کورد و شۆرشی ١٩٧٩ لە ئێران – بەشی ٣٨

0
2801

سۆران کەرباسیان

تێڕۆر وەک جەنایەتێک دژی مرۆڤایەتیی دە مێژووی ئێرانییەکان‌دا ئەمەندە ڕوویداوە کە بەستەرێکی پان و بەرچاوی لە نێوان ناوەکانی «تێڕۆڕ و ئێران» سازکردووە، بەجۆرێک کە ناوی هەرکامیان بهێندرێت، ناوەکەی دیکەش وەبیر دێتەوە. گرێدرێراوی ئەو دوو ناوە دە مێژوودا ئەمەندە بەرچاوە کە ناکرێت خۆ لەم ڕاستییە تاڵە بشاردرێتەوە کە دوو ناوی «ئێران و تێڕۆڕ» چەندە وەک یەک نەرێنی دەنوێنن.

لەو کاتەدا کە کوردەکان کۆڵنەدەرانە لەسەر خەباتی سیاسی و مەدەنی خۆیان بە شێوەیەکی دێمۆکڕاتیک پێداگر بوون، زۆر تێڕۆڕی دڵتەزێن سەر لە نوێ لە ناوچە غەیرە کوردییەکان‌دا پەیمانی مێژوویی خۆیان لەگەڵ ناوی ئێران نوێ کردەوە. لە جەهرۆم فەرماندار و شارەدار تێڕۆڕکران.[1]

شا لە جەژنی لەدایکبوونی کەڵکی سیاسیی وەرگرت و بەم بۆنەوە ڕایگەیاند کە سەرلەنوێ زیندانی دیکە ئازاد دەکات.[2] موحەممەد ڕەزا پەهلەوی کە زۆری بەڵێنی دابوو کە قانوون و دەزگاکانی داد سەروەری خۆیان بەدەست بهێنن، بەم هەڵوێستەی سەرلەنوێ بە دونیای ڕاگەیاند کە هێشتا خۆی بەسەر قانوون و ئۆرگانە برزەکانی دەوڵەتدا حاکمی تاقانەیە و سەرەڕۆیانە خۆ دە کاروباری حکومەت وەردەدات.

لەو کاتەدا کە زۆربەی پیشەکان و سەندیکا جۆراوجۆرەکان هەڵوێستی پەهلەوینەویستیی خۆیان گرتبوو، ڕاگەیاندنێک لە لایەن پارێزەرانی دەزگای داد بڵاو بۆوە. لیستی درێژی ناوەکانی پارێزەران و ئاشنابوونی نووسەری ئەم لێکۆڵینەوەیە لەگەڵ هەندێک لە ناوەکان و تایبەتمەندبوونی بەشێکی دیکەش لە ناوەکان گومان لەوەدا ناهێڵێتەوە کە پارێزەرانی کوردیش لەو هەڵوێستەدا بەشداربوون، هەربۆیە گرنگی پێ دەدرێت و بەسەرکردنەوەی بە پێویست دەزانرێت.

لە ڕاگەیاندنی پارێزەران‌دا داوا کرابوو هەموو ئەو کەسانە ئازادکرێن کە لە ڕوودا و و ڕێپێوانەکانی ڕابوردوودا دەستبەسەرکرابوون. داوا کرابوو تاوانباران و بکوژانی بێڕووحمی خەڵکی سیڤیل بناسێنرێن و دادگایی بکرێن. پارێزەران بەرانبەر بەو ئۆتۆمبیلانەی حکومەتی کە تیربار و چەکی قورستریان تێدابوو لە شەقامەکان کۆکرێن و خەڵک بەو جۆرە نەتۆقێنن. داوا کرابوو کە بەرپرسان و چەکدارانی جەنایەتکاری پەهلەوی سەرەڕۆیان سەر دە نێو ناوەندە گشتییەکان و فێرکارییەکانی خەڵک نەنێن. لە کۆتاییشدا سەبارەت بە بڵاوکردنەوە چەک لە لایەن حکومەتەوە هەڵوێستیان گرتبوو کە خەڵکی سەر بە پەهلەوی‌یان تەیار دەکرد بۆئەوەی لە دژی ناڕازییان تەقە بکرێت.[3]

