خوێنەری هێژا، بابەتی بەردەست، وت و وێژێکە لە لە ژووری (ڕاوێژ) لە تلێگرام لەگەڵ بەڕێز شاعیر و ڕۆژنامەوان، شەریف فەلاح ئەنجام دراوە. پێشکەشکاری باسەکە هەڵمەت مەعرووفی، پرسیارەکانی ئاراستەی بەڕیزیان کردووە.
مامۆستا شەریف فەلاح بەخێر هاتن.
شەریف فەلاح: سڵاو لە سەرجەم هاوڕێیان و بەتایبەت بەڕێوەبەرانی ژووری ڕاوێژ سپاس، سپاس بۆ تەرخان کردنی ئەم دەرفەتە و بۆ باسکردن لە ئەدەبی نەتەوەکەمان لە رۆژهەلاتی نیشتمان.
ڕاوێژ: سەرەتا ئەگەر قسەیەکتان هەیە بفەرموون.
فەلاح: کاکە گیان باسکردن لە مژارێکی گرنگ و بەرفراوانی وەک ئەدەبی هاوچەرخی کوردی لە رۆژهەڵات زۆر هەڵدەگرێت و چەندنین رەهەندی هەیە، بۆیە باسەکەی ئەمشەومان باسێکی گشتی و باسکردنە لە قۆناغەکان و رەهەندەکانی ئەدەبی کوردی لەر رۆژهەلات.
ڕاوێژ: بەو پرسیارە دەست پێدەکەین: ئایا ئەدەبی کوردی لە خۆرهەڵاتی کوردستان، ئەوەندە هەیە و ئەوەندە جێگا دەستی دیارە کە باسی بکرێت؟
فەلاح: بێگوامن کاک هەڵمەت من لەو باوەرە دام کە ئەدەبی کوردی لە رۆژهەڵاتی کوردستان سەرەرای بەربەست و ئاستەنگەکانی حکوومەت زاڵەکان، یەکێک لە ئەدەبە زیندوو و دیارەکانە و لە هەموو پارجە و
بەشەکانی دیکەی کوردستان زیاتر و زیندوو و بەڕۆژترە. بەڵام پرژ و بلاو و پۆلێن نەکراوە، ئەوەی کراوە لەسەر دەستی چالاکانی ئەدەبی و تاکەکان وەک خۆڕسک کراوە.
ڕاوێژ: پرسیاری یەکەم: ئەگەر بکرێ بە کورتی پێناسەیەکمان لە ئەدەبی کوردی و بەتایبەتی لە خۆرهەڵاتی کوردستان بۆ بکەن سپاستان دەکەین.
فەلاح: ئەدەبی کوردی لە رۆژهەلاتی کوردستان وەک بەشەکانی دیکەش کە شیعر گوتاری زاڵی کۆمەڵگەی کوردییە، ئەویش هەر بە شیعرەوە دەست پیدەکات
شیعر زمانی زاڵ و گوتاری زاڵ بووە
بۆیە شیعری کوردی و ئەدەبی دابڕاو لە پرسە سیاسی و کۆمەڵایەییەکاننییە و
قۆناغە مێژوویەکانی کورد کاریگەرییەکی زۆریان لەسەر ئاراستەکردنی شیعری کوردی هەبووە و لە بالادەستکردنی شیعردا دەورەیان هەبووە
ئەدەبی کلاسیک و غەزەل و سێوازەکانی دیکەی شیعریش کەلە باشووری کوردستان زیاتر گەیەشەیان کردووە
لە قۆناغی گواستنەوەدا دەگوارێنەوە بۆ دەڤەری موکریان و بەرلە دەسپێکی کۆماری کوردستان بنەما و توخمەکانی قوتابخانەیەک فۆرم دەگرن
کە دەتوانین بەم چەشنە پۆلێن بەندییان بکەین
له مێژووی ئهدهبدا ئێمه سێكوچكهیهكمان ههیه به ناوی سێكوچكهی بابان، كه شاعیران سالم و نالی و كوردی لهخۆدهگرێ و دواتر ئهم قوتابخانهیه لهلایهن حاجی قادر، مهحوی، شێخ ڕهزا، حهریق، ئهدهب و وهفایی دهگوازرێتهوه مهڵبهندی جۆراوجۆری كوردستان، كه حهریق و ئهدهب و وهفایی ئهم قوتابخانهیه دهگوازنهوه بۆ موكریان و ههر بهم ناوهیش واته قوتابخانهی موكریان ناوزهد دهكرێ. شێخ ڕهزایش دهیگوازێتهوه بۆ گهرمیان و حاجی قادر بۆ سۆران و مهحوی بۆ سلێمانی و دوایی لق و قوتابخانهی تایبهت به خۆیان لهم ناوچانه سهرههڵدهدهن، بهڵام ئهگهر ئێمه بڵێین قوتابخانهیهك به ناوی موكریان پێكهاتووه، دهگهڕێتهوه سهر چهند خاڵی سهرهكی كه ڕهوتهكهی له نالییەوە دهست پێدهكا و دهگاته سهر “حهریق و ئهدهب و وهفایی”.
هەرچەند بەشێک لە ئەدیبانی باشوور لەبەر ناشارەزاییان لەم قوتابخانە لە خوێندنەوە ئەدەبییەکاندا نکۆڵی و حاشای لیدەکەن. بەلام دوو کەس لە دەڤەری موکریان وەک دکتۆر رەهبەر مەحموودزادە و عەلی ئیسماعیل زادە بە شیوەزی زانستی و لەسەر شیوزاری سەبکە ئەدەبییەکان پۆلێن بەندییان کردووە .
ڕاوێژ: ئەو نکوڵیە سیاسییە یان ناشارەزاییانەیە واتا بە ئانقەست و لە ژێر ناوچەگەریدا نیە؟
فەلاح: کاک هەڵمەت بێگومان وایە، لەبەر ئەوەی زمانی کوردی لە باشوور لەخشتە براوە و خەریکی دەفەوتێ، ئەدیبانی رۆژهەڵات بە روانگەیەکی نەتەوەی و نیشتمانییەوە لە زمان و ئەدەب دەروانن، بەلام ئەدیبانی باشوور لە چواچێوەو دەلاقەی ناوچەگەری دو عیزبەوە دەڕواننە ئەدەب.
