شیکاری چەمکگەلی حیزب، ئۆپۆزیسیۆن، پۆزیسیۆن بە ئاوڕدانەوە لەسەر ئێران

0
738

نووسەر: ڕەحیم قەدروون

حیزبی سیاسی، گرووپ یا کۆمەڵێکی رێکخراوە کە ئامانجی سەرەکی وەدەست هێنانی دەسەڵاتی سیاسی و پلە و پایەی حکوومی بۆ رێبەران و ئەندامانیەتی. رێبەران و ئەندامانی حیزبی سیاسی پابەند بە ئیدئۆلۆژی حیزب کە کۆمەڵێک لە بایەخ و بنچینەی سیاسی، کۆمەڵایەتی، ئابووری و فەرهەنگیە، لەگەڵ ئەوەی خۆی لە حیزب و پارتەکانی تر جیا دەکاتەوە، ڕێگا و شێوەی بەڕێوەبردنی کۆمەڵگا بە شێوەی تایبەت بە خۆی، بە هاوڵاتیان نیشاندەدا.

حیزبە سیاسیەکان بە دەربرینی ئایدیا و ئیدئۆلۆژی خۆیان، بە هاوڵاتیان دەڵێن گەر لە هەڵبژاردندا دەنگ بە نوێنەرانی ئەو حیزبە بدەن، شێوەی بەرێوە بردنی بوارەکانی سیاسەت، ئابووری، کۆمەڵگا و فەرهەنگ لە ئیدئۆلۆژیە دەربڕاوەکانی ئەو حیزبەوە سەرچاوە دەگرێ.

لە کۆمەڵگای مۆدێڕن و پێشکەوتوو و دێموکراتدا، جێگەی و پێگەی حیزبی سیاسی و رێکخراوەکان دیاریکراوە و وەکوو ئەڵقەی پێوەندی نێوان دەوڵەت و کۆمەڵگا، کار دەکەن.

فەلسەفەی بوونی حیزبە سیاسیەکان دەکرێ بە شێوەیەکی گشتی بە گۆرینی بەشداری گشتی بە بەشداری مەدەنی، شایستە سالاری یان دەست نیشان کردنی کەسانی شیاو بۆ بەرێوەبەری وڵات، فێرکاری فەرهەنگی چاودێری، وەڵامدەری، رەخنە هەڵگری، سەقامگیری و بەردەوام بوون و گەشەی دێموکراسی، بریاردان بە پێی عەقڵانیەتی سیاسی لە سیاسەتی نێوخۆیی و دەرەکی و هتد، پێناسە بکەین.

حیزبەکان بە شێوەیەکی گشتی لە کاتی هەڵبژاردندا ئەو ئەرکانە بەرێوە دەبەن :

– گەشەی سیاسی: گەر ئامانجی گەشەی سیاسی دێموکراسی و بەشداری چالاکانەی هاوڵاتیان لە دیاری کردنی چارەنووسی سیاسی وڵات بێ، حیزبەکان بە رێگەی رۆڵیان لە هەڵبژاردن و بەشدار کردنی هاوڵاتیان لە سیاسەت و لە رێگەی بونیادنانی دێموکراسی، گەشەی سیاسی بەرەوپێش دەبەن. – رێکخستنی هێزە بەربڵاوەکان: ئەو هاوڵاتیانەی کە بە دوای ئامانجی هاوبەشن بەڵام بەربڵاون، کۆ دەکاتەوە و بە شێوەیەکی هاوئاهەنگ لە ژێر ئامانجێکی هاوبەش کۆیان دەکاتەوە. – پێشگرتن بە بڵاوبوونەوەی دەنگەکان، بە جێگەی ئەوەی خەڵک دەنگ بە لیست و بەربژێری جیاواز و زۆر بدەن و دابەشبوونی دەنگ بێتە ئارا و کاریگەری ئەو دەنگانە بە هۆی بەدەست نەهێنانی رێژەی پێویستی بەربژێرەکان کەم بێتەوە یا نەمێنێ، کۆکردنە و هێنانە بەر باسی لیستی تایبەت بە حیزب و هەوڵی کاریگەر کردنی دەنگەکان تا ئەوپەری ئیمکان دەدا.

 – پێشکەش کردنی بەرنامە و پرۆگرامی تایبەت بۆ بە دەست هێنانی بروا و دەنگی هاوڵاتیان.

