جارێکیتر لە ئێران بێریزی بە پەیرەوانی ئایینی یارسان کرا و ئەمەش کاردانەوەی یارییەکان و کۆمەڵگەی کوردستانی لێکەوتەوە؛ بۆ قسە و باس لەسەر بەردەوامی زوڵم و ستەمەکان دەرحەق بە خوشک و برایانی یاری ئەمجارە لە ئیسلام ئابادی کرماشان، ڕا و سەرنجی کاک نەعیم نەجەفی نووسەر و رۆژنامەنووس و خەڵکی ئەو دەڤەرەمان وەرگرتووە.
سەدان ساڵە بێڕێزی بە ئایینی یارسان دەکرێت کە چێ ئەم ئایینە هەتا ئێستا لە فەلسەفەی ئاشتیخوازانەی خۆی دەرنەچووە
ئامادەکردنی/ هاشم عەلی ویسی
لە سەرەتاوە دەکرێت کورتەیەک لە سەر بارودۆخی کوردانی یارسان لە دوای هاتنە سەر دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی و شێوازی هەڵسوکەوت و پێشێل بوونی مافە مرۆییەکانیان لە بوارە جیاکانی سیاسی و کۆمەڵایەتی و کولتووری …باس بکەن؟
وەلام/ سەرەتا دەبێ ئاماژە بەوە بکەم کوردانی یارسان تەنیا لە جۆگرافیای سیاسی ئێران بوونیان نییە بەڵکوو بەشێکی بەرچاویش لەو کوردانە لە باشوری کوردستان لە ناوچکانی کەرکوک هەتا خانەقین نیشتەجیین بە کاکەیی ناسیارن. بە پێ هەندێک بەڵگەش پێوەندییەکی مێژوویی و کەلتووری لە نێوان کوردانی ئیزدی و یاری و عەلەوی هەیە کە گویا ئەمانە ھەموو بە بنەچکی بیروباوەڕ دەگەنەوە یەکتر و هاوکاتیش لە گەڵ سەرهەڵدانی ئیسلام هەتا ئێستا بە تایبەت لە عیراق و ئێران گۆشار و زەختێکی زۆر لە سەرێانەو و بەردەوام لە لایەن ئیسلامیەکانەوە لە ژێر هەڕەشەو مەترسین.
جێگای باسە ئەم ئاینانە کە لە سەرەوە ئاماژەم پێیاندا بە تایبەت یارییەکان کاریگه‌رییان له‌هه‌موو ئایینه‌کانی پێش خۆی‌و ئایینی ئیسلامیشیان وه‌رگرتووه، به‌ڵام ئایینی زه‌رده‌شتی زۆرترین کاریگه‌ری له‌سه‌ری هه‌بووه. کە ئەگەری ئەوەش هەیە ئەمە وەکوو تاکتیکێک بوو بێت کە بتوانن خۆیان لە هەڕەشەی نەیارەکان بپارێزن.
بەڵام بە ڕای من دەبی ئایینی یاری بە خۆڕاگری لە بەرامبەر زەربی شمشیر و هاوکات ئایینێکی ئاشتیخواز بناسرێت، چۆن کە سەدان ساڵە بە ئایینی یارسان بێڕێزی دەکرێت، کە چێ ئەم ئایینە هەتا ئێستا لە فەلسەفەی ئاشتیخوازانەی خۆی دەرنەچووە.
بەڵام ئەگەر بمانەوێت لەسەر بارودۆخی کوردانی یارسان لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان یان جۆگرافیای سیاسی ئێران بە گشتی باس بکەین، ئەمەش ڕاستیەکی حاشاهەڵنەگرە کە یارسانەکان گه‌وره‌ترین که‌مینه‌ی ئاینیی ئێرانن‌و نه‌ک هه‌ر له‌زۆرێک له مافه‌کانیان بێبه‌شکراون، بەڵکو بەردەوام لە سەردەمی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێراندا بە شێوەیەک سیستماتیک و پیلان دارێژراو هەوڵ دەدرێت کە ئەم کولتوور و ئایینە بە شێوەگەلێک جوراوجۆر لە ناو بچێت. کە زۆر جاریش هەوڵ دراوە و دەدرێت مێژوو و ڕاستیەکانی ئەم ئایینە بگوڕدرێت و تەحریف بکرێت.
