کەمینەکان لە هەر دوو جۆری ئایینی و نەتەوەیی، لە ئێراندا زۆر لێکراو و بەش لێخوراون، ئەو بەش لێخوراوییەش تەواو بە پێی یاسایە و خودی کاربەدەستانی حکومەت و داردەستەکانیان دەیکەن، هەرچی بێ ویلایەتی موتڵەقەی فەقێ کۆمارێکی ئیسلامی بەڕێوە دەبات کە سەرجەم بەرینی و بەرفراوانی بازنەکەی لەو بیرە ئاستەنگ و سنووردارە تێناپرێت و وای کردووە کە هە رکەس لە بازنەی بیر و ڕەفتاری ئەواندا نەبێ، ئێرانی پێ زیندانێکی گەورە بێ بۆ هزر، بۆ ژیان، بۆ بوون و بۆ مانەوە.
یارسانەکان، دوو جار کەمینەن، جارێک کەمینەیەکی نەتەوەیی، چون ئەوان کوردن و ئایینەکەشیان بە کوردییە و بە کوردی دەژین و لەگەڵ خواش بە کوردی پردێکیان هەڵبەستووە، لە لایەکی ترەوە ئەوان مسوڵمان نین، ئەوان هزر و بیرکردنەوە و ڕێساکانیان زۆر لەگەڵ ئیسلامدا جیاوازە، بۆیەش بێ گومان زیاتر لە کوردانی تریش دەکەونە ژێر ئەشکەنجە و ڕاو و ڕووت و کوشتار. تا ئێستاش چەند کەسێک لە هەمبەر ئەو بێ ڕێزییانە ئاگریان بەردا جەستەیان و بونە مەشغەڵی مانەوەی ئایین و نەتەوەکەیان، بەڵام هەمدیسان و دوای هەڵبژاردن، هێڕشکرایە سەر جەمخانەیەکی یارسانییەکان (تاکە جەمخانەی کە ئێستا بوونی هەیە) و بێ ڕێزیان بە کوردانی یارسان و سمێڵ و هێماکانیان کرد. هەر بۆیە ڕۆژی کورد لە درێژەی چالاکییەکانی خۆی بۆ بەرگری کردن و ناساندنی زیاتر لە کوردانی یارسان کە بەشێکی گەورە لە مێژووی خەباتی مافخوازانەی کورد لە کوردستانی خۆرهەڵاتیشن، وەگەرد ٣ کەس لە چالاکانی یارسان بەڕێز عه‌لی فه‌زڵی ، ئه‌ندامی ڕێبه‌ریی یاری كورد، بەڕێز كاكی ڕۆسته‌م ئه‌ڵماسی وته بێژی ڕێكخراوی یاری كورد و جەماڵ جەوانمیری، چالاکی سیاسی، ئەنجامداوە.
فەزڵی: بە پێی هەواڵی ئەو کەسانە کە لە نزیکی ڕووداوەکەی شاری شائابادی پارێزگای کرماشان بوون، نزیکەی ٢٠٠ کەس کە خۆیان بە حیزبوڵاهی و پەیرەوانی ویلایەتی فەقیێناساندووە و هەڵگری دار و بەرد بوون بە گوتنەوەی دورشمی مردن و نەمان بۆ ئەهلی حەقەکان، مردن بۆ کافران و یارسانەکان نەجسن (گڵاون) و دەبێ ل ناو بچن، ڕوویان لە تەنیا جەمخانەی یارییەکان کردوە و هەرچی شیشە و دەرگای جەمخانەکەیان شکاندووە و چەندین کەس لە یارسانەکانیان ب سەختی بریندار کردووە.
هێرشبەرەکان بە نیشانەی بێڕێزی بە یارسانەکان سمێڵی دەستکردیان بۆخویان درووست کردوە و بە پێش چاوی هێزە ئەمنیەکانی ئێرانەوە هێرشیان کردوەتە سەر یارسانەکان و بێڕێزیان پێکردون.
