سهباح مهلا عهبدوڵا – نووسهر و لێكۆڵهر
سهباح مهلا عهبدوڵا : ناکۆکییهک که ساڵی ١٩٦٤ کهوتبووه نێوان “مهکتهبی سیاسی” و “سهرۆک”ی پارتی دیموکراتی کوردستانهوه، دوو ساڵ دواتر به پانتایی ههموو باشووری کوردستان شهڕێکی خهستی براکوژی لێکهوتهوه. ڕژیمهکانی ئێران و عیراقیش ههرکام به جۆرێک ئاگری ئهم شهڕهیان خۆشئهکرد. باڵی مهلا مستهفا لهو ساڵانهدا هاوکات هەم لە گەڵ جهلالییهکان و هەم لهگهڵ حکومهتی ناوهندی عیراقیشدا شهڕیان دهکرد و به ئاشکراش له لایهن شای ئێرانهوه یارمهتی تهواو دهدرا. ئهگهرچی ئهو کاته حاجی ئۆمهران بنکهی سهرهکیی سهرکردایهتیی مهلاییهکان بوو، بهڵام شهخسی مهلا مستهفا لهو ماوهیهدا جهولهیهکی به چهند ناوچهیهکی کوردستاندا کرد و ماوهیهکی زۆر له پێنجوێن و تهنانهت مهریوانیشدا مایهوه. ئهم بابهته له چهند پهردهیهکدا کۆمهڵیک بیرهوهری بنهماڵهیی و زانیاری نهوتراوی پهیوهندیدار به کاتی مانەوەی مهلا مستهفای بارزانی لە مەریواندا پێشکهش دهکات:
- شێری چیا
ئێستاش زایەڵەی دەنگی باپیرەم خوالێخۆشبوو مامۆستا مهلا ئهحمهد نیکخا ناسراو بە حاجی مەلا ئەحمەدی ساوجی[1] لە گوێمدایە، کە ناوبەناو لە ژووری کتێبخانەکەیدا سەیری وێنەکەی بارزانیدەکرد و بەو (فارسییە مەلایانە)یەوە لەبەرخۆیەوە دەیوت:
“مـولاقــــات بـــا شـــێــــرێ کــۆهســتــــان”
تابلۆکە یهکێک له ژمارهکانی ساڵی ١٣٤٤ی ههتاوی(١٩٦٦)ی ههفتهنامهی “تهران مصور” بوو له سایزی ب_چواردا،کە تیایدا هەڤپەیڤینێک لهگهڵ بارزانی بڵاوکرابووهوه و وێنەیەکی پڕاوپڕی مەلامستەفا بارزانی بە مانشێتی “ملاقات با گرگ کوهستان” واتە (چاوپێکەوتن لەگەڵ گورگی چیادا) کرابووه ڕووبهرگ بۆی. لە چەندین کاتی جیاجیادا لە تاران دەیان کتێبفرۆشی و کتێبخانەی گشتیی گەڕام بۆ دەستخستنی ئەو ژمارەیەی گۆڤارەکە ووهرگێڕانی چاوپێکهوتنهکه و ههر دەستم نەکەوت.بهڵام لەم دواییەدا لە لاپەڕە ٣٨٤ی کتێبی (بر تارک طوفان) ئامادەکردن و کۆکردنەوەی بەهرام وەلەدبەیگی بڵاوکرایەوە.
وشهی گورگ به ههر مهبهستێکهوه که لهو ڕستهیهدا نووسرابێت، له زمانی کوردیدا و بهتایبهت بۆ کهسایهتییهکی وهک مەلامستەفا بارزانی، وهسفێکی نهشیاو بوو وباپیرەشم به بێڕێزیی دهزانی و پێی وابوو ئهو ناوه له ڕق و قینی ڕژیمی شا بەرامبەر مهلا مستهفا بارزانی و شۆڕشی کورد سهرچاوهی گرتووە، ههر بۆیهش وشهی گورگی له مانشێتهکهدا سڕیبووهوه و تهنیا “ملاقات با کوهستان”ەکهی مابوو، بە واتای چاوپێکەوتن لەگەڵ چیا.
حاجی مەلا ئەحمەد لە کاتێکەوە کە ئەو گۆڤارە چاپکرابوو، هەتا ئهو کاتهی که کۆچی دوایی کرد وێنەکەی بارزانیی هەڵگرتبوو و بەردەوام لە دیوەخانی ماڵەکەیدا دیارترین شوێنی بۆی تەرخان کردبوو و لە تەنیشت کتێبەکانی و لەگەڵ وێنەی ڕێبەرانی تەریقەتی نەقشبەندیدا، ژوورەکەی و ژیانی ڕۆژانەی و بەسەرکردنەوەی بیرەوەرییەکانی ڕابردووی پێڕازاندبووەوە.