تەنانەت لە قانونی ئەساسی ئێراندا هیچ ئیعترافێک بە ئایینی یاری نەکراوەو ئەمە لە حالێکدایە کە به‌پێ به‌ندی ١٣ی یاسای بنه‌ڕه‌تی ئێران، ته‌نیا که‌مایه‌تییه ئایینییه‌کانی زه‌رده‌شتی، کلیمی، کریستیان، ئاشووری و ئه‌رمه‌نی به‌فه‌رمی ناسراون‌و یارسانەکان ناویان نه‌هاتووه‌و ئه‌و مافه‌یان نییه و هاوکاتیش سەرەتایی ترین ماف وەک خوێندنی باڵا، دامەزراندن لە دامودەزگا دەولەتیەکان و چندین مافی سەرەتایی‌تر لێان زەوت کراووە. زۆر جاریش کەسانێک کە پەیرەویی ئەو ئایینەن ناچاربوونە بۆ بەدەست هێنانی ئەو مافانە، خۆیان بە شیعە لە قەڵەم بدەن.
ساز و راز و نیاز و خزمەت
دەفتەری یارسان و کوردی بوونێ
پرسیار/ ئایینی یارسان ئاینێکە کە بەردەوام روبەڕوی توندوتیژی و دەستدرێژی بووەتەوە و هاوکات هەوڵەکان لە پێناوی چواشە کردنی ئەم ئایینە لە لایەن مەرجەعە دینییەکانی شیعەی سەر بە کۆماری ئیسلامی دراوە و لە رێگەی رووشاندنی ئەم باوەڕییە دەرگای شکاندن و سوکایەتی کردن هەم لە لایەنی دەسەڵات و دام و دەزگاکانی حکوومەت و هەم کۆمەڵگەی ئیسلامی دراوە، خوێندنەوەتان بۆ ئەم جۆرە هەوڵ و خوێندنەوە نائینسانیانە چییە و چۆن لێکی دەدەنەوە؟
من بڕوام وایە کە کوردانی یارسان سەدان ساڵە روبەوری پەلامارو هەرەشەو بێڕیزن و لە بەرامبەریشدا سەدان ساڵە کە خۆڕاگری دەکەن و ناهێڵن فەرهەنگ و ئایینی خۆیان کە بە دڵنیاییەوە بەشێکی بنەڕەتیە لە فەرهەنگ و مێژووی کوردستان لە ناو بچێت.
لەو کاتەوە کە دەولەتێکی مودێرن بە ناوی ئێرانەوە لە سەردەمی پاشایەتی پەهلەوی پێکهات،بۆ بە جێبەجێ کردنی سیاسەتی یەکدست کردنی ئێران بە زمان و فەرهەنگی فارسی؛ هەموو ئەو نەتەوانەی کە غەیری فارس بوون، سیاسەتی دژبەرانە و لەناوبردن لە سەریاندا زاڵ بووە و هەتا ئێستا بە شێوەگەلێک جوراوجۆر دریژەی هەیە. ئەگەر چی کوردانی یارسان لە سەردەمی پاشایەتی پەهلەوی لە لایەن دەسەڵاتەوە هەوڵێک بۆ لە ناوبردنی ئایینەکێان نەبووە، بەڵام ئەو کاتەش هەر بە بوونەی کورد بوونەوە کەوتوونەتە ژێر هەڕەشە و مەترسی. کە دوای ئەوەش دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێران گەیشتە دەسەڵات، لەم کاتە دو خاڵی گرنگ بۆ لە ناو بردنی یارسانەکان هەبوو؛ هەم نەتەوەی جیاواز لە دەسەڵات و هەم ئایینی جیاواز لە دەسەڵات. ئایینی یارییش نەتەنیا ئایینێکی جیاوازە لە ئیسلام، بەڵکو ئایینێکیشە کە پەڕتووکە ئایینیەکانی بە زمانی کوردیەو مۆسیقی لەم ئایینە ڕۆلێکی بەرچاو و گرنگی هەیە. کە ئەمانە هەموو ئەبنە هۆی ئەوەی مەرجەع ئیسلامییەکان بە تایبەت مەرجەع شیعەکان کە لە ئێران دەسەڵاتیش بە دەستییانەوە بە تۆندترین شێوە بەرەنگاری ئەم ئایینە ببنەوە.