من لە یەکیک لە دانیشتوانی شاری شائابادم پرسی کە هۆی هێرش کردنەکەیان لەم کات و ساتەی هەڵبژاردنەدا چیە؟
لە وڵامدا وتی دار و دەستەی خامنەیی پێیان وایە کە یارییەکان بە گشتی کوردن و کافریشن بۆیە پیان وایە و ئاگادارن کە هیچ یارییەک دەنگی بە جناحی خامنەیی نەداوە و دژی تاقمەکەی خامنەیین بۆیە ئەو هێرشەیان کردە سەر یارسانەکان.
ڕۆژی کورد: هۆکاری بێریزی کردن بە یارسانییەکان و لە بەرانبەردا هەڵویستی یارسانەکان چیە؟
فەزڵی: دەوڵەتی ئێران بە رێبەری مەلاکان لە سەرەتای دەسەڵاتی ڕەشیان بە سەر گەلانی ئێراندا بە دو هۆکار هەوڵی لە ناو بردنی یارسانەکانیاندا. هۆی یەکەم کورد بوون و هۆی دووهەم کافر بوونیان (لە ڕوانگەی ئەوانەوە)، بەڵام ل گەڵ شۆرشێکی توندی یارییەکان لە ناوچەی داڵاهوۆ ڕوبەڕووبوون و بە سەدان کەس لە هێزەکانی ئێرانی بە دەستی کوردە یارسانەکان کوژران و دەوڵەتی ئێرانی توشی شکستێکی گەورە بوو و بە ناچار لە گەڵ ڕێبەرانی کوردە یارسانەکان دانیشتن و رێککەوتن کە هەردووک لا رێز بۆ یەکتر دابنێن ،هەر لە ئەو کات و ساتەدا بوو خومەینی پەیامێکی بڵاو کرد و گوتی( اگر شما علی علیسلام را حق میدانید ما هم اهل حقیم).
هەر لەو سەردەمەدا دەوڵەتی ئێران لە شارە یارسان نشینەکان، دەستی کرد بە کوشتنی کوردە یارسانەکان و بە دەیان کەسی لە نێو مەیدانی شاری کرندی غەرب و شائاباد و کرماشان لە پێش چاوی خەڵک بە تاوانی کافر بوونو زیدی ئینقلاب بوون هەڵواسران و نزیکەی ٣ هەزار یارسانی ماڵ و حاڵی خۆیان جێ هێشت و پەنایان بۆ عێراق هینا.
لە ماوەی ئەم چەند ساڵەی دواییدا دەبینین کە گوشارەکان بۆ سەر کوردە یارسانەکان زیادی کردوە، هەڵوێستی کوردە یارسانەکان ڕوون و ئاشکرایە چەند ساڵی ڕابردوو چەند کەسێک خۆیان سووتاند و چەندین رێپێوانی گەورەیان رێک خست و چونە بەر دەرگای مەجلسی ئێران و ڕەفسەنجانیان ناچار کرد کە بێت لەگەڵ نوێنەری یارسانەکان کۆ بێتەوە و برێک بەڵێنی و قەولی درۆی پێیان دا.
ڕۆژی یەکشەممە ٢٨.٢.٢٠١٦ لە شاری گاوارەی گۆران بە هەزاران کەس ڕژانە نێو کوڵانەکانو داوای ڕوونکردنەوەیان لە دەسەڵاتدارانی ئێرانی کرد.
وەک هەواڵمان بۆ هاتوە بۆ پێشگرتن لە ڕاپەڕینی زیاتر دژی دەوڵەتی ئێران لە شارەکانی پارێزگای کرماشان لە لایەن کوردە یارییەکانەوە دەسەڵاتداران پەنایان بردووە بۆ لای کەسایەتیە ئاینیەکانی یارسان و قەولی بەدواداچونیان بۆ ڕووداوی شائاباد پێداونو داوایان کردوە کە کوردە یارسانەکان دان بە خۆیاندا بگرن هەتاکوو دەوڵەت بە باشی لێکوڵینەوە لە روداوەکە بکات.