له ڕژیمهکانی پههلهوی و کۆماری ئیسلامیدا، به پێی یاسا ههرچهشنه ههڵگرتنی وێنهی ڕێبهرانی کورد قهدهغه بووه و دهست وپێوهندهکانی ئهو ڕژیمانه، خهڵکیان لهبهر ههڵگرتنی وێنه و کتێبی سیاسی و ئاڵای کوردستان و… گرتووه و ئەشکەنجه و زیندانی کردووه و کەم نین ئەو کەسانەش کە تەنیا بە هۆکارگهلی وا ئیعدام کراون. باپیرەشم که مهلا و مودهڕیس و کهسایهتییهکی دیاری کۆمهڵگە بوو، له باش و له خراپ، خهڵک و بهرپرس و فهرمانبهر و… سهردانی ماڵیان دهکرد، بهڵام بوێرانه بۆ یهک ساتیش وێنهکهی بارزانیی دانهگرت و ئهو کاتانهش که نزیکانی پێیان دهوت: لانیکهم به شێوهی کاتی وێنهکه داپۆشه یان بیشارهوه(بهتایبهت لهو ساتهوهختانهدا که هێزه ئهمنییهکاندا پشکنینی ماڵهوماڵیان دهکرد) له وڵامدا دهیوت: “گیانم وا لهگهڵ ئهم وێنهیهدا…”
خۆشهویستی و وهفای باپیرەم بۆ بارزانی و خهباتهکهی، دهگمهن و کهم وێنه بوو. ههڵگرتنی وێنهکه بهو شێوه زهق و بهرچاوه له ناوماڵدا و پێداگری لهسهر پاراستنی، تهنانهت به نرخی گیانی خۆی، زۆر زیاتر و قووڵتر بوو له یادکردنهوهی دۆستێک، بهڵکوو جۆره گهیاندنێکی پهیامی کوردایهتی و خۆشویستنی نیشتمان و ڕێزگرتن له تێکۆشهرانی ڕێگای ڕزگاریی کوردستان بوو بۆ نهوه و خزم و هاوڕێیان و میوانهکانی…
له ١/١٢/١٣٤٤ی ههتاوی بهرانبهر به ٢٠/٢/١٩٦٦ی زایینییەوە،بۆ ماوهی نزیک به چوار مانگ[2]مهلا مستهفای بارزانی له گوندی ساوجی له ڕیزهدێی خاومیراوای مەریواندا بووه.هێزێکی زۆری پێشمهرگهش وێڕای بارزانی لهم گونده و گوندهکانی دهورووبهری (مێرگهدرێژ، خاو، میراوا، کیکن، قوڵقوڵه، خانمهکۆن و جهژنیاوا) جێگیر بووبوون. لهو کاتهدا باپیرەم مەلای ساوجی بوو و پەیوەندییەکی عاتیفی و گەرم و گوڕی لهگهڵ بارزانیدا بووبوو و ڕۆژانه چهند کاتژمێرێکیان پێکهوه بهسهربردبوو.
حاجی مەلا ئەحمەدی ساوجی ٨٤ ساڵ تهمهنی کرد، ڕهنگه سێ چوار مانگ لەچاو ئهو تهمهنه زۆره، ههر به ئهژمار نهیهت، بهڵام کاریگهریی ئهو ماوه دۆستایهتییەی لهگهڵ بارزانیدا، تا کۆتایی تهمهنی پێیهوهدیار بوو و کورد وتهنی: ههر ناوی دانهدهنا…
- نامهکهی بارزانی بۆ باپیرم
بەرلەوەی بارزانی ساوجی بەجێ بهێڵێ، نامەیەکی به خهتی خۆی دابوو بە مەلا ئەحمەد کە تێیدا پێداگری کرابوو لەوەی کە پارتی دیموکراتی کوردستان هەڵگری ئەو نامە و هەر کار و ڕاسپاردەیەکی مەلائەحمەدی ساوجی جێبەجێ بکات.