ڕاوێژ: مامۆستا بۆ نموونە فارسەکان (مێژووی ئەدەبیان) هەیە و قوتابخانە و کەسانی سەر بەو قوتابخانەکان و مێژوویان تۆمار کردووە، کورد ئەو مێژوویەی نیە یان ئەوەتا تۆماری نەکردووە.
فەلاح: وایه
فەلاح: ئێمە لە رۆژهەلات چەند قوتابخانەی دیکەمان هەیە کە لیرەدا جێگەی نییە
کاکە باسی موکریان ماوە
دواتر بنزاراوهی موكریانی له شێوهی ئهم دهستهیهدا نموود پهیدا دهكات و دهبێته بنزاراوهی زاڵی شیعری ئهم ناوچهیه. ئێمه ئهگهر حهریق و ئهدهب و وهفایی به شاعیرانی دهورهی ئهوهڵی موكریان ناوزهد بكهین، له دوای ئهمانه قوناغێكمان ههیه به ناوی «قۆناغی گواستنهوه» كه بریتییه له سێ كهسایهتی، مهلا مارف و قازی مستهفا شهوقی و سهیفولقوزات. پاش ئهوان شاعیران هێمن، ههژار، مهلاغهفوور، هێدی، حهقیقی، ئاوات و … به شاعیرانی دهورانی دووهمی قوتابخانهی موكریان به ئهژمار دێن.
بهڵام لهدوای ئهوانیش دهوری سێیهمی قوتابخانهی موكریان كه سهردهمی شیعری نوێیه سهرههڵدهدا كه بریتین له سواره و هاوار و چاوه (هەرچەند ئەم سێ کەسە لە رچەشکێنانی شیعری نوێی رۆژهەڵاتن و سەپێکی قۆناغیکی نوێیە) دواتر شاعیران جهلال مهلهكشا، سهعید نهججاڕی (ئاسۆ)، عهزیز ئالی، مارف ئاغایی، عهلی ئیسماعیلزاده، ڕهحیم لوقمانی، ئهمین گهردیگلانی و … كه شیعرهكانیان تێههڵكێشێكن له شیعری شاعیرانی قۆناغی دووهم و شاعیرانی نوێخواز (دهورهی سێیهم)، دێنه مهیدان. دواتریش بهرهیهكی دیكهیه – شاعیرانی ئێستا- به زمانێكی تایبهت و فۆرمێكی جیاوازتر لهدایك دهبن.
دیاره لێرهدا باسی قۆناغی دووهمی شیعری موكریانه و لهم قۆناغهدا شیعری شاعیران هێمن، خاڵهمین، ههژار، هێدی، ئاوات و … ههندێك تایبهتمهندی هاوبهشیان تێدا بهدیدهكرێ. بۆوێنه زۆربهی شیعره سیاسییهكانی ئهم شاعیرانه كه له سهردهمی پێكهاتنی كۆماری كوردستاندا دهگوورێن
کۆمار گۆرانێکی گەورە و کاریگەر لە ئەدەبی کوردی و زماندا دروست دەکات کە ئستەش کاریگەریی هەر ماوە
سەرهەلدانی هیمن، هەژار، خاڵەمین، زەبیحی، قزلجی و هیدی و دەیان کەسیاتەیی دیکە و دواتر هاتنیان بۆ باشوور دەورێکی زۆریان لەم بەشەس هەبووە.
ڕاوێژ: مامۆستا پرسیارێک دەکەم کە لە چوارچیوەی باسەکە کەمێک دەمانباتە دەر بەڵام ببوورن
ئاماژەتان بە بنزاری موکریان دا (بنازر واتا ژێر لەهجە) ئێوە ئەو زاڵ بوونەی بنزاری موکریانی بە باش دەزانن یان نا؟ ئایا درووستتر نەبوو بن زارێکی تر ببێتە بنەمای زمانی ستانداری کورد؟
زۆر کەس و لایەن ئەوە دەکەنە خۆ سەپاندنی ئەو بن زارە ئیوە ڕاتان چیە؟
فەلاح: موکریان ناوچەیەکی سێگۆسەیە لە ڕووی جوگرافیی زمانەوە و بنزاراوەی موکریش بەشێک و لقێکە لە شیوەزاری کورمانجیی خواروو، ئەوەی کە لەلایەن کەس و لایەنەکانەوە دەکرێتە بیانوویەک بۆ خپ سەپاندن هەڵەیەکی کە لیکدابرانی سیاسی، فەرهەنگی و کۆمەلایەتیی لیدەکەوێتەوە
وەک چۆن کاریگەرە خراپەکانیمان بینیوە
هەرجەند دوورە لە باسەکە
دوای رووخانی کۆماری کوردستان و نەمانی ئەو دەرفەت و دەرەتانە مێژوویی و سیاسییە زمان و ئەدەبی کوردیش هەتا ساڵی ١٣٤٥ی هەتاوی راوەستان و بێ چالاکییەک لەو بەشەی نیشتمان دەست پیدەکات کە بە قۆناغی پیوار (غایب)ی ئەدەبی کوردی ناوزەد دەکرێت
بەڵام دەیەی چل خوێندکارانی وریا و جاوکراوەی کورد لە تاران تێکەڵی باسە ئەدەبییەکانی تاران دەبن و کەسنێکی وەک “سوارە، چاوە، عەلی حەسەنیانی، هەڵۆ، رێبوار بە روانگەیەکی دیکەوە دێنە میدانەوە و لێرەوە ئیتر قۆناغی نوێبوونەوەی ئەدەبی رۆژهەڵات دەست پیدەکات، کە سوارە سەرتۆپی ئەم کاروانەیە.
سوارە و فاتیحی شێخولئیسلامی (چاوە) و عەلی حەسەنیانی (هاوار) كە سێ سواری لیەاتووی مەیدانی شیعری نوێن، لە زانستگەی تاراندا یەك دەگرنەوە. دیارە لە پێشدا هەر سێكیان بە فارسی شیعریان دەست پێكردووە.
كاك عەلی حەسەنیانی (هاوار) (1939) كەلە ساڵی 1959 دا- دوو ساڵ بەرلە سوارە- دەچێتە زانستگەی تاران.
