سووکەڵە ئاوڕێک لە ژیان و شیعرەکانی “ئەدیب”، شاعیری

0
1866

ناوی مەلا ڕەسووڵ و نازناوی ئەدیبه. کوڕی مەلا سادقی کوڕی خەڵیفه عەبدوڵڕەحمان زەندیە که لە بنەچەکدا دەچێتەوە سەر تیرەی لوتفعەلی خان و کەریم خانی زەند.

مامۆستا ئەدیب لە ساڵی ۱۸۷٤ی زایینی لە ئاوایی شاوەلەی نەغەدە لە دایک بووە. خوێندەواریی زمانی کوردی، فارسی و عەرەبی لە قوتابخانەکان و مزگەوتەکان فێر بووە و قوتابیی مامۆستا وەفایی، شاعیری ناسراوی نەتەوەی کورد بووە.

ئەدیب، بژێوی ژیانی به مەلایەتی و وەرگرتنی زەکات پەیدا نەکردووەو کۆی تەمەنی به وانەوتنەوە به کوڕه ئاغایان، ئاش وەستایی، دارتاشی و پزیشکیی خۆماڵی دەرباز کردووە و ڕاپەڕاندووە.

ئەدیبی شاعیر و نیشتمانپەروەر، چەند ساڵێک لە ئاوایی “پەسوێ”ـی پیرانشار، وانەی به کوڕەکانی قەرەنی ئاغای مامەش گوتۆتەوە و دوای چەند ساڵێک ڕووی کردووەتە شاری شنۆ و لە ئاوایی سەرگیز، وەک مامۆستای کوڕەکانی عەبدوڕەحمان ئاغا دامەزراوە.

ئەدیب پیاوێکی ڕووخۆش و زمان شیرین و نەرم و سەنگین بوو و لە هونەردا سەری لە زۆر شتان وەکوو شێعر هۆنینەوە، خۆشنووسی، دارتاشی، ئاش وەستایی و … دەردەچوو و لە نووسینی نەسر و دانانی هەڵبەستدا سەلیقە و دەستەڵاتێکی زۆر بەرزی هەبوو.

مامۆستا ئەدیب هەڵبەستی به چوار زمانی کوردی، فارسی، عەرەبی و ڕووسی هۆنیوەتەوە و بەشێکی زۆر له هۆنراوەکانی نەماون و لەناو چوون.

مامۆستا گیو موکریانی که به زەحمەت و تێکۆشانی خۆی دیوانی ئەدیبی لە چاپ داوە، لە سەرەتای دیوانەکەدا دەنووسێ: “بەسەرهات و هەڵبەستەکانی ئەدیبم هەندێکیان لە مەلا قاسمی زەندی، برازای مەلا ڕەسووڵی ئەدیب و بەشێکیان لە فەقێ سمایلی سەرمابردوو وەرگرتووە و پڕ بە دڵ سپاسیان دەکات.”

مامۆستا ئەدیب. ساڵی ۱۹۳۲ی زایینی له شاری شنۆ دڵی لە لێدان دەکەوێ و لە گۆڕستانی ئاوایی دەربەندی نەغەدە بەخاکی پیرۆزی کوردستان ئەسپێردراوە.

دیوانی مامۆستا ئەدیب لە تێکۆشان و کۆکردنەوەی مامۆستا گیو موکریانی لەسەر ئەرکی چاپخانەی کوردستان لە ساڵی ۱۹٦٠ی زایینی لە شاری هەولێر چاپ و بڵاو کراوەتەوە.

دیارە هیچ وێنەیەک لە مامۆستا ئەدیب لەبەردەست نییە و ئەو وێنەیەی دامناوە، وێنەی عەلی زەندی، کوڕی مامۆستا ئەدیبه کە لە نەوەکەی کەماڵ ئەدیبم وەرگرتووە.

لە کامێنتی یەکەم دا نموونە شێعرێکی مامۆستا ئەدیبم بۆ داناون که لەسەر قاڵبی پێنج خشتەیی دارێژتراوە.

چەند نموونە لە شیعرەکانی مامۆستا ئەدیب:

نموونەی ١:

