دۆسیەی تایبەتیی رۆژی کورد سەبارەت بە بەرەی کوردستانی
بۆچی لە پاش 37 ساڵ دەسەڵاتداریی کۆماری ئیسلامی ئێران، پارت و لایەنە سیاسییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان، هەوڵ نادەن هێز و توانای سیاسی و نیزامی خۆیان لە چوارچێوەی بەرەیەکی سیاسی یەکگرتوودا بەکار بێنن؟ لەمپەرەکانی بەردەم پێکنەهاتنی ئەو بەرە یان هاودەنگییە سیاسییە چییە؟ چۆن دەکرێ لایەنە سیاسییەکان لە دەوری یەک پلاتفۆرمی هاوبەش کۆ ببنەوە و خەباتێکی هاوبەشی سیاسی و نیزامی لەدژی کۆماری ئیسلامی بکەن؟
ماڵپەڕی رۆژی کورد لە پێناو لێک نزیککردنەوەی هێز و لایەنەکان و لێک تێگەیشتنیان لەسەر پرس و بابەتی پەیوەندیدار بە پێکهێنانی بەرەیەکی کوردستان ئەم دۆسیەی کردۆتەوە و ڕای ئەندامانی رێبەریی حیزبەکان و هەروەها کەسایەتییە سیاسییەکانی رۆژهەڵات و شرۆڤەکارانی سیاسی وەرگرتووە.
بەرێز شەریف بێهرووز، سیاسەتمەدار وەڵامی پرسیارەکانی رۆژی کورد دەداتەوە.
ڕۆژی كورد : گرینگیی پێكهاتنی به‌ره‌ی كوردستانی بۆ كوردستانی ڕۆژهه‌ڵات له چی دایه و زه‌رووره‌ته‌كانی پێكهێنانی ئه‌م به‌ره‌یه چین ؟
شەریف بێهرووز: بەرەی کوردستانی لە رۆژهەڵات و لە گشت پارچەکانی تری کوردستان پیداویستییەکی هاشاهەڵنەگرە، مەگەر ئەوەی کە لایەنێک بیهەوێ بە تەنیا ئیدارەی سیاسی و سەربازی وڵات بکات هەروەک بەداخەوە ئێستا لە باکوور و رۆژئاوا دەبیندرێ. بە حوکمی ئەوەی کە گشت هێزە سیاسییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان هێزی چەکدارییان هەیە، ناکرێ بە بێ هاوئاهەنگی هیوایەک بە سەرکەوتن لە مەیدانی سەربازی بە دژی رژێم و پاشان لە داهاتووی کوردستانی ئازاد دا هەبێت. ئێمە هەردەم ووتومانە رووخانی ئەم رژێمە تەنیا بە کوردی رۆژهەڵات ناکرێ، جا بزانە ئەودەم رووخانی وەها رژێمێک چەندە چەتوون تر دەبێت ئەگەر چەندین لایەنی کوردی هەبێت کە هەریەکەوە هێزی پێشمەرگەی خۆی هەبێت و هیچ هاوئاهەنگێکیش بەیەکەوە نەکەن. زەروورەتەکانی پێکهێنانی بەرەی کوردستانی هەر ئێستا بۆ رووخانی ئەم رژێمە نییە، بەڵکوو بۆ داهاتووی وڵاتیشە کاتێک ئەم هێزە چەکدارانە دەگەوێنەوە ناوخۆ و دادەمەزرێن. پێکهێنانی بەرەی کوردستانی لە رۆژهەڵات هەم یارمەتیدەر دەبێت کە ئەم رژێمە لە ئەگەری ئالوگۆڕی نێوخۆیی و نێودەوڵەتیدا خێراتر برۆخێ و هەمیش رۆژهەڵاتی کوردستان لە تەنگ و چەڵەمە و تێکهەڵچوونی نێو هێزەکاندا بەدوور بێ.