ڕاوێژ: مامۆستا .فارسەکان مێژووی ئەدەبیان هەیە و تێیدا پۆلێن بەندی کراوە و قوتابخانە و کەسانی سەر بە قوتابخانەکان دیاری کرداون، کورد ئەو مێژوو ئەدەبیەی نیە یان نەینووسیوەتەوە ئەگەر وایە بۆ؟
فەلاح: سەرەتا باسم کرد کاک هەڵمەت، مێژووی ئەدەبی ئێمە وەک میژووی لایەنەکانی دیکەمان لێڵ و پرژ و بلاوە
بەلام بە خۆشحاڵییەوە ئەمڕۆ لە زانکۆی سنە لەسەر دەستی کاک بەختیار سەجادی بنەمای ئەم مێژووە دانراوە. هەرچەند کەسنی دیکەش ناوە بەناوە کردوویانە
ڕاوێژ: وایە راستە بەلام کوتراش کە هەندێ کەس هەوڵیان داوە ئەو ڕەوتە و مێژوویە بنووسنەوە ئەوەی ئێستا وەک مێژووی ئەدەبی کوردی هەمانە چەند قۆناغە؟ باسی کاک سۆران مەحموودیشتان کرد وابزانم هەروەها بەڕێز حەسەنیانی.
فەلاح: ئەو مامۆستایە شەس سالە خەریکە و من باسەکەم بینیوە و لە جوارچیوەی ٦ بەرگدا جاپ دەبێ، کاریکی زانستی و بەنرخە.
ڕاوێژ: بەگشتی پرسیار ئەوەیە: ئەدەبی کلاسیکی کوردی چەند قۆناغ لە خۆی دەگرێ
بە گشتی و بەتایبەتی خۆرهەڵات.
فەلاح: ئەم پرسە زۆر گرنگە و دەبەستریتەوە بە قۆناغەکانی گەسەکردنی زمان لە هەر جوار بەشی کوردستان، بەلام جیا لە قوتابخانەی بابان، لە رۆژهەلات
قوتابخانەی شیعری یارسان، دواتر لە سنە و دەڤەری ئەردەلان شیوازی ئەدەبیی ئەردەلان هەیە کە باسی جیان
ئەدەبی نوێی کوردی و بەتایبەت شیعری نوێی کوردی بە روانگە وئەندێشە و جیهانبینیی جیوازەوە لەدایک دەبێت، بەلام بەهۆی زاڵبوونی گوتاری چەپ لەناو خوێندکاران رچەشکێنانی ئەدەبی کوردی (شیعری نوێ) زۆرینەیان گیرۆدەی ئەم پەتایە دەبن.
ڕاوێژ: نامەیەکی زۆرم بۆ هاتووە کە دەڵێن باسەکە ناوچەگەرایی پێوەیە
بەتایبەت کێشەیان لەسەر بن زارەکان
ئەو پرسیارە وڵام بدەنەوە
ئایا بن زار ده توان ئه دبی ملت دیاری بکات یا ببیته بنمای ئه دبیاتی
کەسێک لە دۆستان لای وایە کە: زمانی یەکگرتوو یانی یەک زاراوە تێکەڵاو لە هەموویان.
فەلاح: کاکە گیان ناوچەگەرایی چییە، نازانم ئەوانەی کە من بناسن و لەگەڵ روانگەکانم ئاشنا بن دەزانن چۆن لە زاراوە و بن زاراوە و زمانی پیوەە دەروانم
باسەکە گشتییە و هێشتا زۆری ماوە بگەمە سەر ناوچەکانی دیکە هەروەک گوتم رەهەند و قۆناغە سیاسییەکان کاریگەرییان لەسەر ئەدەبی کوردی و بەتایبەت شیعر هەبووە، ئەگەر پەلە نەکەن من لە باسەکانی دیکەمدا باسی ناوچەکانی دیکە و کاریگەری و دووریان لە ئەدەبی هاوچەرخدا باس دەکەم
ئەدەب پرسێکی کۆمەللایەتیە چونکە لە زماندا روو دەدات بۆیە زاراوەکان لە شیعر و نووسین و بەتایبەت ئەدەبی داستانیدا دەوری هەیە
زمانی پیوەر و نووسین لەگەڵ زاراوە و شێوەزار جیاوازییان هەیە.
ڕاوێژ: ئاخۆ قۆناغ و رەوتە شێعرییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان تەواوكەری یەك بوون؟
فەلاح: بێگومان کاک هەڵمەت، ئیزن بدەی من لەم تەوەرەدا چەند نموونەیەک لە شیعری ساعیرانی نویخواز دادەنێم
کە دەسپیکی ئەدەبی بەرگرییە
سەرەنجام كاك عەلی حەسەنیانی (هاوار) لە ساڵی 1959دا بە شیعری “جەللاد” بوێرانە رچەی شیعری نوێ لە كوردستانی ئێراندا دەشكێنێ:
“وەرە جەللاد!
وەرە گەیانم هەموو لەت لەت بكە تاكوو بزانی چۆنە ئیمانم.
ئەتۆ جەللاد!
ئەگەر دەربێنی ئێسكانم،
ئەگەر بێنی لەبەرچاوم بكوژی گەشت عەزیزانم،
بە وەڵڵاهی،
بە خاكی پاكی كوردستان،
ئەمن كوردم قەتیش ناڵێم پەشیمانم.”
“هاوار” بە دوای “جەللاد”دا شیعرێكی دی بەناوی “بۆمباران” دەخوڵقێنێ. دەڵێن “مامۆستا هێمن”ی نەمر كە چاوی بە شیعری “بۆمباران” دەكەوێ، دەڵێ: “میللەتێك كەلە ئەدەبیاتەكەیدا ئەو شیعرەی هەبێ هەرگیز نامرێ”:
“جار جار قرەی قەل،
لە بنەی دار و باخ،
یا دەنگەی كوندێك لەلای شاخ و داخ،
یا لوورەی گورگێك،
لەلای تەل و گەرد،
بێدەنگەیی دێیان لەنێو لادەبرد…
<> <> <> <>
جار جار دوو لك دار،
هەر وەك دوو دڵدار،
سەریان وێك دێنا سرتەیان دەكرد…”
دوای “بۆمباران” كاك فاتیح شێخولئیسلامی (چاوە) یەكەم شیعری نوێی خۆی دادەنێ، كە لەوانەیە شیعری “نازدار [زستان]” بووبێ [كاك فاتیح (چاوە) شیعری “بووكی كۆست كەوتوو”ی پێش شیعری “زستان” داناوە؛ “زستان” لە ساڵی 1963دا نووسراوە، “بووكی كۆست كەوتوو” لە ساڵی 1961دا نووسراوە]:
“چەن رۆژێك بوو
باوكی نازدار
چووبوو بۆ شار
چووبوو جلی بۆ بستێنێ:
كراسی جاو
سەڵتەی بەر و پشت بەلاشە،
نازداری خۆم پێی داپۆشێ رووتیی لاشە”
پاشان “چاوە” بە كۆمەڵێك شیعری سەركوتووی وەك “شەوە، بووكی كۆست كەوتوو، گەژەبا و…” سوارچاكیی خۆی لەو بوارەدا دەسەلمێنێ.