ئەڵماسی: ئەگەر بمانەوێت زیادتر لە ئایینی یارسان بکۆڵینەوە ئەوە ئەم ڕاستیەمان بۆ دەردەکەوێت کە ئەم ئایینە ئایینی ڕاستەقینەی گەلی کورد بووە و هەستێکی نەتەوایەتی قوڵی تێدایە، دژایەتی کردن لەگەڵ پێرەوانی ئایینی یاری، بەس لەبەر ئەوە نیە کە ئەم خەڵکە ئیسلام نیە، بەڵکو دژایەتی کردنە لەگەڵ بیرو تێڕوانینە کوردیەکەیەکە لە دڵی ئەم ئایینە پێرۆزەدا ڕواوە و هەیە. ڕژیمە یەک لە دوای یەکەکانی ئێران هیچ کات ڕووی خۆشیان بە پێرەوانی ئایینی یاری نیشان نەداوە و هەمیشە لەژێر زوڵمی دووقاتدا بوون ، لە لایک کورد بوون و لە لایک نا موسلمان بوون دا . بە داخەوە لە چەند ساڵی ئەخیر دا و بە شێوەیکی سیستماتێک رژیمی کۆماری ئیسلامی دەستی داوەتە جەنەساید کردنی فرهنگی ئەم قومە مەزلومە کە تا ئیستاە بە سەداها رۆلەی بی تاوانی لێ قوربانی کردوە. بی گۆمان رژیمی کۆماری ئیسلامی هەر بەوەش نەوەستاوە ژیانی رووژمەرەی خەڵکی منطقەی یارسان نشینی بە تەواوی لەو خەڵکە تاڵ کردوە و بەم هۆیەوە هەزاران ناڕەزایەتی و بێشک قوربانی زۆری لێکەووتوەوەتەوە ئەگەر من قسەکانم کورت بکەمەوە و لە وڵامی ئەو پرسیارە کە هەڵوێستی یارسانیەکان سەبارەت بەم هەموو بی ریزیە کە ئەوەی لە شاباد و شیونەکانی تر روویان داوە چی دەبێت ؟ دەبێت عرض بکەم کە چارەنووسی ناوچەکە هەر هەمووی پێکەوە گرێ دراوە و نەبوونی دیموکراسیەکی ڕاستەقینە یەکێکە لەو گرفتانە کە تووشی خەڵکی ئێران هاتووە . پرسی چارەنووسی کورد لە ئێران، یارسانیەکانیشی بێ لایەن نەهێشتۆتەوە بەڵام بەشتی ئەم کردەوانەی ڕژیمی ئێران بێزاری زیادتری خەڵکی لێ دەکەوێتەوە و سەرەنجامێکی باشی بە دواواوە نابێت .
ڕۆژی کورد: ڕێڕەوانی ئایینی یاری لە ئێران، ڕێژەیان چیە و لە چ دۆخیكدا دەژین؟
فەزڵی: پەیرەوانی ئایینی یاری لە وڵاتی ئێران نزیکەی دوو و نیو بۆ سێ میلیون کەسن و زۆربەیان دانیشتوی پارێزگاکانی ئیلام و کرماشانن و چ وەک کورد چ وەک یارسانی لە سەرتایترین مافی ئینسانی بێبەشن.
کوردە یارسانەکان لە سێبەری دەوڵەتی کۆماری ئیسلامی ئێران جگە لە کوشتن و زیندان وئەشکەنجە و ئاوارەیی لە ماوەی ٣٧ ساڵی تەمەنی مەلاکان هیچ شتێکی دیکەیان نەسیب نەبووە.