شەریف بێهرووز: هیچ بەرەیەک بە بێ رێکەوتنی سیاسی جێبەجێ نابێت
ڕۆژی كورد : هۆكار ، به‌ربه‌ست و له‌مپه‌ره‌كان له به‌رده‌م پێكنه‌هاتنی به‌ره‌ی كوردستانی له كوردستانی ڕۆژهه‌ڵات چین؟
شەریف بێهرووز: بەڕای من بەربەستە بنەڕەتییەکانی پێکنەهێنانی بەرەی کوردستانی لە رۆژهەڵاتی کوردستان چەندین لایەنەن. یەکەم بەداخەوە مێژوویەکی پر لە کینە و دوژمنایەتی لە بەینی زۆربەی لایەنەکانی کاریگەر لە پانتای سیاسی رۆژهەڵاتی کوردستاندا هەیە کە ئیزن نادات سەهۆڵەکان بتوێنەوە و پێوەندییەکان ئاسایی بێتەوە، گەرچی بەخۆشێوە تا رادەیەک ئەمە ئیستا کەمتر بۆتەوە بەڵام ئێستاش رۆڵی ئەساسی لە نزیکنەبوونەوەی لایەنەکاندا دەگێڕێ. دووهەم، بارسەنگی نابەرابەری لایەنەکان وایکردووە کە هێندێک لایەن حازر نەبن بە دەنگ و رای بەرابەر لە یەک بەرەدا بن. تا ئەو جێگای من ئاگادار بم ئەوە یەکێک لە گرفتەکانی پێکهێنانی بەرە لە میانەکانی ساڵی ٢٠٠٠دا بوو. بەخۆشێوە ئەمە ئێستا تا رادەیەک کاڵتر بۆتەوە، بەڵام دیسانیش گرفتێکی ئەساسییە. سێهەم، زۆربەی ئەم لایەنانەی رۆژهەڵاتی کوردستان بەجۆرێک گرێدراوی لایەنەکانی بەدەسەڵاتی پارچەکانی تری کوردستانن کە مخابن بۆ وەها بڕیارێک دەبی لە لایەنی تر ئیزن وەرگرن یا راوێژیان وەرگرن. لایەنەکانی پارچەکانی تر کوردستانیش هێندێک جار لە بەر بەرژوەندی خۆیان بەجۆرێک راستەوخۆو ناراستەوخۆ رێگری لەوەها هەول و تەقەلایەک دەکەن کە بەرە پێک بێت یان لانی کەم ئاستەنگی بۆ دروست دەکەن. ئەمە لە سەردەمی پێکهێنانی کۆنگرەی نەتەوەیی لە هەولێر بە ئاشکرا دەبیندرا. کە لایەنێکی دەرەوەی رۆژهەڵاتی کوردستان هەولی دەدا لایەنێکی نزیک بە خۆی لە لیستی نوینەرەکانی رۆژهەڵاتدا بێت و لایەنەکانی تریش بۆ پێشگیری لەم شێوە دەستێوەردانە حازر بە باج دان بە لایەنەکانی نێو بەرەی رۆژهەڵاتی کورستان بوون کە قەت حازر نەدەبوون ئەم باجە بدەن ئەگەر وەها مەترسییەک لەبەردەمیان نەبا. پاشان زۆربەی ئەم لایەنە دەسترۆیشتووانەی پارچەکانی تری کورستان پێوەندی دۆستانە و چڕوپڕیان لە گەڵ رژێمی ئێران هەیە، کەوایە رژێمی ئێران نەتەنیا هەوەل دەدات پێش بە گرتنی وەها بەرەیک لە رێگای ئەم دۆستانەی خۆی بگرێ بەڵکوو حەولیش دەدات ئەوانەی ئێستا بە جیاجیا هەشن لەت و پەتیان بکات و ئەو رووداوی دابڕانەکانی پاش هەولەکانی پێکهێنانی بەرە بە نیوبژی کۆنگرەی نەتەوەی کورد لە باکووری ئەمریکا لە ساڵی ٢٠٠٦دا بەڵگەی روون و ئاشکران.