بە دوای “چاوە” دا “سوارە” شیعری “شار”، لەسەر كێشی شیعری “كەژاڵێ”ی “هاوار” دەخوڵقێنێ. دیارە “كەژاڵێ”ی “هاوار” كەلە ساڵی 1961دا دانراوە- و “هەسێرەكەم [بەرخەمامز]”ی “چاوە” كە دوای “كەژاڵێ” دانراوە- و “شار”ی “سوارە” كە دوای “كەژاڵێ” و “هەسێرەكەم [بەرخەمامز]” دانراوە- هەر سێك لەسەر كێشێكن. وێدەچێ “شار”یش یەكەم شیعری نوێی “سوارە” بووبێ:
“گوڵم!
دڵم پرە لە دەرد و كوڵ
دەڵێم بڕۆم لە شارەكەت
دەڵێم بە جامێ ئاوی كانیاوی دێیەكەم
عەلاجی كەم
كوڵی دڵی پڕم، لە دەردی ئینتزارەكەت!”
سەرەنجام كاك عەلی حەسەنیانی (هاوار) لە ساڵی 1959دا بە شیعری “جەللاد” بوێرانە رچەی شیعری نوێ لە كوردستانی ئێراندا دەشكێنێ:
“وەرە جەللاد!
وەرە گەیانم هەموو لەت لەت بكە تاكوو بزانی چۆنە ئیمانم.
ئەتۆ جەللاد!
ئەگەر دەربێنی ئێسكانم،
ئەگەر بێنی لەبەرچاوم بكوژی گەشت عەزیزانم،
بە وەڵڵاهی،
بە خاكی پاكی كوردستان،
ئەمن كوردم قەتیش ناڵێم پەشیمانم.”
“هاوار” بە دوای “جەللاد”دا شیعرێكی دی بەناوی “بۆمباران” دەخوڵقێنێ. دەڵێن “مامۆستا هێمن”ی نەمر كە چاوی بە شیعری “بۆمباران” دەكەوێ، دەڵێ: “میللەتێك كەلە ئەدەبیاتەكەیدا ئەو شیعرەی هەبێ هەرگیز نامرێ”:
“جار جار قرەی قەل،
لە بنەی دار و باخ،
یا دەنگەی كوندێك لەلای شاخ و داخ،
یا لوورەی گورگێك،
لەلای تەل و گەرد،
بێدەنگەیی دێیان لەنێو لادەبرد…
<> <> <> <>
جار جار دوو لك دار،
هەر وەك دوو دڵدار،
سەریان وێك دێنا سرتەیان دەكرد…”
دوای “بۆمباران” كاك فاتیح شێخولئیسلامی (چاوە) یەكەم شیعری نوێی خۆی دادەنێ، كە لەوانەیە شیعری “نازدار [زستان]” بووبێ [كاك فاتیح (چاوە) شیعری “بووكی كۆست كەوتوو”ی پێش شیعری “زستان” داناوە؛ “زستان” لە ساڵی 1963دا نووسراوە، “بووكی كۆست كەوتوو” لە ساڵی 1961دا نووسراوە]:
“چەن رۆژێك بوو
باوكی نازدار
چووبوو بۆ شار
چووبوو جلی بۆ بستێنێ:
كراسی جاو
سەڵتەی بەر و پشت بەلاشە،
نازداری خۆم پێی داپۆشێ رووتیی لاشە”
پاشان “چاوە” بە كۆمەڵێك شیعری سەركوتووی وەك “شەوە، بووكی كۆست كەوتوو، گەژەبا و…” سوارچاكیی خۆی لەو بوارەدا دەسەلمێنێ.
بە دوای “چاوە” دا “سوارە” شیعری “شار”، لەسەر كێشی شیعری “كەژاڵێ”ی “هاوار” دەخوڵقێنێ. دیارە “كەژاڵێ”ی “هاوار” كەلە ساڵی 1961دا دانراوە- و “هەسێرەكەم [بەرخەمامز]”ی “چاوە” كە دوای “كەژاڵێ” دانراوە- و “شار”ی “سوارە” كە دوای “كەژاڵێ” و “هەسێرەكەم [بەرخەمامز]” دانراوە- هەر سێك لەسەر كێشێكن. وێدەچێ “شار”یش یەكەم شیعری نوێی “سوارە” بووبێ:
“گوڵم!
دڵم پرە لە دەرد و كوڵ
دەڵێم بڕۆم لە شارەكەت
دەڵێم بە جامێ ئاوی كانیاوی دێیەكەم
عەلاجی كەم
كوڵی دڵی پڕم، لە دەردی ئینتزارەكەت!”
سەرەنجام كاك عەلی حەسەنیانی (هاوار) لە ساڵی 1959دا بە شیعری “جەللاد” بوێرانە رچەی شیعری نوێ لە كوردستانی ئێراندا دەشكێنێ:
“وەرە جەللاد!
وەرە گەیانم هەموو لە
ت لەت بكە تاكوو بزانی چۆنە ئیمانم.
ئەتۆ جەللاد!
ئەگەر دەربێنی ئێسكانم،
ئەگەر بێنی لەبەرچاوم بكوژی گەشت عەزیزانم،
بە وەڵڵاهی،
بە خاكی پاكی كوردستان،
ئەمن كوردم قەتیش ناڵێم پەشیمانم.”
“هاوار” بە دوای “جەللاد”دا شیعرێكی دی بەناوی “بۆمباران” دەخوڵقێنێ. دەڵێن “مامۆستا هێمن”ی نەمر كە چاوی بە شیعری “بۆمباران” دەكەوێ، دەڵێ: “میللەتێك كەلە ئەدەبیاتەكەیدا ئەو شیعرەی هەبێ هەرگیز نامرێ”:
“جار جار قرەی قەل،
لە بنەی دار و باخ،
یا دەنگەی كوندێك لەلای شاخ و داخ،
یا لوورەی گورگێك،
لەلای تەل و گەرد،
بێدەنگەیی دێیان لەنێو لادەبرد…
<> <> <> <>
جار جار دوو لك دار،
هەر وەك دوو دڵدار،
سەریان وێك دێنا سرتەیان دەكرد…”
دوای “بۆمباران” كاك فاتیح شێخولئیسلامی (چاوە) یەكەم شیعری نوێی خۆی دادەنێ، كە لەوانەیە شیعری “نازدار [زستان]” بووبێ [كاك فاتیح (چاوە) شیعری “بووكی كۆست كەوتوو”ی پێش شیعری “زستان” داناوە؛ “زستان” لە ساڵی 1963دا نووسراوە.