دوای چەند ساڵێک خزمێکمان تووشی گرفتێکی کۆمەڵایەتی بووبوو و داوای ئەو نامەیە کردبووکە بیبات بۆ پارتی وداوای هاوکارییان لێبکات بۆ تۆڵەکردنەوە.باپیرەشم نامەکەی پێنهدابوو و کردبووی بە ونبوو.ئەو ڕووداوە بووه هۆی ئهوهی که ئیتر باپیرەم تاکه یادگارییهکهی بارزانی له لای خۆی نههێڵی و لهناویببات.
دوابهدوای داواکارییهکهی ئهو خزمه،حاجی مەلا ئەحمەد بە کوڕەکانی خۆی دەڵیت: خوا خۆی ئاگادارە کە چەندە بارزانیم خۆشدەوێ و بهڕێزه لەلام و جگە لە دۆستایەتییەکی بێخەوش، هیچ نیازێکم پێی نەبووە و نابێت، بەڵام دنیا دوای درێژە، لهوانهیه لە دوای من، کێشهیهکی هاوشێوە بۆ خزم یان ناسیاوێک پێشبێت و ئێوە یان منداڵی ئێوە،خوازراو یا نەخوازراو، ببنە هۆی کەڵکاژۆ لە “پەیوەندییە پاک و بێتەماحەکەم لەگەڵ مەلامستەفای بارزانیدا” لەبەر ئەو ئەگەرە، ئهوا نامەکە دەفەوتێنم.
- بارزانی و مودهڕیسی کانیسانان
له ماوهی مانهوهی مەلا مستەفا بارزانی له ساوجیدا، بە هۆی حاجی مەلا ئەحمەدەوە،بارزانی لەگەڵ زانای پایەبەرزی مەریوانی خوالێخۆشبوو حاجی مامۆستا مەلا محەمەد ئەمین عالی، ناسراو بە مودهڕیسی کانیسانان دیدارێکی چەند ڕۆژەیان دەبێت.
مەلا مستەفا لە باپیرەم سۆراغی زانا ئایینییەکانی ناوچەی مەریوان دەپرسێت، پاشان دەڵێت دەمەوێ مامۆستای کانیسانان بیبینم، باپیرەشم پێشنیاری ئەوە دەکات کە “لەبەر ئەوەی ساواک نەبێتە ڕێگر، یان دواتر کێشە بۆ مامۆستا سازنەکەن، واباشترە کە ڕژیم خۆی مامۆستا بهێنێ بۆلات! بڵێ بە میرزا عەلی (پردی پەیوەندیی ئهو کاتهی ڕژیمی شا لەگەڵ سەرکردایەتی شۆڕشی ئەیلوول) کە فەرمان بدات بە بلووریان (سەرۆکی ساواکی مەریوان) کە مامۆستا بهێنێ بۆ ئێره، چەن پرسیارێکی شەرعیم بۆ پێشهاتووه و ئهویش زانایهکی شارهزایه”
بارزانیش وتهکەی مەلا ئەحمەدی بەلاوە گونجاو دەبێت و به ههمان شێوه دەکات و ڕۆژێک بلووریان دەڕوات بۆ گوندی کانیسانان و لهگهڵ خۆیدا مامۆستا دهبات بۆ ساوجی بۆ لای مەلا مستەفای بارزانی. دوای چەند ڕۆژێک مانەوەی مامۆستا لە ساوجی، بە هەمان شێواز بە ڕێزەوە بلووریان دەیباتەوە بۆ کانیسانان.
ئهو چهند ڕۆژه ههر له بنهڕۆژهوه ههتاکوو ئێواره مامۆستا لهگهڵ بارزانی دووبهدوو له ژووری کاری مەلا مستەفادا پێکهوه دەبن و قسهوباس دەکەن و مامۆستا تهنیا شهوان بۆ خهوتن دەگەڕیتەوە بۆ ماڵی باپیرەم که هاوفهقێ و دۆستی نزیک و بنئامۆزا و زاوایشی بوو (داپیرم واته هاوژینی مەلا ئەحمەد برازای مامۆستای کانیسانان بوو.)
ههڵبژاردنی مامۆستای کانیسانان لهلایهن بارزانییهوه، له ناو مهلا و کهسایهتییهکانی مهریواندا بهڕێکهوت نهبووه و مەزندە دەکرێت دیدارەکە بهرینتر له ڕهههندی عاتیفی بووبێ و تهنیا بۆ بیروڕاگۆڕینهوهیهکی ئاسایی نهبووبێ. ڕهنگه بۆ وەرگرتنی بۆچوونی ئایینی مامۆستا بووبێت بۆ “ڕهوایی پێدان بە شۆڕشی ئهیلوول لە ڕوانگەی شەرعەوە” شتێک لە چەشنی فەتوا.
