محەمەد چاوشین: بێت و کورد وشیار نەبێ، بۆی هەیە لە ئاڵووگۆڕییەکانی خۆرهەڵاتی ناڤیندا، درزی گەورەتر بکەوێتە ناو جوغرافیای کورستانەوە

0
1419

لەمێژووی ناوچەدا، دوژمنانی کورد لە هەر دۆخێکدا بووبن، کە هەستییان بە  مەترسیی کورد کردبێ، یەکتریان گرتووە، دەیان جار بە دژی کورد وازیان لە دژایەتیی یەکتری هێناوە، دەیان جار لە ساتە دژوارەکاندا، بوون بە دۆستی یەکتری، پەیمانی سەعداباد، نموونەیەک لەم باسەیە کە تەنانەت تێیدا ئیزنیان داوە بۆ ڕاونانی کوردەکان، تا ١٥ کیلۆمیتریش بچنە ناو خاکی یەکتری، ئێستاش تورکیە و ئێران، سەرەڕای ئەو هەموو جیاوازییە ستراتژیکییەی ناویان و کێشەکانیان بەتایبەتی لە سووریە، بە دژی کورد سەردانی یەکتری دەکەن و بڕیارە چالاکیی سەربازیی هاوبەش ئەنجام بدەن، ڕێزدار محەمەد چاوشین، ڕۆژنامەنووسو چاوەدێری سیاسیی کورد، لەمبارەوە ڕای وایە کە “تورکیا و ئێران وێڕاى جیاوازییە مەزهەبى و نەتەوەییەکانى نێوانیان، بەڵام ئەوان هەمیشە لەسەر پرسى کورد و چۆنیەتىی سەرکوتکردنى خەباتى مافخوازانەى گەلەکەمان لەهەموو بەشەکانى کوردستان، یەک هەڵوێست بوون. لە زۆر قۆناغدا، هەروەها لەسەر زۆر پرسى سیاسى ناوچەکە و جیهان، تورکیا و ئێران ناکۆکییان هەبووە و هەیە، بەڵام هەرکاتێک پێشهاتێکى نوێ لەهەمبەر پرسى کورد لە پارچەیەکى کوردستاندا بێتە گۆڕێ، ئەم دوو وڵاتە، ناکۆکییەکانیان وەلا دەنێن و یەک زمان و یەک دەست دێنە پێشەوە.”

محەممەد چاوشین

چاوشین، ئاماژە بە پێکناکۆکییەکانی نێوان ئێران و تورکیە لە ئێستادا دەکات و دبێژە: “تورکیا و ئێران، ئێستا لەناوچە جیاجیاکانى ڕۆژهەڵاتى نێوەڕاستدا، کێبەرکێى ئەوە دەکەن کە هێژموونى خۆیان بەسەر ناوچەکەدا بسەپێنن و دەستکەوت و ئیمتیاز بۆخۆیان بچننەوە، لەم ڕووەشەوە، ناکۆکى زۆر لەنێوانیاندا هەیە، بەڵام وەختێک دێتەوە سەر پرسى کورد، کێشەیەکى ئەوتۆ لەنێوانیاندا نامێنێ.”

بەڵام ئایا کورد، توانیویەتی ئەو پێکناکۆکییەی نێوان ئێران و تورکیە وەک دەرفەت بۆخۆی بقۆزێتەوە؟ چاوشین لەمبارەوە ئێژێ: “بەداخەوە، کوردیش لەونێوەدا نەیتوانیوە”وەکوو پێویست” سوود لەو ناکۆکییەى نێوان تورکیا و ئێران ببینێ و بۆ بەرژەوندیی خۆى بەکارى بێنێ. نەک هەر نەمان توانیوە سوود لە ناکۆکییەکانیانى نێوان تورکیا و ئێران ببینین، بەڵکوو ئەوان ئێمەیان زیاتر بۆ بەرژەوەندىی خۆیان بەکار هێناوە و بەسەر چەند بەرەیەکى ناکۆک و دژەبەکیش دابەشیان کردووین.”

ئەو ڕۆژنامەنووس و چاوەدێرە سیاسییە کوردە لە مەڕ هۆکارەکانی ناسەرکەوتووبوونی کورد لەمبارەوە دەڵێ: “فاکتەر گەلێک لەو نێوانەدا هەیە کە کورد نەىتوانیوە جیاوازى و ناکۆکییەکانى نێوان تورکیا و ئێران بۆ بەرژەوەندى خۆى بقۆزێتەوە، یەک لەوانە، نەبوونى ستراتیژێکى ڕوونى نەتەوەییانەیە لەناو سەرجەم هێزەکانى کوردستانى گەورەدا. تاهەنووکە کورد نەىتوانیوە لەسەر ستراتیژێکى ڕوون و هاوبەش خۆى ساغ بکاتەوە. جیاوازى و ناکۆکیمان زۆرە. کێشە و گرفتى ناوخۆیمان زۆر لەسەر یەک کەڵەکە بوون. ناتوانین لێک نزیک ببینەوە و ستراتیژێکى ڕوون بۆ داهاتووى نەتەوەیمان دابڕێژین.”

