بەیتی “سوارۆ” وەك نموومە
(بەشی هەشتەم)
ناوەرۆكەكەی بەیتی سوارۆ
بەیتە كوردییەكان بە گشتی ناوەرۆكێكی پاڵەوانێتی (حیماسی)، دڵداری و تراژێدییان هەیە. بەو پێیە دەبێ لە ناوەرۆكی بەیتی سوارۆ ورد بینەوە و بزانین خۆی لە كام یەك لەو پێناسانەدا دەبینێتەوە. سوارۆ دەچێتە شەڕی كاولە لەحسا. بەو پێیە شەڕێكە دەبێ سوارۆ لەوێدا قارەمانێتی بنوێنێت و پاڵەوانانە بۆ سەركەوتن هەوڵ بدات، بۆ ئەوەی هیچ نەبێ ئەو سەركەوتنە، بیگەیێنێتەوە بەو قەول و بەڵێنەی كە كچەتیوەحەیرانەكەی پێی داوە، ئەویش ترازاندنی دوگمەی سینگ و مەمكانە. بەڵام كێشەیەك لێرەدا هەیە كە ناهێلێێ تیشك بخەینە سەر پانتایی و لایەنە پاڵەوانێتییەكەی، ئەویش ئەوەیە كە وەسفی مەیدانی شەڕ و چۆنێتیی شەڕكردن و ئازایەتییەكانی سوارۆی تێدا نییە. دوكتۆر سیرووسی شەمیسا لە كتێبی جۆرەكانی ئەدەبدا ئاوا پێناسەی حەماسە دەكات: حەماسە گێڕانەوەی سەربردەكانی پێش مێژووە. راپۆرتێكە لە رەوش و بارودۆخی رۆژگارانی زۆر لەوە پێش و تێیدا باسی ئەو شەڕانە دەكات كە لە پێناوی سەربەخۆیی و دەرپەڕاندنی دوژمن لە نیشتیمان یان تێك شكاندنی دوژمنان یان هەر نەبێ لە پێناوی بەدەستهێنانی ناو و ناوبانگ و سەروەت و ساماندا دەكرێن. (شەمیسا، 1999: ل47)
لەو بەیتەدا دیار نییە سوارۆ لە پێناوی چیدا دەچێتە شەڕێ. چونكە سوارۆ دەچێتە شەڕێك لە كاولە لەحسایە. دوكتۆر محەمەدی موعین لە بەرگی پێنجەمی “قامووسی موعین”دا ئاوا باسی لەحسا دەكات: احسا، الاحسا، لحسا: ناوچەیەكە لە رۆژئاوای كەنداوی فارس و كەوتووەتە رۆژهەڵاتی شێوە دوورگەی عەرەبستان. زەوی و زارەكەی لمە. بەڵام چونكە ئاوێكی باشی هەیە، گەنم و جۆ و هەرزن و میوەی لێ رەعەمەل دێ و خورماكەشی بەناوبانگە و نزیك بە 3500 كەسیشی دانیشتوو هەیە.
بەندەری ئەحسا ناوەندی بازرگانییە و لە كۆندا پێیان گوتووە “هجر”. شێخ ئەحمەد ئەحسایی پێشەوای شێخییەكان لەو ناوچەیە لەدایك بووە. (موعین، 1989: ل102)
بەو پێیە شەڕگەكەی سوارۆ لە دەرەوەی كوردستان بووە. تا ئێستا هیچ سەرچاوەیەكی مێژووییش لە گۆڕێ نییە كە كورد، لە پێناوی دەسەڵاتێكی خۆماڵیدا شەڕی بردبێتە دەرەوەی سنوورەكانی خۆی. بەڵام لە مێژوودا زۆر جاران هەبووە سوارچاكی لەشكرێك و تەنانەت فەرماندەی لەشكرەكانیش كورد بوون و چوونەتە شەڕێك كە هیچ پەیوەندییەكی بە كوردەوە نەبووە، بەڵكو شەڕێكی ئایینی بووە و لە پێناوی ئایین و هەستی ئایینیدا بووە. نموونەش شەڕەكانی سەلاحەدینی ئەیووبی و دواتر پاڵەوانێتییەكانی “ساروبیرە” لە شەڕی نێوان عوسمانی و سەفەوییەكان لە شەڕەكەی چاڵدێراندا. سەلاحەدین زۆر ناسراوە و باسی ناكەین بەڵام بۆ روونكردنەوەی باسەكەمان بە كورتی ئاوڕێك لە ساروبیرە دەدەینەوە. حوسێنی مەدەنی لە كتێبی “كوردستان و ستراتیژیی دەوڵەتان”دا ئاوا باسی ساروبیرە دەكات: یەكێك لە فەرماندە سەربازییەكانی شا ئیسماعیلی سەفەوی ، ناوی ساروبیرە بوو كە یەكێك بوو لە پیاوە خانەدانەكانی ناوچەی بانە و بە دووهەزار شەڕكەری خۆیەوە لە بەرەی شەڕدا جوامێری و پاڵەوانێتی و ئازیەتیی نواند، بەڵام دواتر پارچە تۆپێكی بەر دەكەوێت و دەكوژرێت. (مەدەنی، 2006: ل100)
دیارە ساروبیرەمان وەك نموونەیەك هێنایەوە لەو پیاوە شەڕكەرە بەدەستوبردانەی كەواسوورەی پێش لەشكری بێگانەكان بوون و شەڕەكەیان هیچ لە پێناوی خاك و نیشتیمان و نەتەوەكەی خۆیاندا نەبووە. ئەگینا شەڕگەكەی ساروبیرە، واتە شەڕگەی سەفەوی و عوسمانییەكان هەر كوردستان بووە و ماڵوێرانی و كاولكارییەكانی شەڕی نێوان ئەو دوو دەسەڵاتە ئایینییە و بەشمەینەتی و لێقەومانەكان هەر بۆ كورد بووە و دەستكەوتەكانیشی بۆ داگیركەرەكان.
بەڵام ناوی سوارۆی ئێمە و شەڕگەكەی دیار نییە و ئەوەش ئیزنمان نادات لەوە زیاتر باسی ئەو لایەنەی بكەین.
توێژینەوە (سابات)