له لایهکهوه خودی مامۆستاش سهرهڕای پله زانستی و ئایینییه بهرزهکهی، کهسایهتییهکی بهههڵوێست و دیار و کارا بوو له ئاڵوگۆڕهکانی نێو کۆمهڵدا، له لایهکی دیکهوه حوجرهی کانیسانان و دواتر حوجرە و خانەقای بیارە (بەمودەڕیسیی مەلا محەمەدئەمین)حوجرهیهکی زیندوو و شوێندانهر بووه له کۆمهڵگەدا، بۆ نموونه:
خوالێخۆشبوو مهلا عهلی بیاره (ئهندامی دامهزرێنهر و سهرکردایهتییحهرهکه ئیسلامی)خوالێخۆشبوو مهلا ناسر سوبحانی (دامهزرێنهر و ڕێبهری ئیخوان موسلیمینی ئێران)خوالێخۆشبوو مهلا عوسمانی مهردۆخی (کهسایهتی سیاسی و ئیسلامی) خوالێخۆشبوو مهلا شێخ ئهحمهدی کانیمیران شهپۆلی شاعیر (مامۆستای ئایینی و بهرپرسی تهشکیلاتی ناوچهی مهریوان و ههورامانی حدکا) شههید مهلا حسهینی پهروازه (کادری حدکا) شههید مهلا ئهسعهدی ولهژێر (کهسایهتیی سیاسی) و چهندینکهسایهتییگرنگی دیکە له حوجرهی کانیسانان و له خزمهتی مامۆستادا پێگهیشتن.
دوای ڕووخانی دهسهڵاتی پههلهوی له ئێران، به فیتی ئهحمهد موفتی زاده (دامهزرێنهری ڕهوتی مهکتهب قورئان) شێخ عوسمانی دووڕۆ(ڕابهری تهریقهتی نهقشبهندی) مهترسیی گیران و کوشتنی له ڕژیمی تازهی خومهینیدا هاته سهر و ڕۆژههڵاتی کوردستانی بهجێهێشت، مەلا حەمەومینی کانیسانانیش لهگهڵ موریدهکهی لە مهریوان هاتەدەر و پاش ساڵانێک له بیاره گیرسایهوه.
له ماوهی مانهوه و تهدریسی مامۆستا له بیاره، کاک مهسعود بارزانی چهند جارێک سهردانی مامۆستای کرد و بهگشتی تا کاتێک کە له بیاره بوو، له لایهن پارتییهوه ڕێزێکی تایبهتی لێدهگیرا که لهوانهیه هۆکارهکهی بگەڕێتەوە بۆ ههمان پهیوهندیی دێرین و دیداره گرنگهکهی مامۆستا لهگهڵ مهلا مستهفا له ساوجیدا.
- کارتێکردنی سهرکردایهتی شۆڕشی ئهیلوول له فهرههنگی ناوچهکهدا
بۆ خەڵکی مەریوان و بەتایبەت ڕیزە دێی خاومیراوا هاتن و مانەوەی بارزانی لەوێ، جێی خۆشحاڵی و شانازی بووە و وەک هەر ڕووداوێکی مێژوویی دیکە کارتێکردنی درێژخایەنی لە سەر کلتووری ئەو خەڵکە داناوە. بۆ نموونە:
_ بە شێوەیەکی گشتگیر خهڵکی خاومیراوا ههروهک پێنجوێنییهکان، ئەو ساڵە بە “ساڵی مەلا مستەفا” ناودەبەن و بووەتە پێوەرێکی زەمانی بۆیان.
_ سەرەڕای ئەوەی کە خەڵکی خاوومیراوا هەرکەسەو کۆمەڵێک بیرەوەریی لە پەیوەندی لەگەڵ ئەو ڕووداوە هەیە و ههر بنهماڵهیهک به شانازییهوه دهیگێڕێتهوه که ماڵی باپیر/باوکم ئهوهنده پێشمهرگهی مهلا مستهفای لێبووه؛چهند کێشهیهکی کۆمهڵایهتی کۆنیش بوون (بۆ نموونه لهسهر ئاو یان زهوی له نێوان گوندهکاندا) که مهلا مستهفا چارهسهری کردووه وبۆ ههمیشه کۆتایی پێهێناوه.