“بووكی كۆست كەوتوو” لە ساڵی 1961دا نووسراوە]:
“چەن رۆژێك بوو
باوكی نازدار
چووبوو بۆ شار
چووبوو جلی بۆ بستێنێ:
كراسی جاو
سەڵتەی بەر و پشت بەلاشە،
نازداری خۆم پێی داپۆشێ رووتیی لاشە”
پاشان “چاوە” بە كۆمەڵێك شیعری سەركوتووی وەك “شەوە، بووكی كۆست كەوتوو، گەژەبا و…” سوارچاكیی خۆی لەو بوارەدا دەسەلمێنێ.
بە دوای “چاوە” دا “سوارە” شیعری “شار”، لەسەر كێشی شیعری “كەژاڵێ”ی “هاوار” دەخوڵقێنێ. دیارە “كەژاڵێ”ی “هاوار” كەلە ساڵی 1961دا دانراوە- و “هەسێرەكەم [بەرخەمامز]”ی “چاوە” كە دوای “كەژاڵێ” دانراوە- و “شار”ی “سوارە” كە دوای “كەژاڵێ” و “هەسێرەكەم [بەرخەمامز]” دانراوە- هەر سێك لەسەر كێشێكن. وێدەچێ “شار”یش یەكەم شیعری نوێی “سوارە” بووبێ:
“گوڵم!
دڵم پرە لە دەرد و كوڵ
دەڵێم بڕۆم لە شارەكەت
دەڵێم بە جامێ ئاوی كانیاوی دێیەكەم
عەلاجی كەم
كوڵی دڵی پڕم، لە دەردی ئینتزارەكەت!”
.
ڕاوێژ : ئەو بەشە هەمووی باسی ئەدەبی نوێ (شیعری هاوچەرخ) بوو، باشە ئەدەبی هاوچەرخی کوردی، هیچ پەیوەندی بە ئەدەبی کلاسیکەوە هەیە؟ ئایا لەسەر ئەو بنەمایە سەری هەڵداوە یان ئەوەتا دوو ڕەوتی جیان؟ بە تایبەتی لە خۆرهەڵاتی کوردستان.
فەلاح: سەرەتای شۆڕشی گەلانی ئێران کە شۆڕشی کورد پێ دەنێتە قۆناغێکی هەستیارەروە، ئەدەبی شار و ساخ سەرهەڵدەدەن، ئەدەیبانی شاخ تێکەڵ بە شۆڕش دەبن و ئەدیبانی شاریش رەهەندی لایەنی شیعریەت دەگرنە پێش، بەڵام بەشێکیان بالانسە دەپاریزن، کەکەسانێکی وەک” هەڵۆ، رەحم لوقمانی، شەریف حوسێن پەناهی، جەلال مەلەکشا و ک. د ئازاد
کە یەکتر تاوانبار دکەن یەکم بە لادان نۆرمی زمانی و ئەوانی دیکەش نەریتخوازەکان بە دواکەوتوو تۆمەتبار دەکەن
ناوەراستی دەیەی شەست، ئەدەبی داستانی سەرهەڵدەدات. . کە ئەمە زۆر گرنگە و لەسەر بنەما و ئەندێشەی چیرۆکەکانی قزلجی کەسانێکی وەک “محەممەد رەمەزانی، عەتا نەهایی دێنە مەیدانەوە.
ڕاوێژ : لێرەدا دەبیندرێ مامۆستا شەریفمان هەیە لە شیعری کلاسیک و جەلال مەلەکشاشمان هەیە لە شیعری نوێ، ئەو دوو ڕەوتە چۆن لە پەنای یەکتری دەژیان؟ دژ بوون یان تەواوکەری یەکتری؟
تکایە با ئەمشەو نەچینە ماڵی چیرۆکەوە
زیاتر ئاوڕ لە شیعر دەدەینەوە
باسەکەمان لەسەر ئەوە بوو کە ئایا شیعری کلاسیک و هاوچەرخ لە یەک ئاقاردا بوون یان نا دژ بە یەک و جیا.
فەلاح: لە روانەگە و تێگەیشتنی سیاسیدا زۆر لیک نزیکن و نەتەوەیین بەلام لەبیرمان نەچێ، نابێ جەلال مەلکەشا تەنیا بە شاعیری نوێخواز بناسین، چونکە غەزەلی جوانی هەیە، مامۆستا شەریف هەندێ دژی شێعری نوێ بوو
چونکە شاگردی هێمن بوو
باوەڕێ بە شیعری باش و شیعری خراپ هەیە.
ڕاوێژ: واتا هێمن بە مامۆستای ئەو ڕەوتە نوێیە دەزانن؟
کەواتا دەکرێ بلێین مام هێمن بناغەی ئەدەبێکی نوێی داڕشت و هەەروەها بوو بە هەوێنی شیعری زۆر شاعیر لە خۆرهەڵاتی کوردستان؟
فەلاح: بێگومان، هێمن شا ساعیری ئەدەبی بەرگری و روانگەی نەتەوەی و بنەمای نوێخوازییە. چەند دەیەی دیکە شعیری دیکەن وەک هێمنمان تێدا هەڵناکەوێ کە تایبەتمەنییەکانی شیعری ئەوەی تیدا بێت، هەرچەند هەر گوڵێک بۆنی خۆی هەیە، بەڵام هێمن هەموو ژیانی شیعر بو و بۆ شیعەی دانا.