 – شەفاف سازی بۆچوون و فۆکۆس لە سەر چەند خاڵی بنچینەیی، لە هەڵبژرادن جێی باسی بەربڵاو و گشتگیر و ناروون نیە، دەبێ چەند خاڵی بنچینەیی و چارەنووس ساز دیاری بکرێ.- چاودێری بەربژێرەکان، حیزبەکان چ لە کاتی هەڵبژاردن و چ دوای هەڵبژاردن دەبێ چاودێری بەربژێرەکان بکەن، بۆ ئەوەی بەر بە درووشمی بێ مانا و قەبە و زل یا پرۆگرامێک کە جێ بەجێ کردنی ئەستەم بێ بگیرێ، لە دوای هەڵبژاردنیش دەبێ چاودێری جێ بەجێ کردنی بەڵێن و درووشمەکان بکا. – چاودێری حیزبەکان هەم بە سەر چالاکی تەبلیغی بەربژێرەکان بۆ ئەوەی دڵنیابن لە هەموو کەرەستەکانی بەردەست بە شێوەی یەکسان کەڵک وەردەگرن، چاودێری کردنی دەنگدان و دەنگ ژمێری، چاودێری دەستاودەست کردنی دەسەڵات لە ئەرکە سەرەکیەکانیەتی.

گەر وای دابنێین هەڵبژاردن بە شێوەیەکی تەندرووست بەرێوەدەچی چەند سیناریۆ دێتە کایە، حیزبێک بە تەنیا رێژەی پێویست بە دەست دێنێ و حکوومەت پێک دێنێت، دوو یا چەند حیزب بەرە پێک دێنن و لە سەر بنچینەکانی ئەرکی حکوومەت و دابەشکردنی پۆست و پلە رێک دەکەون و حکوومەت پێک دێت و لە بەرانبەر حکوومەتدا ئۆپۆزیسیۆن پێک دێت.

ئۆپۆزیسیۆن بە مانای دژبەر بوون دێت، واتا هەوڵدانی حیزبە سیاسیەکانی دەرەوەی حکوومەت بۆ بە دەستهێنانی ئامانجی دژ بە دەسەڵاتدارانی سیاسی، ئابووری و کۆمەڵایەتئ، بە گشتی دوو جۆر ئۆپۆزیسیۆن بوونی هەیە.

ئۆپۆزیسیۆنی یاسایی، لە سیستەمی پەرلەمانیدا بە پێی یاسای بنەرەتی وڵات ئۆپۆزیسیۆن بە فەرمی دانی پێدانراوە و لە پەرڵەمان گرووپێک پێک دێنن کە پشتیوانی حکوومەت یا دەوڵەت ناکا و بەردەوام رەخنەی لێ دەگرێ، بەڵام باوەرمەند بە یاسای بنەرەتی وڵاتن، خاڵی هاوبەشی حکوومەت و ئۆپۆزیسیۆن یاسای بنەرەتی وڵاتە، ئۆپۆزیسیۆن دەتوانێ لە رێگەی بەشداری لە دەسەڵاتی یاسادانان یا پەرڵەمان چاودێری کاری حکوومەت بکا و هاوڵاتیان لە رووداو و پێشهاتەکانی وڵات و جیهان ئاگادارکاتەوە، گرینگترین ئەرکی ئەو ئۆپۆزیسیۆنە نیشاندانی بژاردەی تر لە بەر دەم هاوڵاتیان یا دەنگدەرانە، واتا ئۆپۆزیسیۆن فێری دەنگدەران دەکات کە جگە لەو حکوومەتە بژاردەی تر بوونی هەیە، کە دەکرێ بڵێین لە زۆر وڵات ئۆپۆزیسیۆن دەسەڵاتی داهاتوویە.

ئۆپۆزیسیۆنی نایاسایی، لە وڵاتە نادێموکراتیک و دواکەوتووەکان (جیهانی سێهەم و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست) ئۆپۆزیسیۆن لە یاسای بنەرەتی دا جێگەی نیە و دانی پێدا نەنراوە جا چ ئەو وڵاتە یاسای بنەرەتی هەبێ یا نەبێ. لەو وڵاتانە ئۆپۆزیسیۆن بەو گرووپ و حیزبانە دەگووترێ کە خوازیاری لە ناوبردن و رووخانی رێژیمی نادێموکراتیک یا دیکتاتۆرن یا لە رێگەی هێز ( بە هۆی نەبوونی دەرفەتی یاسایی ) خوازیاری دابەش کردنی دەسەڵاتن.