_ شوێنپێی خۆشهویستی و سۆزی خهڵکی ئهو ناوچهیه بۆ شۆڕش و مهلا مستهفا له دوتوێی چهند گۆرانییهکدا دهردهکهون که گۆرانیبێژان و خهڵکی هۆگر له مهریوان به مهقامی ماهوور و له سهر ڕیتمی دوو_چوار وتوویانه. شایانی باسه زۆربهمان لهسهر ئهم ڕیتم و ئاههنگه و له زاری چهند هونهرمهندێکی گهورهی کوردهوه، گۆرانیی دڵدارانهمان بیستووه که بهو پێیهی تهمهنی ئهم گۆرانییه زیاتر و مێژووهکهی کۆنتره له هی ئهوان، وێدهچی له ههمان ئهم گۆرانییهوه وهریانگرتبێ و دهسکارییان کردبێ. بهداخهوه من تهنیا ئهم چهند دێڕهم دهست کهوت که هێشتا وهک خۆی له زهینی چهند بهساڵاچوویهکدا مابوونهوه:
خۆم کوڕه پێشمهرگه شهو به ههردهوه
شــــان بــه بــڕنــهوی قــــۆنــــاخ زهردهوه
کاکی پێشمهرگه فهقیــانه جـــافی
له ماڵ بێبهری له حوکمهت یاخی
کاکی پێشمهرگه غهداره له شان
یاخوا ههڵیکهی ئاڵای کوردستـان
به کڵاش ههورامی به کلێتـهی بانی
چاوکاڵ پێشمهرگهی مامۆستا گیانی
شهرته له داخی دنیای بێ وهفا
ببمه پێشمهرگهی مهلا مستهفــــا
_ شاعیری خامه ڕهنگینی مهریوانی، مامۆستا مەلا عهبدولڕهحمانی بهرقهڵا، ناسراو به “عهینهکی” یهک لهو کهسایهتییانه بووه که له ماوهی مانهوهی بارزانی له مهریواندا، پهیوهندیی لهگهڵی بووه و بووەتە هۆگری و چهندین هۆنراوهشی بۆ هۆنیوهتهوه که بهناوبانگترینیان شیعری “سەرۆکی کورد کۆچی دوایی کرد”ه. ناوبراو لهگهڵ هاتنهوهی تهرمی بارزانی بۆ کوردستان وێڕای کۆمهڵێکی زۆر له خهڵکی مهریوان چووبوو بۆ شنۆ و له ڕێوڕهسمی ئهسپهردهکردنی تهرمی بارزانیدا بە سۆزێکی تایبەتهوه ئهو شیعرهی خوێندووهتهوه، شیعرهکه ئاوا دهست پێدهکات:
کوردینە دیسان کۆس قەویمان کەوت
مەلا مستــەفــا لە ئامریکـــــــــا خەوت
خەوی خێری بێ، ئاخـــــر خەویەتی
ڕۆژی گەلانە و کورد هەر شەویەتی
- وێنایهکی لێڵ له کهسایهتییهکی سهیر
پردی پەیوەندیی ڕژیمی شا لەگەڵ سەرکردایەتیی شۆڕشی ئەیلوول، کەسێک بوو بە ناوی خوازراوی”میرزا عەلی”کە ناونیشانی ڕاستەقینەی ئهمه بوو: ئەسعەد مودەڕیسی، کوڕی مەلا حەمەڕەشی کوڕی عهبدوڵا بەگی کوڕی سمایل بهگ، خەڵکی گوندی قامیشڵەی ناوچهی سهرشیوی مەریوان، لهبهر ئهوهی که دوایین پلەی ناوبراو لە نێو ئەرتەشی شاهەنشاهیی ئێراندا سهرلهشکر (لیوا) بوو، به “تیمسار (واتە ژەنەڕاڵ) مودهڕیسی” ناسراوه. ژووری کار و مانەوەی ناوبراو لە ساوجی لە تەنیشت شوێنی کاری ڕۆژانەی مەلا مستەفا بووبوو، بێتەلێکی بۆ پەیوەندی پێبووبوو و بهشێک له ئهرکهکهی چاودێریکردنی پەیوەندییەکانی مەلا مستەفا لەگەڵ خەڵکی ڕۆژههڵاتی کوردستان بووبوو و ههر نامهیهک که بۆبارزانی دهچوو و ههرکهس که سهردانی بارزانی دهکرد، دهبوو لەپێشدا میرزا عهلی بیبینێ و بیپشکنێت.