ڕاوێژ: بەڵام خەڵکەکەی لەگەڵ جیاوازییەکان دیسانیش کاریگەریان لەسەر یەک هەببووە
بێ گومان ئەدەبیش هەروەها بە تایبەتی کە ئەدەب لە حوجرەکانەو ەهاتووە و مەلاکانیش هاتووچۆیان زۆر بووە
كاریگەریی رەوت و شەپۆلە شێعرییەكانی باشووری كوردستان وەك: رەوانگەییەكان، گرووپی كفری و تەلیعە لە شاری هەولێر لەسەر رەوتی نوێبوونەوەی شێعری كوردی لە رۆژهەڵات چۆن بووە؟
فەلاح: بە دامەزرانی ئەنجومنە ئەدەبییەکان لە سالی ١٣٦٨ قۆناغێکی گرنگ دەست پیدەکات
ناوەندەکان دەبووژێنەوە، ئەدیبەاکن لە کونجی ماڵان و عوجرە دێنە ناو کۆمەڵ و لێک کۆ دەبنەوە
زمانی کوردی و شیعری کوردی بالا دەکەن.
ڕاوێژ: كاریگەریی رەوت و شەپۆلە شێعرییەكانی باشووری كوردستان وەك: رەوانگەییەكان، گرووپی كفری و تەلیعە لە شاری هەولێر لەسەر رەوتی نوێبوونەوەی شێعری كوردی لە رۆژهەڵات چۆن بووە؟
فەلاح: ساڵی ٧٦ هاوکات لەگەڵ حکوومەتی بەناو ریفۆرم تەکانێکی گرنگ و گۆرانێکی بنەڕەتی لە شیعری رۆژهەڵتدا سەرهەلدەدات
کاک هەڵمەت ئەو کاریگەرییە لەرێگەی شیعری پەشێو، لەتیف هەڵمەت و شێرکۆوە لە دەیەی شەست و هەتاوی لەسەر شاعیرانی شار و ساخی رۆژهەلات هەیە و نکۆلێی لێناکرێت، بەلام لە ساڵی ٧٦ەوە ئەم کاریگەرییە کاڵ دەبێتەوە و بە سەرهەڵدانی شیعری و بەری (داکار) بەتەواوەتی کەمڕەنگ دەبێتەوە.
ڕاوێژ: کەواتە دەتوانین بلێین شیعری هاوچەرخی ڕۆژەهڵات لە ڕووی شیعری هاوچەرخی باشوورەوە بیچمی گرتووە؟
فەلاح: ئەگەر ئیزن بدەی بە وردی باسی ئەدەبی داکار بکەم کەلە مەریوانی لانکەی ئەدەبی و شۆڕش سەریهەڵدا
یەک ئەو روانگەیە کە دەلین لەژیر کاریگەریی گۆران دایە لە باشوور و روانگەی دووەمەیش دەلێن لەژێر کاریگەریی نیما دایە کە سوارە گواستوویەتەوە
بەلام روانگەی دووەم زیاترە
من دەڵێم هەردوولا کاریگەرییان هەیە.
ڕاوێژ: دەی کەواتا دەکرێ بڵێین مامۆستا گۆرانی کورد کاریگەری لە نیما وەرگرتووە؟
ئەدی کاریگەری شیعری عەرەبی هاوچەرخ چی؟
فەلاح: چونکە توێالێک لە بیری هەردوولایان لە شیعری رۆژهەلاتدا دەبینرێ
لە ئەدەبی کلاسیکدا هەبووە
لە ناسلی و مەحوی و ئەواندا
خودی گۆران هەم لە ئەدەبی عەرەدبی زانیوە و هەم ئینگلییزی
ئەوەی دەڵێم توێژاڵیک لە کاریگەریی گۆران و نیما هەیە بەو واتایەی کە ئیستا شاعیرانی بەرەی سێیەم وجوارەمی رۆژهەلات لە شیعرەکانیاندا رەنگی داوەتەوە
کەسێکی وەک کامبیوز کەریمی لەسنە، یوونس رەزائی لە بۆکان دوو کەسی دیاری ناو ئەم دوو روانگەن.
ڕاوێژ: باسەی ڕەوتی داکار تان کرد
ئەگەر بکرێ پێمانی بناسێنن
ئەو رەوتە چیە و کەی و چۆن ساز کراوە؟
فەلاح: بەسەرجاو بەلام من دواتر بە وردی ئەم باسەم لە کتێبەکەی خۆمدا کردووە، کە ئەمە پوختەیەکیەتی
ـ قۆناغی سێیەم:
قۆناغێكی هەستیار و حەساسە. هەر بۆیە تاڕادەیەك بە پارێزەوە باسی دەكەم. ئەم قۆناغە لە دوایین ساڵەكانی دەیەی 60ی هەتاوی (1990ی زایینی)یەوە دەست پێدەكات و هەنووكەش بەردەوامە و لە حاڵی ئەزموون دایە. شیعری ئەم قۆناغە پێوەندییەكی ئۆرگانیك و سیستەماتیكی بە ئاڵوگۆڕی فكری، سیاسی و كۆمەڵایەتییەوە هەیە. لەم دەورانە دایە درگای ئەدەبی رۆژئاوا (بە فەلسەفە، جوانیناسی، تیۆری و رەخنەی ئەدەبییەوە) زیاتر لە جاران، بە رووی ئەدەبی كوردیدا دەكرێتەوە و بە دەیان و سەدان كتێب و وتاری ئەكادێمیك و تیۆریك دێتە بازاڕی ئەدەبییەوە و تاڕادەیەكی زۆر كاریگەریی راستەوخۆ لە كەش و هەوای ئەدەبی كوردیدا دادەنێن. شاعیرانی ئەم دەورانە، ئەگەرچی میراتگری شاعیرانی پێش خۆیانن و ئەگەرچی نەیانتوانیوە لە رسووبات و سەرلێشێواویی قۆناغی پێش خۆیان بە تەواوەتی رزگاریان بێت. بەڵام بە وشیاری و ئاگاییەكی قووڵتر و زانستی ترەوە لەگەڵ پرۆسەی شیعری نوێ رووبەڕوو بوونەوە. ئەوان بە ناسینی شیعری وڵاتانی دراوسێ و بە كەڵك وەرگرتن لە تەكنیك و شێوازی شیعری جیهانی، هەوڵیان داوە ئینسانی كورد بە هەموو تایبەتمەندییە فكری، مێژوویی و كۆمەڵایەتییەكەیەوە، راڤە و تەفسیر بكەن. هەروەك ئاماژەم پێكرد، شیعری ئەم دەورانە ئەگەرچی میراتگری شیعری رابردوویە، ئەو رابردووە ون بووو پڕ لە ئاڵۆزەی كە كۆمەڵێك دەیەەوێت لە مێژوودا ببێت و خۆی پێناسە بكات. یانی كێشەی “بوون”و ” نەبوون”. دۆزێك كە نەوە بە نەوەو قۆناغ بە قۆناغ گواستراوەتەوە. (ئەدەبی مقاومت یان بەرگری). ئەگەرچی بەردەوامبوونی ئەم كێشەیەش گەلێك ئاسەوار و پاشماوەی تایبەتی لە دەروونی كۆ و تاكی كورددا بەجێ هێشتووە. بەڵام لە هەمان كاتیشدا هەوڵ دەدات مێژوویەكی تایبەت بۆ خۆی تۆمار بكات.
