتەیل خوەیان پیش بوەن ئیرەنگە لە کرماشان ئیمە سداوسیمایگ دێریم ک ئەسلەن تایوەت ۆ کورد نیە و فرەتر بەرنامەی فارسی بڵاو کەد خەڵک وە شدەت موعتەرزە .
گشتێ وە خاتر یەسە ک کرماشانێگ ئەگەر هەس کورد نەود. کرماشان و ئیلام ناوچە نەفت خیزەگان کوردستان ڕووژهە ڵاتن گرینگن. بایه کورد و ڕیکخراوەکان یانە بزانن. وە داخەوە ئیمە هیما فکرمان ملی نیە ک گرینگیەکان بگریمە وەرچەو و ڕوانگەی خومان بەر بڵاوتر بکەیم، حاکمیەتەیل هەمیشە تواستنە ئەڕاێ پیش برد سیاسەتەگانیان جیایی بخەن
دەسەڵاتی ک مەزهەب ئەڕای ڕەسمیە فرە ئاشکرایە ک هەوڵ بیەی کورد لە بابەت مەزهەبی بەش بکەد تا ڕاحەتتر کۆنترۆڵ بوود وە تایوەت ک ڕوانگەی حاکمیەت هەمیشە ئی جوور بیە ک ئەگەر کرماشان لە شوناس کوردی جیا بکەن ڕاحتر توەنن کورد وەرایوەر کورد بیلن، یانی کورد وە کوردەو کۆنتورۆڵ کریەی ئەڕایان سیاسەت مەرکەز یەک زوان ڕەسمی و یەک فەرهنگ و مەزهەبە ک نیەتوای جیاوازیه گان فەرهەنگی قەبوول بکەد، لەی بابەتە بەرگیر بیە لە ڕوشد فەرهەنگیل ترەک.