شارەکانی قەسری شیرین و سەرپولی زەهاو و شائاباد ،پێش هاتنە سەر دەسڵاتی دەوڵەتی ئیسلامی دانیشتوانەکەی ٧٠ لەسەد، پەیروانی ئاینی یاری بوون و چەندین جەمخانەیان لەو شارانە هەبوو بەڵام ئێستا دانیشتوانی ئەو شارانە ٣٠% لە پەیرەوانی یارسانن و زێدی خۆیان جێ هێشتوە و لە شوێنەکانی دیکەی ئێران دەژین و جەمخانەکانیشیان کراوە بە حوسەینیە. لە نێو ناسنامەی یارییەکانئایینەکەیان بە ئیسلام، نوسراوە، ئەوە لە حاڵێکدایە هیچ یارسانێک ناتوانێ بڵی نەخێر من ئیسلام نیم و ئاینی تایبەتی خۆم هەیە.
لە گوندێک بە ناوی زەردە کە نزیکەی ٥٠٠ بۆ ٦٠٠ ماڵە و لە داوێنی چیای داڵاهۆیە و هەموو دانیشتوانەکەی یارسانین، دەوڵەت حوسەینیەی دورست کردوە و خەریکە بە زۆری زۆرداری یارسانەکان فێری زەنجیر وەشاندن بۆ حوسەین دەکان.
گەنجانی یارسانی کاتێک لە دەبیرستان تەواو دەبن یان دەبێ سمێڵیان بتراشن و نوێژ بکەن و بچنە سەر ئاینی شیعە یان ئەوێکە ناتوانن پەرە بە خوێندن بدەن. هیچ یارسانیەک ناتوانێت لە ئیدارەێکی دەوڵەتی خۆی بە یارسانی بناسێنێت و ب ناچار دەبێ بڵی من ئیسلامم و شیعەم ئەگەر ناسنامەی خۆی نەشارێتەوە، هیچ کارێکی بۆ پێش ناچێت.
مەڵبەندی ژیانی کوردە یارسانەکان لە ڕووی خزمەت گوزاریەوە زۆر خەرابە و دەوڵەت تەنیا لە بەر خاتری کورد بوون و یارسان بوونیان هەتاکوو ئەمڕۆش هیچ پروژەیێکی خزمەتگوزاری بۆ ناوچەی ژێر دەسەڵاتی کوردە یارسانەکان نەبردوە . بە گشتی ئەوە ژیانی کوردانی یارسانە لە ژێر سیبەری دەوڵەتی ئێران
ئەڵماسی: بێ گۆمان ئایینی یارسان ئاینێکی هەرە کۆنی خۆرهەڵاتی ناوینە کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی میتراییزم و زەردەشت. هە وەک مێژوو شاهدیمان بۆ دەدات ئەم ئایینە، ئاینێکی کوردیە و هەرە زۆری نەتەوەی کورد لە سەر ئەم ئایینە بوون . زمانی رەسمیی ئایینەکە زمانی کوردیە، لەبەر ئەوە وەکو هەموو نەتەوەیێکی خاوەن زمانی ڕەسەنی خۆی و ئاینێکی تایبەتی ،ئەدەبیاتی ئایینەکە بە زمانی نەتەوەیی ئایینی یارسان واتە زمانی کوردی نووسراوە.
پێشەوایانی ئایینی یارسان ناویان کوردی بووە (لوڕی و گۆرانی و کرمانجی)، حەوت وێنەی کردگارەکانیان هەموویان کوردی کوردستان و لوڕستان بوو ، عەلی لێ دەربچێ . بیرو باوەڕی ئایینی یارسان کە لەسەر بنچینەی”دونادون” درووست بووە، ئەو دەگێڕێتەوە کە کردگار حەوت جار بۆ سەر زەوی دێتە خووارەوە و بە شێوەی ئادەمیزاد خۆی دەنوێنی، هەر جارەش چوار فریشتە (یارانی چار مەلەک ) ی لەگە دا دەبێت. کردگار لەگەڵ فریشتەکا دا یەکێتیەکی تەواو و بێ کەمو کوڕی دروست دەکا. لە کتێبی پێروزی یارسان بە شێوەی شعر باس لەم بابەتەوە کراوە .