بەلام سەرەتای سەرهەلدانی داکارە.
ڕاوێژ: لە ڕووی زمانەوە بە کام شیوەزار دەنووسن؟ ئایا ناوچەیی ماوەتەوە یان توانیوێتی پەل باوێت؟
فەلاح: لێرەدا ئاماژە بەناوی هەندێكیان بكەین. وەك: “كامبیز كەریمی، موحەمەدی ئەحمەدی (ساماڵ )، بیهزاد رەحیمی سەنەندەج، ئیبراهیم ئەحمەدی نیا، ئازاد رۆستەمی، رەئووف مەحموودپوور، بیهزاد كوردستانی، ئەیاز خوون سیاوەشان، عەزیز ناسری، جەمیل مەفاخری، رەزا عەلی پورر، رەسووڵ سۆفی سۆڵتانی، یۆنس رەزایی، بەیان عەزیزی، عەبدولخالق فەرامەرزی، ناسر باباخانی، ساڵح سووزەنی و……..پێویستە ئاماژە بكەم كە بەڕێز ساڵحی سووزەنی، ئەگەرچی هاوكات لەگەڵ شاعیرانی قۆناغی دووەمدا دێتە گۆڕەپانی شیعری كوردییەوە، بەڵام توانیویەتی شانبەشانی شاعیرانی قۆناغی سێیەم و بگرە بە گۆڕتریش، هەنگاو بنێت و دەنگی شیعری خۆی لە شیعری كوردیدا تۆمار بكات.
توێژینەوە و باس كردن لە سەر شێواز، زمان، تەكنیك و جیهانبینیی هەریەك لەو شاعیرانە زەرووری و پێویستە. دەخوازێ ورترو رێكوپێكتر و هاوكات لەگەڵ مێتۆدی سەردەم و رەخنەییانە و بە شێوەیەكی زانستیانە، شیعرەكانیان راڤە و شرۆڤە بكرێت. بەڵام لێرەدا بەگشتی و بە كورتی ئاماژە بە هەندێ خەسڵەت و تایبەتمەندی شیعری ئەم قۆناغە (سێیەم) دەكەین.
ڕاوێژ: مامۆستا زۆرێک لەو سیمایانەی باستان کردوون ماوە ماوە دیارن و کاری نەردەوامیان نەبووە، ئەوە دەگەرێننەوە سەر چی؟ ئایا قۆناغەکە و ڕەوتەکە ئاڵۆزە و هەموو کەس توانیا کار کردن لەو بوارەیدا نیە یان چی تر؟
فەلاح: نا کاک هەلمەت لە زمانی ئەمشاعرانەدا بە هیچ شێوەیەک شێوەزاری ناوچەیی بەدەی ناکرێت و گەیشووتەنە زمانێکی پێوەر، بەلام لە ئەدەب و بەتایبە شیعردا روانگەی جیاواز و دوور لە یەکتر هەن کە باسی زمان شکێنی دەکرێت و لە سەبکی عەجمی فارسیدا باوە، لکە زمانی رۆژانە و موعاورەیی دێتە ناو زمانی شیعروە.
ڕاوێژ: شیعری فەرەیدوون ئەرشەدی و جەلال مەلەکشا هەرچەند کەمیک پێشترن لەوانە بەڵام لەو خانەیەدا جێگایان نابێتەوە؟
بۆیە باسم لە فەرەیدوون ئەرشەدی کرد، زیاتر مەبەستم شێوازی زمانی و ئەدەبی خۆراگرییەکەی بوو.
فەلاح: شیعری بەرەی سێیەم بە شاعرانی بەینا بەین ناسراون، بۆیە ناوە بەناوە هەبوون و دواتر بۆ ماوەیەک گایب بوون و ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆ نەبوونی کاری هاوبەش و لێکدابرنی ئەنجومەنکان وکە کاریگەریی لەسەر دوورکەوتنەوەی ئەدیبەکان لە ئەدەب هەبووە
دەزانن بۆ؟
یەکەم هەردوویان زادەی ئەدەبی شارن، بەڵام بە روانگەی نەتەوەیی و نیشتمان و هاوکات شیعرییەت لە مزانیدنا زاڵە و خوێندنەوە و باگراوەند و رۆشنبیریی شیعرییان بەرزە
دووەم:
هەردوویان لە نیشتمان دابراون و تێکەڵ بە شۆڕش بوون و زمانیان رەها بووە،
ئەرشەدی زمانی سەمیمی و خاکەرایە بەلام جەلال هەرجەند لەناو شۆڕشدا نەبووە، بەلام پڕە لە هاوار و زریە و توورەیە
ئیستا بەرەی جوارەم سەریهەلداوە
کە باسی رەخەگرنتن لە و بردن ژیر پرسیاری بەرەی سێەم و دووەم دەکەن، کە کەسانێکی لاون روانگە و جیهابینییان زۆر جیاوازە، بەلام جیوازییان ئەوەیە خاوەن بروانەمەی ئەکادیمین و بە جیدی دوا ئەدەب کەوتوون
هاوڕیان لیرەدا باسی دوو شت ناکەم
یەکەم پرسی ەدەبی زارەوەکان: کە هەورامی، کەلهوڕی، لەکی، فەیلی و کورمانجی ناکەم، چونکە ئەونیش لە بەرانبەر هەژموونیی ئەدەبی پیوەردا گەسەیان کردووە کە پەیوەندیی بە جوگرافیی زمانییەوە هەیە و باسێکی دوور و درێژە و هەندێکیش تێکەڵ بە سیاستە و پلانی دوژمان ونەیارنی نەتەوەکەمان دەبێت
ئەو وەچە نوێیە
روانگەیان بەم چەشنەیە
باسکردن لە خەمە گشتی و جڤاککیەکان لە شیعردا رەت دەکەنەوە دژی ئەدەبی بەرگرین و باوەڕیان بە خود و گەرانەوەی مرۆڤ بۆ خود و خەمە تاکەکەسییەکان لە شیعردا هەیە و پیوەرە و ریساکانی زمان دەشکینن و ئەمەش بووەتە هۆی لەدەستدانی چێژ لە شیعر و تۆرانی خوێنەر
ئەم روانگە شیعریانە ئیستا لە رۆژهەلات باوە.