خوڕەم‌ئاوا:

لە خوڕەم‌ئاوا کە پێشتر خوێنی خەڵکی سیڤیلی لێ ڕژابوو، سەرلەنوێ زیاتر لە پێنج هەزار کەس لە دووهەم مانگی پاییزی ساڵی ١٩٧٨ ڕێپیوانیان کرد. ڕێپێوانکەران لە لایەن چین و جیلی جۆراوجۆرەوە پستیوانی کران و زۆری نەخایاند کە نزیکەی سی هەزار کەس شەقامەکانی شاریان داگرت. ژنان و پیرە پیاوەکان گوڵاو و ئاوی خواردنەوەی دەبەخشییەوە. چەکدارێکی سەر بە پەهلەوی کە خەڵک دە جلی ئاسایی‌دا ناسیانەوە، بە دەمانجەوە خۆی دە نێو خەڵکی خزاندبوو بۆئەوەی ئاژاوە بنێتەوە. لە کاتێکدا کە جەماوەری وریای خوڕەم‌ئاوا هەڵوێستیان گرت، ئەو چەکدارە ئێرانییە سەری مامۆستایەکی بە ناوی سۆهراب مستەفایی وەبەر گوللە دا. هەر لەبەر ئەم کاردانەوەیە شەش کەسی دیکەش بریندار بوون. چەکدارە ئێرانییەکە کە دواتر خۆی دە ماڵیک هاویشتبوو، لە لایەن خەڵکی خوڕەم‌ئاواوە هێنرا دەرێ. باقی چەکدارانی حکومەت لە لایەن شارەوانییەوە بانگکرانەوە وێستگەکەیان. خوڕەم‌ئاوا بە تەواویی لە پشوودا بوو و پەڕۆی ڕەشیان بەسەر هەموو دەرکی دووکانەکانەوە هەڵواسیبوو.[4]

بە دوای ئەم ڕووداوەدا چەکدارانی پەهلەوی داوای یارمەتی زۆرتریان لە تاران کرد و ئامادە نەبوون بەو بوار و هێزە مرۆڤییەی کە هەیانبوو لەو شارەدا درێژە بە کارکردن بدەن و بە تەواویی ترسیان لێ نیشتبوو.[5]

کەسایەتییە ناسراوەکانی خوڕەم‌ئاوا لەگەڵ بازاڕییەکانی ئەو شارە هەڵویستیان گرت و بەیاننامەیەکیان سەبارەت بە هەڵس‌وکەوتی چەکدارە ئێرانی‌یەکان بلاوکردەوە و پێشێلکردنی سنوورەکانی ئەخلاق و مافەکانی شارومەندانیان لە لایەن چەکدارانی ئێرانییەوە ئیدانە کرد.[6]

پەهلەوی لەم ساتانەدا کێشەی زۆر جددی هەبوون و ڕۆژ بە ڕۆژ هەڵوێستی ڕۆژهەڵاتی کوردستان دژ بە دەستهەڵاتەکەی ئەو گڕدارتر دەبوو. لە بابەتی داهاتوودا هەڵوێست و هەنگاوی ڕاچڵەکێنەرانەی مەهابادییەکان و کرماشانییەکان بەسەردەکرێن کە سەرچاوەیان بۆ هەڵەکانی چەکدارانی ئێرانی دەگەڕاوە.



سەرچاوە و ژێدەری ئەم بابەتە لە کۆتایی ئەم زنجیرە نووسینەدا بلاو دەکرێنەوە.

سه‌رنج و كۆمێنت

كۆمێنت