چاوشین لەسەر پێکناکۆکی و دژبەیەکبوونەکانی کورد بەردەوام دەبێ و دەڵێ: “لەو چەند ساڵەى دواییدا، باسى کۆنگرە و کۆنفڕانسى نەتەوەیى هاتەگۆڕێ، بەرژەوەندى حیزبى و کەسییەکانمان نەى هێشت ئەو کۆنگرەیە ببەسترێ. بێگوومان لەو نێوەدا زیانێکى زۆرمان بەرکەوت. بێگوومان، لە ڕەوشێکى وەهادا، کورد نەک هەر نابێتە خاوەنى ستراتێژێکى ڕوونى نەتەوەیى خۆى، بەڵکوو دەبێتە پاشکۆ و بەسەر ستراتیژى وڵاتانى هەریمایەتیشدا دابەش دەبێت.”

محەمەد چاوشین، وەک فەکت باس لە دۆخی ئێستای کوردستانی باشوور دەکات و دەڵێ: “ئێستا دۆخى باشوورى کوردستان چاو لێ کە، لەپرسێکى گرنگ و چارەنووس سازى وەکوو ڕیفراندۆم، هێزەکان بەسەر دوو بەرەى دژ بەیەکدا دابەش بوون. بۆچوونەکان گەلێک لێک دوورن و کێشە و گرفتیش زۆر زەوەند. ئاسۆیەکى ڕوونیش بۆ چارەسەرىی ناکۆکییەکانى ئێستاى باشوورى کوردستان  بەدى ناکرێ. تابلۆ سیاسییەکە نا ڕوون و لێڵە.”

بەڵام ئایا کوردەکان هیچ ڕێگاچارەیەکی تریان هەیە؟ ئایا کوردەکان دەتوانن درێژە بەو دۆخە بدەن کە تا ئێستا تێیدا بوونن؟ چاوەدیری سیاسیی کورد، محەمەد چاوشین لەمبارەوە دەڵێ: “کورد لەهەرچوارپارچەى کوردستان، هیچ ئالتەرناتیڤێکى دیکەى نییە جگەلەوەى کە دەبێ ناو ماڵى خۆى ڕێک بخاتەوە و دۆخى ئاڵۆز و پڕ قەیراناوى ناچەکە باش بخوێنێتەوە و نەخشە و ستراتیژێکى نوێ کە پڕبەپێستى قۆناغە بێت، دابڕێژێت و کارى لەسەر بکات. وڵاتانى زلهێز بە سەرۆکایەتىی ئامریکا، بە بیرکردنەوە و هزرێکى  نوێوە هاتوونەتەوە ناوچەکە، شتى زۆریان لەژوور سەردایە، یەکێک لەوانە، دیزانێکى نوێیە بۆ ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست. ئەمن پێم وایە، ئەو دیزاینەنوێیەى کە بۆ ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست ئامادە کراوە، لە چوارچێوەى پڕۆژەیەکى بەریندایە بەناوى”پڕۆژەى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستى نوێ”.”

چاوشین لە درێژەدا باس لە پرۆژەیک بۆ داهاتووی ڕۆژهەڵاتی ناڤین دەکات و داهاتووی ناوچەکە و کورد دەخاتە بەر باس و دەڵێ، “”پڕۆژەى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستى نوێ”، لەسەرەتاى ساڵانى دەیەى 90ى زایینى لەلایەن ئەمریکاوە داڕێژراوە و دواتر لەدواى ڕووداوەکانى 11ى سپتامبرى 2001، ئەو پڕۆژەیە بەرفراوانتر دەکرێ و دەبێتە پڕۆژەیەکى ئامریکایى- ڕۆژئاوایى. ئەو پڕۆژەیە زۆر ئاڵۆز و بەربڵاوە، لێرەداناکرێ بەشێوەیەکى بەربڵاو قسەى لەسەر بکەین، بەڵام ئەگەر لە بازنەیەکى بچووکدا باسى بکەین، دەتوانین بڵێین ئەسڵ و گەوهەرى ئەو پڕۆژەیە، دابەشکردنەوەى سەرلەنوێى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستە لەڕووى جوگرافیاییى، دینى و مەزهەبى و نەتەوەیى. پڕۆژەکە، عێراق، ئەردەن، یەمەن، ئەفغانستان، ئێران،تورکیا و هەروەها بەرەو بەشێکى باکورى ئەفریقاش دەڕوات. هەربەپێى ئەم پڕۆژەیە، نەخشەى ڕێککەوتنامەى(سایکس بیکۆ) هەڵدەوەشێتەوە و دیزانێکى تر جێگاى دەگرێتەوە. ئەمەش لە ساڵى 2006، لەلايەن ژەنەڕاڵى خانەنشینکراوى ئامریکایى،( ڕاڵف پیترز)ەوە بڵاو کراوەتەوە.