ڕاوێژ : بەڵام بۆ کۆتا پرسیار ئیستا ئەدەبی کوردی لە خۆرهەڵاتی کوردستان چۆن دەبینن؟
فەلاح: جیاوازییەکی بەرجاو هەیە لە ئەدەبی وکردیی رۆژهەلات و باشووردا یەکەم: هەر رەوت و قۆناغێکی ئەدەبی کە سەریهەڵداوە هەموو جوغرافیای رۆژهەڵاتی گرتووەتە و جەندین دەنگ و رەنگ و سیمای جیوازی تێدا بووە
دووەم:
بوت و پێغەمبەری شیعری وەک شێرکۆ بێکەس پەیدا نەبووە کە تێپەیرن لێی تاوان بێت
ـ شیعری گوتار (گفتار):
هەندێك لە شاعیرانی ئەم قۆناغە بە كەڵك وەرگرتن لە هەموو وزە و تواناكانی زمانی رۆژانە و بە نزیك بوونەوە لە زمانی ئاخاوتنی خەڵكی و ئاخاوتن لەگەڵ (بەردەنگ)ێكی هەمیشەییدا، رۆحێكی عاتیفی و شاعیرانەی وایان كردۆتە بەر زمانی ئەدەبی كە زۆر نزیكە بە زمانی رۆژانەوە. لەو پێوەندییەشدا ئەتوانین ئاماژە بە دیوانی “مەداری زۆقم”ی “ئیبراهیم ئەحمەدی نیا”و دیوانی “هەر هیچ تەنیا”ی “محەمەد ئەحمەدی (ساماڵ)” بكەین.
ـ شیعری زمان :
هەندێك لە شاعیرانی بەرەی سێیەم بەو پێناسەیەی كە: زمان ئەو گەوهەرەیە كە توانایی بە شاعیر دەدات ئەزموونەكانی خۆی بگوازێتەوە بۆ خوێنەر. بە واتایەكی تر زمان سیستەم یان كۆمەڵێك نیشانەیە بەو مانایەی كە (دال)ەكان دەمرن و (مدلوول)ەكان بە نیسبەت وەزعیەتی جوگرافی، فەلسەفی، مێژووی، كۆمەڵایەتی و رۆحی و رەوانی خوێنەرەوە دیمانە دەكرێت. هەر بەو پێیەش خوێنەر لە دووبارە نوسینەوەی دەقدا بەشدار دەبێت و دەقیش بە نیسبەتی خوێنەرەوە هەمێشە زیندوو دەمێنێتەوە. لەو بوارەشدا ئەتوانین ئاماژە بە ئەزموونەكانی ساڵح سووزەنی، رەزا عەلی پوور و یونس رەزایی و چەند كەسی دیكە بكەین.
ـ شیعری شیعری شانۆیی:
كۆمەڵێكی دیكە لە شاعیرانی ئەم قۆناغەش بە كەڵك وەرگرتن لە فەزاسازی و بزووتنی رۆحی شانۆیی و هەروەها بە كەڵك وەرگرتن لە ” كێشمەكێش “و گەوهەرەی دیالۆگ لە شانۆ و گواستنەوەی ئەو جیهانە تایبەتە بۆ جوگرافیا و مەڵبەندی شیعر، بە چەشنێك كە شیعر زۆربەی تایبەتمەندییەكانی خۆی وەك خەیاڵ، زمان، موسیقی، عاتیفە و…. پاراستبێت. خەریكی ئەزموونی شێوازێكی دیكەی شیعرین. لەو زەمینەیەشدا ئەتوانین ئاماژە بە كتێبی ” ئاخرین چركەكانی ژیانی چۆلەكەیەك ” لە كامبیز كەریمی بكەین.
ـ شیعری چركانە:
تاقمێكی دیكە لە شاعیرانی شەپۆلی سێیەم بە كەڵك وەرگرتن لە فەلسەفەی رۆحی دوالیستیی ژیان و بە گرنگیدان بە خەیاڵ و وێنەی گووشراوی شیعری و هەروەها هەوڵدان بۆ دەرچوون لە كێشی بڕگەیی و گەیشتن بە مۆسیقای وشە، خەریكی ئەزموونی شێوازێكی نوێی شیعرین بەناوی چركانە. لەو پێوەندییەشدا ئەتوانین ئاماژە بە بیهزاد كوردستانی، ئازاد روستەمی، ئەیاز خوون سیاوەشان و عەزیز ناسری بكەین.
وتەی کۆتایی:
ئیستا کە شەپۆلەکانی زانیاریی و دونیای مەجازی مرۆڤیان زۆر سەرقاڵ کردووە و کۆر و کۆبوونەوە فەرهەنگگیەان کەم بوونەوتەوە، ئەدەب پیی ناوەتە ئەم دونیایەوە و لە فەزای مەجایدا و لە فەیسبووک خەریکی ئەم کارەن، هەرجەند پەیوەندییەکانخێران، بەلام خوێندنەوەکان کرچ و کاڵ و کاتین و زوو تیدەپەڕن و رەخەن گایب
بەلام ئەدەب بەگشتی پرسێکی تاکەکەسی و داهێنانیکی کەسییە و کەسەکان هەر بەردەوامن.
ڕاوێژ: مامۆستا تا چ رادەیەک شارەزان لە ئەدەبی یارساندا؟
فەلاح: بەداخەوە زانیارییەکانم کەمن و بەشی ئەوە ناکەن، کە هاوڕێیان تیر بکات، بەلام ئەوە دەزانم ئەدەبی یارسان خاوەنی پاشخانێکی دەولەمدن و کەونارایە و زۆرینەی دەقە ئایینی و حیماسیەکانی کرماسان، هەورامان و ئیلام و کە بە سانامەی کوردی ناسراون هەممویان ئەدەبی یاسرسانن.
ڕاوێژ: مامۆستا شەریفی ئازیز و نیشتمناپەروەر و روح سووک بە ناوی بەرێوەبەرانی ژووری (ڕاوێژ) و هەموو ئامادەبووان سپاسی بەریزتان دەکەین بۆ ئەو شۆ.