جێگهی ئاماژهیه که باوکی تیمسار، زانایەکی پایەبەرز و مودەڕیسی حوجرهی دارولئیحسانی سنە بووە و له کتێبه مێژووییهکاندا ناونیشانی هاتووه[3]
ئەو وێنا لێڵانەی کە لە قسەکانی باپیرەم دا لە سەرتیمسارلە بیرم ماوە،شتێکی ئەوتۆ لەسەرکەسایەتی و ڕۆڵی ناوبراو له ساوجی بەدەستەوە نادات. باپیرەم دەیوت: پێکهوه لە خزمهتی مەلا کاکە حەمەی بێلوو (شاعیری ناوداری کورد: ناری) هاوفەقێ بووین، بهڵام دهستی له خوێندن ههڵگرت و چووه ناو ئهرتهش،لەبەرئەوەیکه بەباشی دەمناسی،هەمیشەخۆی لا دەدا لێم ونەیدەویست بەرەو ڕووم ببێتەوە،هەرکاتێک کە دەچووم بۆسەردانی بارزانی،ئەوخۆی دەدزییەوە کە نەیبینم! هەرجارێکیش کەبارزانیم دەعوەت دەکرد بۆماڵی خۆمان،پێم دەوت : میرزاعەلیش لەگەڵ خۆت بهێنە،کەچی کاتێک دەهات ئەوی لەگەڵ نەبوو،دەمپرسی بۆنەتهێنا؟دەیوت: پێم وتووە،بەڵام نەهاتووە!
بائەوەشمان لە بیرنەچێ کە بە گشتی لە عورفی دیپلۆماتیکی دەوڵەتان بۆپشتگیریکردنی ڕەمزیی بزاڤە ڕزگاریخوازەکان و بە تایبەت لەو سەردەمە پڕلە کێشە و ئاڵۆزییانەی نێوان ئێران وعیراقدا،ئەو قۆناغە لە شۆڕش وەکوو کارتی فشاری شا دژی بەعس پاڵپشتیدەکرا. کە وابوو ئاساییشە کە نوێنەری تایبەتی ڕژیمی شا بۆ هاوئاهەنگی لە نێوانپارتی دیموکرات وئۆرگانەکانی دەوڵەتی تاران،دابینبکرێ وتهنانهت کەسەکەش لەنزیکی شوێنی نیشتەجێبوونی سەرکردایەتیی پارتی جێگیربکرێت. واتەبوونی کەسێکی وەکوو تیمسارلەو کاتەدا لەساوجی ئاساییە و نابێتە هۆی توانجلەسەرکردایەتیی شۆڕش. بەڵام ئاستی دهسهڵات و چەندو چۆنی وباش وخراپیی بوونی تیمسار (وەکووکوردێک) لەنزیکیی بارزانیدا،ناڕوونە.
تیمسارجگە لەم دەرکەوتنەی لەشۆڕشی ئهیلوولدا، ناونیشان وجێ پەنجەیەکی ئهوتۆی لەمێژووی کوردستان ومەریوان دادیارنیە و بێجگە لە خزمانی خۆی کە ئەوانیش گلەمەند بوون لێی کەسەردانی مەریوان وئەوانیش ناکات، کەسێکی ئەوتۆ نەیناسیو نە بە باش و نە بە خراپ،هیچ ڕۆڵێکی لەهیچ شتێک دانەبوو[4].
به قسهی ئهو خزمانهی که سهردانی تیمساریان دهکرد، تیمسار هەتا لە ژیاندا مابوو، به ههمان خهستوخۆڵیی سەردەمی پاشایهتی، ههروا شاپەرست مابووهوه و بە حەمەڕەزاشای پەهلەوی دەوت:ئەعلا حەزرەت! ئهوان ههروهها ئهمهیشیان پێم وت که لهبهر ئهوهی له دیدی تیمسارهوه منداڵهکانی له ئەعلا حەزرەت هومایوونی ههڵگهڕابوونهوه، له ڕووی عاتیفییهوه بهتهواوی دابڕابوو لێیان و تهنانهت وەڵامی تهلهفونیشیانی نهدەدایهوه.