جبرەییل دانا
پیربنیامین، جبرییل دانا
دووەم ئیسرافیل، داود دانا
سێیەم میکاییل، مووسا نەمانا
چارەم عیزراییل، مسەفاش زانا
پنێنجەم حوورلعەین، ڕەمزەن وە مەعنا
شەشەم شەنتاییل، مالک کیانا
حەفتەم ئیسماعیل، ئەیووت بروانا.
بەم جۆرە لای یارسانیەکان هێزی دروستکەر ، (کیان ) لە ئاسمان دەبێ و (لەش ) لە سەر زەوی دەبێ. بەپێویستی دەزانم باس لە دوو قۆناغی جیاواز کە یارسانیەکان بە قۆناغی چارەنووسساز ناوی لێ دەبەن بکەم. قۆناغی یەکەم ئەوەیە کە چۆن باڵوولی دانا لە دەورەی ئیسلام کە لە سالی ٨٠٦ز. کۆچی دوایی کردوە ناو و فەلسەفەی یارسانی تازە کردەوە ،ئەویش لە ناوچەی هەورامان .بوو قوناغی دووهەم: ئەدەبیاتی ئایینی یارسان لە سەدەکانی(۱۳_۱٥)یە. ئەم قۆناغە بریتیە لە گرنگترین دەوری تازە کردەنەوەی ئایینی یارسان لە سەر دەستی سوڵتان سەهاک. رەنگە جێی خۆی بێت کە ئەم دەورەی سوڵتان بە دەورەیێکی ناسیونالیستی کورد ناو ببردرێت، بەڵام لەبەر ئەوە کە لە پێناسەی قۆناغی دووهەمی باسەکە نەچمە درەوە، پێم باشە کە دادوەری لەمبارەوە بۆ خوینەر بهێڵمەوە .
کتێبی سەرەکی ئەم ئاینیە کوردییە ناوی سەرەنجامە و لە نوسینی سوڵتان سەهاکە . ئەو شیعر یان کەلامانەی سوڵتان سەهاک و یارانی دایانناوە هونەرێکی سەرکەوتووە و پۆیەی ئەدەبیاتی ئاییینی کوردی یارسانە. جێی ئاماژەیە کە جگە لە سەرەنجام کە کۆڵەکەی فەلسفەی ئایینی یارسان، گەلێک کتێبی تر هەن کە بە کوردی ڕەسەن نووسراوە و لەبە دەست دان وەکو، دەفتەری پردیوەری، کە دەفتەری دیوانە گەورەشی پێ دەڵێن، دەفتەری ساوا، دەفتەری ڕامیار، دەفتەری زەلال زولال، دەفتەری گەواهی غوڵامان، دەفتەری شندروێ، دەفتەری عابدینی جاف و …تاد.
جوانمیری: مافی یارسانییەکان بەشێوەێکی یاسای و سیستماتیک پێشل دەکرێ. لە یاسای بنەڕەتی ئێران هیچ مافێکان نیە! لە هیچ دامودەزگاێکی دەوڵەتی دانامەزرێن، هیچ پلەو پایەێکی دەوڵەتی وحکومییان نادرێتێ…. داخوازی یارسانییەکان مافێکی سەرەتاییە، دەبێ وەک هاووڵاتیەک، یاسای بنەڕەتی دان بەوان دابنێ، بەواتە تا ئەو کاتە، لە یاسای بنەڕەتی ئێران وەک مافی کەمینەی ئایینی لەبەرچاویان نەگرن، بەردەوام دەچەوسێنەوە…. لەم چەند ساڵەی دواییدا، یارسانیەکان لە ناوخۆی وڵات لە پارێزگای کرماشان مەجمەعێکیان بە ناوی “مجمع مشورتی یارسان”یان پێکهێناو، لەم بارەوە چەندین جار لەگەڵ کاربەدەستانی ئێران کۆبونەوەیان ئەنجام داوە، بەڵام ئەوەی دیارە یا ئێستا بە هیچ ئاکامێک نەگەیشتون.