لێرەدا دەچمە سەر دوایین هۆکاری هەرە گرینگی پێکنەهاتن و ئاستەنگی سەر رێگای بەرەی کوردستانی لە رۆژهەڵات، ئەویش پەڕش و بڵاوی لایەنەکانن. پێشوو لایەنەکانی نەساز بۆ بەرەی کوردستانی لە قامکەکانی پەنجەی دەستێک تێنەدەپەرین، ئێستا لایەنێک لق و پۆی زیاتر لە پەنجەی دەستی لێبۆتەوە و یەکتریشیان قەبووڵ نییە و بێگومان لەوەها دۆخێکدا دروستکردنی بەرەی کوردستانی یان جۆرێک لە هاوکاری کردن و هاوئاهەنگی کردنی لایەنەکان زۆر چەتوونترە. بێ گومان بەشێک لەو جیابوونەوانە لە سەر بەرژوەندی و دەسکەوتی تاکە کەسی یان گروپی بووە و مانەوەشیان بەم شکڵە بۆ پارازتنی هەمان بەرژوەندی تاکەکەسی و گروپییە کە لەوانەیە لە ئەگەری یەکگرتنەوەدا و لێکنزیکبوونەوەدا بۆیان چی تر مسۆگەر نەبێ.
ڕۆژی كورد : به‌ره‌ی كوردستانی به چ مكانیزم و شێوه‌یه‌ك پێك بێ كه هه‌موو لایه‌نه‌كان خۆی تێدا ببینه‌وه پێشنیارتان بۆ خێرایی به‌خشین به دروست بوونی به‌ره‌یه‌كی یه‌كگرتوو چیه و چ ڕێكارگه‌لێك ده‌توانن ببنه ڕێخۆشكه‌ر بۆ پێك هێنانی به‌ره؟
شەریف بێهرووز: ئێستا کە زەروورەتەکان پێکهێنانی بەرەم خستە روو و پاشان گرفتەکانی پێکهێنانیشم ئاماژە پێکرد بێگومان پرسیار ئەوەیە چار چییە، مکانیزمی پێکوە سازان و چالاکی کردنی بەهڤرا کامانەن. بە پێی پێکهاتەی سیاسی و سەربازی کوردستان بەگشتی و رۆژهەڵاتی کوردستان بە تایبەتی بەرەی کوردستانی پێویستی بە رێکەوتنێکی سیاسی-سەربازی هەیە کە هاوکات رێکەوتن لە سەر هەر دوو ئەم دوو بەشەیە کە بەرە دەتوانی هەم ئێستا و هەم لە داهاتوویی رۆژهەڵاتی ئازاددا وڵامدەر بێ.
سەرەتا هیچ بەرەیەک بە بێ رێکەوتنی سیاسی جێبەجێ نابێت. لایەنە سیاسییەکان دەبێ لە چوارچێویەکدا لە دەوری یەک کۆ بنەوە. کۆىوونەوە و رێکەوتنی لایەنە سیاسییەکان بە شکڵ و شێوەی ئێستا تا رادەیەک مەحاڵە، بۆیە بۆ زەمینە خۆش کردن بۆ رێکەوتنێکی سیاسی پێشتر پێویستە جۆرێک لێک نزیکبوونەوە و رێکەوتنی لایەنە سیاسییەکانی ناکۆکی دابراودا لە ئارادا بێ. باشترین مکانیزیم بۆ ئەو کارە دروست کردنی لێژنەیەک لە کەسانی شارەزا و بە ئەزموون بە تەوافقی هەموو لایەنەکانە بۆ یەکلاکردنەوەی پرسی یەکگرتنەوەکان یان بە فەڕمی ناسینی یەکتر، ئەویش لە پرۆسەی دانوستاندا.