چاوشین لەسەر ئەم باسە و دەور و پێگەی کورد بەردەوان دەبێ و دەڵێ: “وەکوو وتم، نەخشەكە ئاڵۆز و وردە، بەڵام بەداخەوە تاهەنووکەش وەکوو پێویست ئاماژەکانى پشت ئەم نەخشەیە و  دەرهاویشتە و ئاکامەکانى ئەم نەخشەیەمان نەخوێندۆتەوە و نازانین ئێمەى کورد دەکەوێنە کوێى ئەو پلان و نەخشەیەى کە لە چوارچێوەى”پڕۆژەى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستى نوێ”دا داڕێژراوە. ئەگەر کورد، جوان و لۆژیکیانە دۆخەکە نەخوێنێتەوە و خۆى بۆ ئامادە نەکات، دوور نییە درزى گەورەتر بکەوێتە ناو جوگرافیاى کوردستانەوە. کوردى هەرچوار بەشەکەى کوردستان، وێڕاى تایبەتمەندیی هەر بەشێکیان، بەڵام چارەنووسمان هەر یەکە. “

ئەو چاوەدێرە سیاسیی کوردە، دیسان پێداگری لەسەر یەکگرتوویی کورد دەکاتەوە و دەڵێ: “کەواتە کورد هیچ ئالتەرناتیڤێکى دیکەى نییە تەنها ڕێکخستنەوەى ناو ماڵى خۆى و یەک گوتارى و یەک هەڵوێستىی نەتەوەیى نەبێت. لەو نێوەدا، فاکتەرە ناوخۆییەکان زۆرگرنگن کاریان لەسەر بکەین، ئەویش وەلانانى ناکۆکییەکانە. یەک ڕیزى و هاوهەڵوێستییە لەهەمبەر پرسە چارەنووس سازەکانى پەیوەندیدار بە گەلەکەمانە لەهەر بەشێکى کوردستاندا. زۆر بەداخەوە، کێشە و گرفتە ناوخۆییەکانمان (لەهەموو بەشەکانى کوردستان)، بڕستى لێ بڕیوین و دەنگى ئێمە لە مەحافلى نێودەوڵەتى بەلاوازى نیشان دەدات.”

گەلۆ هۆکاری لێک نزیکبوونەوە لەناکاوەکەی ئێران و تورکیە چیە؟ ئوان گەرەکیانە چ بێژن؟ چاوشین لەمبارەوە وەها دەهزرێ: “لێک نزیک بوونەوەکانى ئێران و تورکیا و ترافیکى دیبلۆماسىی نێوانیان، هێماى ئەوەیە کە ئەوان باش هزر و بیرکردنەوەى وڵاتانى ئامریکا و ڕۆژئاوایان خوێندۆتەوە و دەیانهەوێ بە کەمترین زیان، یان زۆرترین دەستکەوت لێى قووتار بن. سەردانى”محەمەد باقرى”، سەرۆک ئەڕکانى هێزە چەکدارەکانى ئێران بۆ تورکیا، لەزۆر ڕووەوە دەبێ لێکدانەوەى بۆ بکەین، چونکە بۆیەکەم جارە لەدواى شۆڕشى گەلانى ئێرانەوە، لە ئاستێکى ئاوا بەرزى سەربازی و ئەمنیدا لەگەڵ بەرپرسانى تورکیا کۆدەبنەوە. بێگوومان، لەو دانیشتنانەى بەرپرسانى سەربازى تورکیا و ئێراندا، پرسى کورد بابەتێکى گەرموگوڕى نێوان هەردوولا بووە. ڕیفراندۆمى باشوورى کوردستان و پرسى ئۆپۆزیسیۆنى کوردى ئەو دوو وڵاتە،سەردێڕى گفتووگۆکانیان بووە. ئەو دوو وڵاتە، بەشێویەکى پڕاکتیکى سەلماندوویانە کە دژى هەموو مافێگى گەلى کوردن. هەموو هەوڵێکیش دەدەن بۆئەوەى ڕووبەڕووى ویستى گەلەکەمان ببنەوە. هەربۆیە، هەمووشتێک لە گفتووگۆکانى ئەم دوو وڵاتە بەدى دەکرێت، تەنها خێرى کوردى تێدانییە.”