لە رێژیمی کۆماری ئیسلامی یاسای بنەرەتی دانی بە ئۆپۆزیسیۆن دا نەناوە و حیزبە سیاسیەکانی ئۆپۆزیسیۆن نە تەنیا لە دەرەوەی چوارچێوەی مەجلیس ( پەرڵەمان ) بەڵکوو لە وڵاتیش دەرکراون و بە نایاسایی و دژبەری شۆرش پێناسە دەکرێن، لە یاسای کۆماری ئیسلامی دا رێگەی هیچ جۆرە کار و چالاکیەکیان نیە و ئەندام و لایەنگرانیان رووبەرووی تووندترین سزا دەبنەوە، نە تەنیا ئۆپۆزیسیۆن بەڵکوو حیزبیش بە مانای ڕاستەقینەی خۆی بوونی نیە و یاسا و رێساکانی تایبەت بە حیزبە سیاسیەکان یا کارتۆنین و جێ بەجێ ناکرێن یا ئەوەندە رێ و شوێنی پێویستە کە نیزیک دەبێتەوە لە مەحاڵ یا ناوەرۆکی خۆی لە دەست دەدا و دەبێتە حیزبێکی کارتۆنی.

هەر لە سەرەتای پەیدا بوونی حکوومەتی کۆماری ئیسلامی لە ساڵی ٥٧ ئۆپۆزیسیۆنیش پەیدا بوو، ئەو کەسانەی خوازیاری گەرانەوەی سەڵتەنەت و رێژیمی پاشایەتی بوون لە دەرەوەی وڵات ئۆپۆزیسیۆنیان پێک هێنا، دواتر بە جێگیر بوونی حکوومەتی تازە یەک بە یەک هێز و حیزبە سیاسیەکان سەرکووت کران و ئۆپۆزیسیۆن رەنگ و شێوەی جۆربەجۆری بەخۆیەوە بینی، لە ئۆپۆزیسیۆنی نەتەوەکان تا چەپ و کۆماری خواز و سێکولار و هتد.

دەکرێ بڵێین لەم چەند ساڵەی دواییدا جگە لە ئۆپۆزیسیۆنی نایاسایی پۆزیسیۆنیش ( بەو پێناسە تایبەتیەی کە بۆی کراوە ) پەیدا بووە، ئۆپۆزیسیۆن لە ئێران بەو حیزب و رێکخراوە سیاسیانە دەگووترێ کە خوازیاری رووخان و نەمانی ئەو رێژیمەن و بە هۆی ئەوەی چوارچێوە یاساییەکان رێگرن و لە بنەرەتدا ئۆپۆزیسیۆن باوەری بە یاسای بنەرەتی نیە، خوازیارە بە شێوەی جۆراوجۆر دەسەڵات لە دەست رێژیم دەربێنی و خۆی دەسەڵات بە دەست بگرێ، بەڵام پۆزیسیۆن خوازیاری مانەوەی رێژیم، بەردەوامی و سەقامگیر بوونیەتی تەنیا خوازیاری گۆرینی رەفتاریەتی و بەشێوەیەکی گشتی خوازیاری بە دەست هێنانی دەسەڵات نیە.

پۆزیسیۆن خۆی خزاندۆتە ناو ئۆپۆزیسیۆن یا بەشێک لە ئۆپۆزیسیۆن بە کوردی شەوە بۆتە پۆزیسیۆن، لە ڕاستیدا ئەرکی سەرەکی پۆزیسیۆن لێژ کردنی جێگە و پێگەی ئۆپۆزیسیۆنە و خوازیارە خۆی وەکوو ئۆپۆزیسیۆن بە خەڵک بداتە ناساندن بۆ گەرەنتی مانەوەی رێژیم.

سه‌رنج و كۆمێنت

كۆمێنت

Leave a Reply

ئەم ماڵپەڕە لە ئەکیسمێت بۆ کەمکردنەوەی هەرزە واڵە و سپام سوود دەگڕێ. فێربە چۆن زانیاری بۆچونەکانت ڕێکدەخرێت.