پاش توانەوەی کۆمەڵێک لەو سەهۆڵانە لە بەینی لایەنەکانی ناکۆک ئەودەم زەمینە بۆ پێکهێنانی کۆبوونەوەیەکی لوتکە لە لایەنەکان ساز بکرێ کە تێدا لێژنەیەک لە گشت لایەنەکان لە سەر پرسی دروست کردنی بەرە پێک بێ. لە مەودایەکی زەمەنی دیاریکراودا لێژنە راپۆرتی پێکهێنانی بەرە بداتەوە بە لایەنەکان و پاشان مکانیزم بۆ درست کردنی بەرە بخرێتەوە بەردەم لایەنەکان کە پێم وابێ دەبێ ئەم خاڵانە لە خۆ بگرێ:
بەرە پێویستی بە ئەنجومەنێکی نوێنەران هەیە کە میزانییە هەر لایەن بە پێی رادەی کادرو پێشمەرگە و ئەندامانی ئاشكرای ئەم لایەنە دەبێ، هەڵبەت ئەوە رێگایەکە، دەنا فۆرموڵی تریش هەیە. بۆ وێنە بۆ هەر چەند سەد کادر وپێشمەرگە یەک نوێنەر یان بۆ هەر چەند سەد ئەندامی ئاشکرا چەند نوێنەر. رادەی هیچ لایەنەێک بۆ وێنە لە یەک لە سەری سێ کۆیی نوینەران نەبێت و هیچ لایەنێکی بەشدار لە ٢ تا ٥ نوێنەری کەمتر نەبێ.
پاشان ئەنجومەن لێژنەیەکی بەڕێوەبەڕی هەڵدەبژێرێ کە وەک حکوومەتی کاتی تاراوگە ئیش دەکات و بەشێ جیاواز جیاوازی دەبێت کە سێ بەشێ گرینگی دەبێت. یەکەم، دەمراستی رۆژهەڵاتی کوردستانە کە لە سەر رووداوە گرینگەکانی پێوەندیدار بە رۆژهەڵات هەڵوێشت دەگرێ، کە ئەمە نووسینگەی بەرپرسی یەکەمی ئەم لێژنە دەبێ. دووهەم بەشێ کاروباری دەرەوەیە کە بەرپرسایەتی دیپڵۆماسی بە نوێنەرایەتی رۆژهەڵاتی کوردستانی لە ئەستۆ دەبێ. سێهەمیان بەشی سەربازی یان پێشمەرگە دەبێت کە زیاتر ئاماژەی پێدەکەم.
ئەزموونی باشووری کوردستان بۆی دەرخستووین کە پێشمەرگە لە قالبی حیزبایەتی ناتوانی ئەو کاریگەری و توانایی و لێهاتوویی هەبێت کە هێزو سوپایەکی نیشتمانی پێویستێتێ. هێزی پێشمەرگە نابێ بە فکر و ئایدولوژیای حیزبی بار بهێندرێن، دەبێ تەنیا و تەنیا فێری کاری سەربازی بن و مەشقی پێویستیان بۆ شەر و بەرگری لە نیشتمان پێبکردرێ. رێکخستنی هێزی پێشمەرگەی رۆژهەڵاتی کوردستان هەم لە ئێستادا و هەمیش لە داهاتوودا پێداویستیەکی مێژووییە و دەبی شانبەشانی دروست کردنی بەرەی کوردستانی کاری بۆ بکردرێ و هەموو هێزی پێشمەرگەی رۆژهەڵات لە ژێر فەرماندەیی وەزراەتی هێزی پێشمەرگە دابێت کە لە ژێر چەتری حکوومەتی کاتی و وڵامدەر بە ئەنجومەنی نوینەرانی کاتی دەبێت.
دیارە لایەنی تری پێکهێنانی بەرە وەک شوێن و جێگا، ئابووری و بوارەکانی تکنیکی تر دەبێ تاوتوێ بکرین و مکانیزمیان بۆ بدۆزرێتەوە. بەڵام بە بڕوای من ئەگەر ئیرادە بۆ پێکهێنانی هەبێت هەلومەرجەکە دەتواندرێ لەبار بکرێ و هەنگاو بۆ ئەم ئەرکە پیرۆز هەڵبندرێتەوە.