پرسیار/ پێتان وایە لە ئاوا هەلومەرجێک کە هەموو جۆرە ناحەقی و بێ مافییەک بە یارسانەکان لە لایەنی رژیم بە شێوەی سیستماتیک و پیلانگێڕانە دەکرێت و رێگە لە بەشداری کردن لە ژیانێکی ئاسایی ئایینی و کۆمەڵایەتییان دەگیرێت هەڵوێستی لایەن و رێکخراوە سیاسی و کۆمەڵایەتی و مەدەنی و مافی مرۆییەکان چ لە ناوخۆ و چ لە دەرەوە دەبێ چۆن بێت و چی بکرێت کە تا ئێستا نەکراوە؟
وەڵام/ بێگۆمان لایەنی دەرەکی و ناخۆ ئەتوانن ڕۆڵێکی گرنگێان هەبێت بۆ پشتیوانی‌کردن لە کوردانی یارسانی!
لایەنی دەرەوە ئەتوانێت کارێگەری پۆزتیڤێ هەبێت بۆ گەیاندنی دەنگ و داخوازی کۆمەڵگەی یاری بۆ کۆمەڵگەی جیهانی و ڕێکخراوە مرۆییەکان. بەڵام چۆن بکرێت؟ بە داخەوە ئێستا زۆر لایەن و رێکخراوی سیاسی هەن کە خەریکن بە ناوی یارسانەوە یان لە ژێر ناوی دفاع لە یارییەکان، موزایدەی سیاسی دەکەن‌و هیچ بەرنامە و پلانێکان بۆ ئەمڕۆ و دواڕۆژی پەیرەوانی ئایینی یاریێان نییە! کە لەم دەرفەتە زۆر ناچمە سەر ئەم بابەتە. بە ئەمەش ئاماژە بکەم کە ئێستا لە دەرەوە چند ڕێکخراوی سیاسی کوردانی یاری هەیە؛ بەڵام بۆ چند ڕێکخراو؟! کۆمەڵگەی یارسان کە زۆلملێکراوترین کۆمەلگەیە لە ئێران، لەم دەرفەتە چ پێویستێکی بە ململانیەکی ناخۆیی هەیە؟! کە ئەمەش خۆی کارێگەری خراپێکێ هەیە بۆ بەدەست هێنانی پشتیوان و فریادرەس لە جیهانی دەرەوە. ئەمەش زۆر ورد ناکەمەوە چۆن ئەو کەسانەی کە دەبێ تێبگەن باش ئەزانن مەبەستی من چییە!