کورد لەو ناوەدا، بێ گومان پێویستی بە هاوپەیمان هەیە، وڵاتانی عەرەبی و ئیسراییل، دوو وڵاتن کە سیاسییەکان لایان وایە بەپێی دۆخ و بوونی دوژمنی هاوبەش، دەکرێ هاوپەیمانەتییان لەگەڵ پێک بهێندرێت، چاوشین لەمبارەوە بە ڕوونی دەدوێ و دەیخاتە بەر باس و دەڵێ: “ستراتیژىی عەرەبستانى سعودى لەهەمبەر گەلى کورد زۆر ڕوون نییە،لێدوانێک و دوو لێدوان نابنە بنەما بۆ درووستکردنى پەیوەندى.  بەڵام تا ئەو جێگایەى پەیوەندى بە ئیسڕائیلەوە هەیە، کورد دەتوانێ پشت ئەستووربێ بە ئێسڕائیل.  کورد و جوو، مێژوویەکى دوو هەزار ساڵییان بەیەکەوە هەیە، لەزۆر قۆناغى مێژوویشدا جووەکان هاوکارى شۆڕشەکانى کوردیان کردووە. ئەمن پێم وایە جووەکان ستراتیژێکى زۆر ڕوونیان لەهەمبەر پرسى کورد لە ناوچەکەدا هەیە، بەتایبەتیش لە پرسى کورد لە باشوورى کوردستان. تەنانەت لەسەر زارى گەورە بەرپرسانى ئەو دەوڵەتەوە پشتیوانى لە سەربەخۆیى کورد لە باشوورى کوردستان کراوە.دەکرێ تازەترین هەڵوێستیش هەمان هەڵوێستى”بنیامین ناتنیاهۆ”، سەرۆک وەزیرانى ئیسڕائیل بێت کە ڕۆژى (10ى تەمووز)ى ئەمساڵ 2017 ، پشتیوانى خۆى بۆ دەوڵەتى سەربەخۆى کوردستان لە باشوورى کوردستان دووپات کردەوە.”

لە درێژەدا، چاوەدیری سیاسیی کورد، محەمەد چاوشین، لە نەهاتنە ئارای پەیوەندییەکی باش لە نێوان دەوڵەتی ئیسراییل و کوردەکان، کورد بە تاوانباری سەرەکی دەزانی و دەڵێ: “بۆچوونى من وایە کە ئیسڕائیلیەکان، هەم وەکوو دەسەڵاتى سیاسى و هەمیش وەکوو گەل و نەتەوە، لە کورد و لە پرسە نەتەوایەتییەکانى کورد نزیکترن تا گەلان و دەسەڵاتە سیاسییەکانى ترى ناوچەکە.  بەڵام بەداخەوە ئێمەش نەمان توانیوە وەکوو پێویست کار لەسەر بەهێزکردنى ئەو پەیوەندییانە بکەین، لەوانەیە هەستیارى بارودۆخەکە و تێڕوانینى وڵاتانى ناوچەکە بۆ ئێسڕائیل لەو ناوچەیەدا، واى کردبێ کورد بە پارێزەوە مامەڵە لەگەڵ پەیوەندییەکانى لەگەڵ ئیسڕائیلدا بکات.”

مادام تا ئێستا پەیوەندییەکی ئەوتۆ لە نێوان کورد و ئیسراییل وەک هێز و دەسەڵاتدا نەبووە و ئەو پەیوەندییەش حاشاهەڵنەگر و پێویستە، گەلۆ دکارین چ بکەین و گەرەک چ بکەین؟ چاوشین لەمبارەوە ڕاشکاوانە دەڵێ: “ڕێکخستنى پەیوەندى کورد – ئیسڕائیل، پێویستى بە هەوڵى دیبلۆماسى و سیاسەتى لۆبیگەرى هەیە، هیوام وایە کورد کارى لەسەر بکات و پەیوەندییەکى پتەو لەگەڵ ئیسڕائیلییەکاندا دابمەزرێنێ. کورد، لە پەیوەندى درووستکردن لەگەڵ ئیسڕائیل دەبێ ئازابێ و نەترسێت، ڕوانگەى من وایە، هیچ زیانێک لەسەر دەستى ئیسڕائیلییەکان ناکەین، بەڵام ئەو وڵاتانەى کە کوردیان بەسەر دابەشکراوە و خۆیان بەدۆستى ئێمە زانیوە، لەژێرپێى خۆیان پانیان کردووینەتەوە و لەبۆتەى ناسیۆنالیزمى تورکى و عەرەبى و فارسیدا، ئاسمیلەیان کردووین.”

 

سه‌رنج و كۆمێنت

كۆمێنت