کوڕهکانی تیمساربە پێچەوانەی باوکیان،ههم دژ بە شا و ههم دژ به کۆماری ئیسلامی بوون ولەحیزبە مارکسیستییەکاندا چالاکییان دەکرد ودوای شۆڕشی ١٩٧٩ی ئێران،لە سەرکردایەتیی بزووتنەوە چەپەکاندا دەرکەوتن وئیستەش منداڵهکانی له حیزبی کمونیستی کرێکاری ئێران_حیکمەتیست (هێڵی فهرمی)دان: کوورش سکرتێر و بههرام و سیاوهش و ئازهریش ئهندامی ڕێبهرایهتیی ئهو حیزبهن. تەنانەت دەنگۆی ئەوەش هەیە کە لە سەرەتای هاتنە سەرکاری دەسەڵاتی خومەینی لەئێران و لە کاتی ڕەشەکوژیی ڕایەدارە سەربازییەکانی سیستەمی پاشایەتی دا،تیمسارلە بەر پلەی بەرزی سەربازی ونزیکیی زۆریلەدەسەڵاتی پەهلەوی،حوکمی ئیعدامی لە سەربووە بهڵام چونکووکوڕەکانی لەحکوومەتی کاتیدا دهسڕۆیشتوو بوون،حوکمەکەیان هەڵوەشاندەوە و باوکیان خانهنشین کردووه.
سەرەڕای ئەوەی کە تیمسارمودەڕیسی لەشاری سنەش،خانووی خۆی هەبوو(ولەچەندخزمیک کەهاتوچۆیان دهکرد،بیستوومە کە کتێبخانەیەکی دەوڵەمەندیشی به تایبهت له بواری دهستنووس دا لەو ماڵەدا هەبووە)؛بەڵام زۆربەی تەمەنی لە تاران ومەشهەد بە سەربرد. له ڕێکهوتی١٩/١١/٢٠١٥ له تهمهنی ٩٥ ساڵیدا مرد ولە سەر وەسیەتی خۆی تەرمەکەیان هێنایەوە بۆ سنە ولە ڕێوڕەسمێکی بەشکۆی سەربازی کە لەشکری ۲۸ ی پیادهی ئهرتهش له سنه (ناسراو به لهشکری کوردستان)بۆی ڕێک خست، لە گۆڕستانی گوندی سەڵواتاوای سنە دا بە خاک سپێردرا.
ماڵپهڕی ( ناوەندی خانەنشینانی هێزی ئینتیزامی ئێران _ پارێزگای خۆراسانی ڕەزەوی ) به ناونیشانیwww.khr.kb-naja.ir کەتەنیا ڕاگەیاندنێک بوو هەواڵی مەرگی(سەرلەشکەرئەسعەد مودەریسی) بڵاوکردەوە، لەبارەیەوە نووسیی : ناوبراو لە فەرماندەرە بە وەجەکانی بواری ئاسایش وئەمنیەتی وڵات بووکەساڵانێکی زۆر بۆ دابینکردنی ئاسایشی وڵات،موخلیسانە تێکۆشا.[5]
[1]_ مهلا ئهحمهدی ساوجی (1296_1380 هـ 1917_2001 ز) کوڕی مهلا عهبدولواحیدی ههڕگێنهی پێنجوێن (1303_1367 کـ) کوڕی مهلا عهبدولسهمهدی بالکی مهریوان، له بنهماڵهی “مهلاکانی ههجیج”ه و له ساداتی پیرخدری شاهۆیین. جێپەنجەی ئەم بنەماڵە زانا و ئەهلی تەریقەتە لە بواری ئایینی و گەشەپێدانی زانستی کلاسیکی کۆمەڵگای کوردیدا دیار و بەرچاوە.
بۆ نموونە: له ناو ئهو سهدان زانا ئایینییهی که مهلا عهبدولكهريمی مودهڕيس له كتێبی «علمائنا في خدمة العلم و الدين»دا ناونیشان و بهسهرهاتیانی نووسیوه، مهلا عهبدولواحیدی باوکی مهلا ئهحمهد تاکه کهسێکه که وشهی “الأستاذ”ی بۆ بهکارهێناوە. له لاپهڕی 368ی ئهم کتێبهدا نووسراوه:..ولهذا الأستاذ الجليل المحترم حقوق ابويه علي، أدبني و علمني و راعاني… ههروهها ئاماژهیشی بهوه داوه که: کاتی نووسینی ئهم کتێبه، مهلا ئهحمهد کوڕه گهورهی مهلا عهبدولواحید، مهلای گوندی ساوجیی مهریوانه.
[2]_ڕێکهوتی هاتنی مهلا مستهفا بۆ ساوجی له پهراوێزی کتێبێکی باپیرمدا که به خهتی خۆی وێڕای ههندێ یاداشتی شهخسی نووسیبوویهوه، وهرمگرتووه و بۆ ماوی مانهوهشی لهوێ له چهندین کهسی خهڵکی ئهو دهڤهره پرس و جۆم کرد که به زۆریی “زیاتر له سێ مانگ”یان دهوت.