ئێستا بێینەوە سەر لایەنی ناوخۆ، هەرچندە بە هۆی زۆلم و گۆشاری سەدان ساڵە لە ناوخۆ یارسانەکان زۆرتر هەوڵیان داوە بە شێوەیەک نەهێنی ئایینەکەیان بپارێزن و زۆر جار لە بە گشتی ئەمەیان بە نەهێنی هێشتووە، بەڵام لەم ساڵانی ئەخیرە بینیومانە کە بەشێک یان ڕاستیەکەی بلێم کەمینەیک لە یارسانەکان خەریکن بە شێوەیەک ڕاستەخۆ و ناڕاستەخۆ داوای مافی خۆیان ئەکەن و چیتر لە بەرامبەر بێرێزییەکان بێ‌دەنگ دانانیشن و هەڵوێست دەگرن. کە ئەمە جێگای ئۆمیدە. ئەمەوەی بەمەش ئاماژە بکەم، کە کوردانی یارسان لە پارێزگای کرماشان بە پێ جەماوەریان هەرچندە لە یاسای ئێران مافی ئەوەیان نییە خۆیان بۆ نوێنەراتی لە پۆستە بالاکان و مەجلیسی ئێران دەست نیشان بکەن، بەڵام ڕۆلێکی بەرچاویان لە هەڵبژاردنەکانی ئێران هەیە و هەموو ساڵێکیش ئەبینین کە سەرۆکی ئەم ئایینە و پیرەکانێان پشتیوانی خۆیان لە کاندیدەکان دەرئەبڕن! بەڵام ئەم پشتیوانییە بە چ هۆکارێک و وەرگرتنی چ ئیمتیازێک بۆ کۆمەڵگەی یاری؟! کە هیوادارم ڕۆشنبیرانی ئەم ئایینە چیتر ڕێگە بە ئەوە نەدەن کە تەنیا ڕۆڵیان دەنگدان بێت، بەڵکو یان سیاسەتی بایکوت هەڵبژێرن یان پشتیوانی کردنیان وەک بەرژەوەندییەکی دوو لایەنانە بێت؛ کە لە هەردو شێوەکە بەڵکو بتوانن دەسکەووتێکیان هەبێت.
پرسیار/ ئەو هەوڵانەی کە بەردەوام بۆ بێرێزی کردن و سووکایەتی بە بڕوادارانی یارسان بووە بەردەوام رووی لە زیاد بوونە و ئێستا ئەم کارە بە جۆرێکی دیکە پەرەی سەندووە ئەویش لە قاڵبی گروپ و دەستەو تاقمەکانی رژیم لە ناو کووچه و کۆڵان و شەقامەکان سووکایەتی بە هێما و نمادەکانی یارسانەکان دەکرێت و تەنیا مەئوا و شوێنی بڕواداران واتە جەمخانەکان دەڕوخێنن و خاپوری دەکەن، هەمان کار کە داعش لە باشوری کوردستان بۆ شوێنی پیرۆزی ئیزدی و کاکەییەکان کردی، ئەمە کردارە چۆن هەڵ دەسەنگێنن؟
هەرکەسێک کە تۆزێک ویژدانی تێامابێت، ناتوانێت حاشا لەم ڕاستیە بکات کە کوردانی یاری رووبەروی چ زۆلم و سەختیەک بوونە کە لە سەرەوە ئاماژەم پێکرد. بەڵام دەبێ زۆر جاریش وریا بین نیەتی پاکی ئێمە بۆ پشتوانی نەبێتە هۆی هەلگیرساندنی ململانیکی تر لە نێو ماڵی کورد. بۆ ئەمەش ئەمەم وت چۆن وا بزانم ئەتانەوێت ئاماژە بە رووداوەکانی ئەم ئەخیرە بکەن کە لە دوای تەواو بوونی هەڵبژرادنی پەرلمانی ئێران لە شاری ئیسلام ئاباد سەر بە پارێزگای کرماشان رووی دا و چند کەسێک بێریزیان بە ئایینی یاری کرد!
ئەگەر مەجال هەبێت ئەمەوێت بە وردی لە سەر ئەم بابەتە قسە بکەم! من وەکوو خۆم وا بیرم کردەوە کە نابێت ئەم بێریزیە پێوەندی بدرێت بە ئختلافاتی نێوان کوردانی شیعە و یارسانی! وە ئەوە کە ڕاگەیاندنە کوردیەکان کردێان هەلەیەکی گەورە و مەترسیدار بوو. هەرچەندە ئەوان ئاماژیان بە سیستماتیک بوونی ئەم بێرێزیە لە لای سیستمەوە کرد! بەڵام ناراستەخۆ ئەبێتە هۆی هەلگیرساندنی شەڕ و ململانی لە نێو ماڵی کورد.