ئەتۆ دوێنێ قەرارت دا دەگەڵ من
کە چوار پارچە قەڵەم هەن، خالیس ئاسن
ئەمن ئەوڕۆ هەتا شەو مونتەزیر بووم
خودا ببڕی بڵا پیاوی درۆزن
ئەگەر بێ و ماڵی شێخی لێ وەدەرخەی
چلۆن ساقیت دەبێ وەک کێری بێ گون
لە پێش چاوی هەموو عاڵەم دیارە
لە هەرزانی بە وێنەی دەنکی هەرزن
دڵی بردم مەواعیدی لەتیفت
کەچی ئەمڕۆ لە من بوە بووکی بێ بن
درۆ زۆر شەرمە بۆ ئاغای وەکوو تۆ
دەبێ ئامانجی تەعنی دۆست و دوژمن
بە گیانی شێخ جەلالی بۆم نەنێری
درۆ سەر دەردەخا وەک کلکی باڵن
نموونەی ٢: گلەیی لە قەرەنی ئاغای مامەش
تۆ لەلایێکی دەڵێی ئەهلی دڵ و ویجدانم
خاسسە مەنسووبی زەکی خاکی شەهی بورهانم
ئەڕشەدی موکری و بەگزادەیی ئەکڕادی نەجیب
ئەعقەلی مەنگوڕ و پیران و شنۆ و لاجانم
پڕ خوشووع و وەڕەع و ڕازیی و تەسلیمی قەزا
سۆفییی سافی دەروون، دوور لە درۆ و بوختانم
مونکیری تاعەتی تۆ نیمە، لە قەول و عەمەلت
کە مونافینە لە یەک، مەحتەل و سەرگەردانم
کەی منت دیت بە دوو چاوت، لە خەتا و جورم و گوناه
وا بە تەقلید و هەوا کەوتیە دووی خیزلانم
خزمەتم کردی زەمانێکە قەدیم، هەم بەڵەدی
با حوقووق و بەوەفا، خۆش سیفەت و ئینسانم
سووئی زەننی تۆ لە کەم لوتفییە دەرحەققی ئەدیب
وەرنە مەعلوومە ئەدیب موخلیسی ئاغایانم
نموونەی ٣: ئەی ماه جەبین، ئافەتی دین، دڵبەری عەییار
ئەی ماه جەبین، ئافەتی دین، دڵبەری عەییار
ڕووت ڕەوزەیی ڕیزوان و نەعیمی گوڵی دلدار
پڕ عەبهەر و ڕەیحان و سەمەن، سونبولی گوڵنار
قوربانی قەدت بم کە دەڵێی سەروە بە ڕەفتار
تاکەی لە خەمت دەربەدەر و سینە بریندار
لەو ڕۆژە کە ئامانجی شەهی سەخت کەمانم
دەمزانی لە هیجری ئەلەمت نابێ ئەمانم
چون مەدحی سیفاتی تووە هەر ویردی زمانم
باکم نییە بەو شوهرەتە بەدناوی زەمانم
ئەی وای لە دەست جەوری تۆ و تەعنەیی ئەغیار
سەوداسەریی و گۆشەنشینیی و سەلامەت
داخی غەمی مەعشووقە، نیهانیی و شەهامەت
بێ ناڵە بڕین گریە دەبێ ئەشکی عەلامەت
بەو خوایە نییە ڕوویی تۆ بێ سەنگی مەلامەت
جەبرانی دەکا غەمزەیی دو نێرگسی خەممار
حاشا لە سەر و قەوم و لە ئەحباب و برادەر
گەر حوکمی سولەیمان لە سەر ئەم موڵکە سەراسەر
یا دەستڕەسم بێ بە هەموو موڵکی سکەندەر
بێ فائیدەیە بۆ منی مسکێنی قەلەندەر
نیساری دەکەم پاکی لەبۆ یەک دەمە دیدار
ئەی خوسرەوی خوبان سەبەبی شین و گرینم
بۆ غەمزەیی شیرینە، کەوا گۆشەنشینم
دایم بە ئومێدی نەزەرت مات و حەزینم
وا چاترە ئەم حوسنە کە جارجارە ببینم
خەوفی سەرمە هەڵبگرێ پەردە لە ڕووی کار
تا عیشق نەبێ، مەسجید و مەیخانە بەتاڵە
عاشق چ غەمی میحنەت و فەوتی سەر و ماڵە
بۆ ئاشقی ڕووی یار، دەمی زەوق و پیاڵە
موفتی غەڵەتی کرد کە نەڵێ بادە حەڵاڵە
باوەڕ کە حەڵاڵە، کە حەرامە لە ڕیاکار
تەنبوور و دەف و بەربوت و پەیمانەیی مەزهەر
یا مسک و بخورات، لە کاشانەیی مەجمەر
سەد نەغمە ‌و سەد پەند، لە مەیخانە و مینبەر
عیزز و حەشەم و ڕوتبەیی شاهانە و ئەفسەر
نابێ بە سەفای زەوقی حوزوورت، دەمی ئەفکار
بێ تاعەت و پڕ مەعسییەت و ڕووت و عەجیبم
بێ سەروەت و بێ تۆشە و موحتاج و غەریبم
داخوازی مەی و موفلیس و بێ هۆش و شەکیبم
حاجەت بە موعەڕڕەف نیە وا دیارە ئەدیبم
ڕووم ناوەتە سەر خاکی دەرت، عاجز و ناچار
بۆ خوێندنەوەی دیوانی ئەدیب لێرە کرتە بکەن.

سه‌رنج و كۆمێنت

كۆمێنت

Leave a Reply

ئەم ماڵپەڕە لە ئەکیسمێت بۆ کەمکردنەوەی هەرزە واڵە و سپام سوود دەگڕێ. فێربە چۆن زانیاری بۆچونەکانت ڕێکدەخرێت.