[3]_ مهلا حهمهڕهشید بهگی مودهڕیسی لە زانستی مەنتیقدا کتێبێکی بە عەرەبی نووسیووە کە مودهڕیسی بهناوبانگی مهریوان مەلا باقری بالک هەم ئەو کتێبەی وهکوو وانەیهکی دهرسیی لە حوجرەکەیدا دەوتەوە و هەم حاشیەیەکیشی لەسەری نووسیووه. مەلا مەحموودی ئەیواز که بنئامۆزای تیمسار بوو، ئهو دوو دهسنووسه بهنرخهی لهلادا بوو و بەتەمابوو لەسەر حاشیەکەی مەلا باقر، حاشیەیەک بنووسێ و دواتر هەر سێ کتێبەکە چاپ بکات، بەڵام بەداخەوە مهرگ دەرفەتی نەدا و چهند ساڵێک لهمهوپێش کۆچی دوایی کرد.
[4]_ سهبارهت به بەرپرسایەتییەکانی تیمسار مودەڕیسی:
لە خوالێخۆشبوو حاجی قادر بهگی دهرهوهران (له گهورهپیاوانی هۆزی میرانبهگی و دوورەخزمی تیمسار) وام بیستووە کە جیا لهو ساڵهی ساوجی، تیمسار جارێکیتریش هەر وەکوو مەئمورییەتێک لەلایەن ڕژیمی شاوە ماوەی شهش مانگێک لە قووڵایی خاکی باشووری کوردستان لە ناو ڕیزی پێشمەرگەکانی مەلا مستەفا بارزانیدا بووه.
له بهڕێز سهید عهلی ڕهحمانی نووسهر و کهسایهتی سیاسی لهبارهی تیمسارهوه پرسیم، وتی: ساڵی 1335ی ههتاوی من له قهڵای جوانڕۆ سهرباز بووم، ئهو به پلهی سهرگورد (ڕائید)ییهوه فهرماندهری پادگان بوو، من دهمزانی که ئهو کورده، بهڵام لهگهڵ هیچ کوردێکدابه کوردی قسهی نهدهکرد.
به ههمان شێوه خزمێکی خۆیشم له نێوان 1346_1348ی ههتاویدا له پادگانی جهڵدیانی پیرانشار که گهورهترین پادگانی ئهرتهشی ئێرانه له ناوچهی موکریاندا، سهرباز بووه. ئهویش وتی: لهو کاتا مودهڕیسی به پلهی سهرههنگ تهواو (عهقید)هوه فهرماندهی ئهو پادگانه بوو، بهپێی چهن قسه و ههڵسوکهوتێکیا دیار بوو که ئهو بنهماڵهمی به باشی ئهناسی، سهرهڕای ئهوهی پهیوهندیی ئۆرگانی زۆرم لهگهڵیدا ههبوو، یهک وشهی کوردیم لێنهبیست، ماوهیهکی زۆر دوای تهواو بوونی سهربازیم زانیم که کورده و مهریوانیشه.
له بهڕێز کاک حهسهن شهرهفی جێگری سکرتێری حدکایش سۆراغیم گرت، وتی: له نیوهی یهکهمی چلهکانی ههتاویدا چهن ساڵێک سهرۆکی ئیدارهی ساواکی مهاباد بووه.
[5]_ چلەکانی هەتاوی ناوچەی موکریان ئاخێزگەی ڕاپەڕینێکی خوێناوی بوو کە بە “بزووتنەوەی چەکداریی 46_47” بەناوبانگە و بە شێوازێکی دڕندانە لە لایەن ساواک و ئەرتەشی شاوە سەرکوت کرا. ئەو بەرپرسایەتییە گرنگانەی تیمسار لەو کات و ناوچەیە و لە ناو ئەو دوو ئۆرگانە داپڵۆسێنەرەدا، ئەم پرسیارە دروست دەکات کە ئاخۆ ناوبراو چەندە دەستی سوور کردووە بە خوێنی ڕۆڵەکانی گەل؟ پرسیارێک کە زەحمەتە وڵامە دروستەکەی دەستبکەوێ…
بهو شێوازه ناودێرکردنی بەرپرسێکی باڵای شاپەرست، له سایتێکی فەرمیی حکومیدا و ئهو ڕێوڕهسمه شکۆداره سهربازییه له پێشوازیی تهرمهکهیدا،ڕهنگه بهو مانایە بێت که تیمسار ئهزموونه ئهمنی و سهربازییهکانی خۆی خستبێته خزمهتی دام و دهزگا داپڵۆسێنهرهکانی کۆماری ئیسلامیشهوه…