بە دڵنیاییەوە دەڵێم کە سەدان ساڵە کوردانی شیعە و یارسان و سوننە لەو دەڤەرە پێکەوەژیانێکی ئاشتیانەیان هەیە و تەنانەت تا ئاستی ژن و ژن خوازی و خزمایەتی لە گەڵ یەکا تێکەڵ بوونە. تەنانەت کوردانی شیعە، سەردەمانێک پەیرەوەی ئایینی یاری بوونە و هەموو ئەزانین چۆن کراون بە شیعە و هەتا ئێستا ئشتراکاتێکی زۆری فەرهەنگی لە نێوانان ماوە؛ بە شێوەیەک کە ئەگەر سەردانی ناوچ کوردە شیعەکانی بکەین دوعای خێریان ئەوەیە (کڕ داود وە دەورد) یا (داو یارد) و زۆر نیشانە‌گەلی تر.
بەڵام ئەوەی کە لە ئیسلام‌ئاباد رووی دا تەنیا ململانیەکی هەلبژاردن بوو، لایەنەک کە لایەنگێری کاندیدێکان دەکرد و یارسانەکانیش بە فتوای سەرۆکی ئایینی خۆیان پشتیوانی لە کاندیدێکی تریان دەکرد کە ئەوەش شیعە بوو و شیعەیکی زۆریش دەنگیان پێ‌دا، ئەم ململانیانە لە پروسەی هەڵبژاردنا زۆر ئاسایین و مومکنە لە هەر وڵاتێک و ناوچو دەڤەرێک روو بدات، بە تایبەت لە نێوان کوردا کە هەتا ئێستا لە کۆمەڵگەیکی عەشیرەیی دەربازنەبووە. لایەنی سیاسی کوردی و راگەیاندنی کوردی دەبێ وریا بن‌و نەکەوێنە نێو یاری نەیاران. چۆن بێگۆمان ململانی لە نێوان کوردانی شیعە و یاری هەر ئەوەندەی زۆر بێت، ئەوەندەش دەسەڵاتی ناوەندی و شیعەی ئێران سوودێ لێ وەردەگرێت.
چۆن ئەوەی کە من بینیم لە ڕاگەیاندنەکانا دروست کردنی کەلێن لە نێوان کوردانی شیعە و یارسانی لە کرماشان بوو و تەئکیدی زۆر لە سەر ئەوەیان دەکرد کە شیعەکان بە پالپێشتی سیستم پەلاماری شووێنە ئایینیەکانی یارسانیان داوەو بێرێزیان کردووە، ئەمەش لە حالێکە کە ئەو کەسانەی کە وایان کردووە ناگەنە ٥٠ کەس و نابێت ململانیەکە بە ناوی شیعە و یارسان لە قەڵەم بدرێت. چۆن کە تۆ هەرچەندە ئەم کردەوەش پێوەندیی بە دەسەڵاتە بدەیت، هەر کێشە و ململانێ لە نێوان کوردانی شیعە و یارسانی دروست دەکات.
بۆ ئەمەش دەڵێم کە زۆربەی لایەنە سیاسییەکان بێ ئەوەی کە ئاگایان لە بارودۆخی هەستیاری ناوچەکە بێت، خەریکن بە ناوی یارسانەوە موزایدەی سیاسی دەکەن. تکایە سەبارەت بەم شتانە زۆر بە وریایی هەلوێست بگرن.
لە لایەن خۆشمەوە هەرجۆرە بێڕێزیەک بە ئایینی یارسان مەحکوم دەکەم‌و بڕواشم وایە کە ئەوە پەیرەوانی ئایینی یاری بوون کە بەشێک لە پەیکەری نەتەوەی کوردیان پاراستووە و گەورەترین ڕۆڵیان هەبووە لە پاراستنی زمان و هۆنەری کوردی، بە دڵنیاییشەوە دەلێم ئێمە وەکوو کورد قەرزداری کوردانی یارسانین و بە ئەرکی خۆمان ئەزانین کە بە هەموو شێوەیەک ڕێزیان لێ بگرین.
