[2] آیا با علم بد مواجه هستید؟
پیدا کردن سوژه برای نوشتن یک داستان اولین گام در روزنامه نگاری است اما گام بسیار مهم بعدی این است که درباره صحت منابع خود قضاوت کنید
به یاد بیاورید که چگونه یک رسانه با انتشار اختصاصی خاطرات هیتلر در یک هفته میلیون‌ها نسخه فروش کرد ( این کاری بود که مجله استرن در دهه 80 انجام داد) و یک هفته بعد از آن‌که غیر معتبر بودن خاطرات مشخص شد، این مجله نه تنها خوانندگان که اعتبار حرفه ای خود را نیز از دست داد.
به همین ترتیب یک گزارشگر علمی‌به طور جدی نیازمند معیارها و شرایطی است که بتواند علم خوب را از علم بد تشخیص دهد.
به یاد داشته باشید حتی در علم هم شما ممکن است با شیادان سر و کار داشته باشید
سوال این است که شما چگونه می‌توانید بگویید با علم خوب سرو کار دارید یا علم بد.
همه اعتبار شما به این وابسته است که بتوانید پاسخ درستی به این سوال بدهید به ویژه اگر در حال گزارش کردن موضوعی هستید که ادعا می‌شود گام بسیار بزرگی در علم به شمار می‌رود.[3]
اغلب دانشمندان افرادی صادق به شمار می‌روند اما در میان آنها هستند افرادی که سعی می‌کنند تا ادعاهای خود را بزرگ نمایی کنند و در حالی که ادعای آنها از پشتیبانی اندکی برخوردار است این مدارک را بزرگتر از آنچه هست مطرح کنند. گروه دیگری نیز وجود دارند که سعی می‌کنند با فضا سازی تبلیغاتی ادعایی را در جامعه به ثبت برسانند که داده‌های کمی از آن پشتیبانی نمی‌کند و یا از اساس فاقد هر نوع پشتوانه علمی‌هستند و یا ادعاهایی را بزرگ‌نمایی کنند که به جای استناد به روش‌های سخت علمی‌بر مشاهدات عمومی‌استوار است.
همچنین ممکن است افراد غیر علمی‌سعی کنند با بزرگ‌نمایی برخی یافته‌ها و یا حتی ادعاهای دروغ درباره پشتوانه‌های علمی‌حرف‌هایشان، رسانه‌ها را فریب دهند.
مثال: لینک زیر را دنبال کنید تا یکی از نمونه‌های اخیر شیادی در تحقیقات که در آفریقای جنوبی اتفاق افتاد و در آن ادعا شده بود درمانی گیاهی برای ایدز به دست آمده است را مشاهده کنید
http://www.nature.com/nm/journal/v12/n7/full/nm0706-723.html
پاسخ دادن به سوال‌های زیر شاید به شما کمک کند تا متوجه شوید آیا شخصی که قصد دارید با او مصاحبه کنید دارای اعتباری واقعی و صادقانه است و یا کار خود را بزرگتر از آنچه هست نشان می‌دهند:
آیا این دانشمند از سوی منبع معتبری معرفی شده است؟ برای مثال آیا دانشمند دیگری یا یک جامعه علمی‌یا سازمان دیگری مانند موسسات علمی‌غیر انتفاعی و خیریه وی را معرفی کرده است.
این دانشمند برای کجا کار می‌کند (مثلا برای یک شرکت تجاری یا یک دانشگاه)؟
بودجه این تحقیق چگونه و از کجا تامین شده است؟ می‌توانید با بررسی گزارش‌های سالانه و مقالات علمی‌و همچنین وب سایت‌های مربوط مشخص کنید که آیا هزینه‌های تحقیق از بودجه عمومی‌یا بودجه سازمان‌های خصوصی تامین شده اند.
این دانشمند نتایج کارهای پیشین خود را کجا منتشر کرده است؟ پایگاه‌های انتشار مقالات و نتایج پزوهش‌های علمی‌مانند PubMed یا Google Scholar را بررسی کنید. البته در ذهن داشته باشید که ممکن است همه دانشمندان همه کارهای خود را از طریق اینترنت منتشر نکنند این امر به خصوص در میان جوامع در حال توسعه مصداق دارد جایی که سطح دسترسی به اینترنت پایین است و برخی از تحقیقات ممکن است در نشریاتی منتشر شوند که امکان آنلاین شدن آنها وجود ندارد
آیا دانشمند مورد نظر از فروش محصولاتی که ممکن است از نتیجه کار او تولید شود سود می‌برد؟ بسیاری از ژورنال‌ها ا ز نویسندگان مقاله‌ها می‌خواهند گواهی دهند که کارشان فاقد منافع مادی است. شاید لازم باشد روزنامه نگاران در صورتی که شکی دارند به تحقیق بیشتر در این باره بپردازند، برای مثال با دانشمندان درگیر پروژه صحبت کنند و از آنها بپرسند چرا این ادعا را مطرح کرده اند و درباره زمان بندی ادعای مطرح شده پرس و جو کنند مثلا بررسی کنند آیا این ادعا در این زمان خاص با افت احتمالی سهام شرکت سرمایه گذار در بورس ارتباطی دارد یا نه؟
آیا مقاله مورد نظر در نشریات بازبینی دقیق [4] به چاپ رسید است؟ اگر ادعایی پیش از آن‌که در این ژورنال‌ها منتشر شده باشد و از سیستم‌های راستی آزمایی آنها عبور کرده باشد به رسانه‌های عمومی‌منتقل شود در این صورت باید در این باره دقت بسیار بیشتری اعمال کنید چرا که اعتبار ادعاها مورد تایید مراجع علمی‌قرار نگرفته است.
اگر در ابتدای این مسیر احساس کردید که در حال دور زدن یک دایره هستید نگران نشوید شما در تلاش هستید تا اعتبار و صحت یک ادعای علمی‌را بررسی کنید اما قضاوت درباره ادعاها و افرادی که باید با آنها تماس گرفته و مشورت کنید را دشوار می‌یابید. با گذشت زمان، شما با یک حوزه مشخص بیشتر آشنا می‌شوید و متوجه می‌شوید قضاوت درباره اهمیت یک ادعای مشخص راحت تر می‌شود، همچنین پیدا کردن کسانی که با آنها صحبت کرده و از آنها مشورت بگیرید.
مشکل دیگری که ممکن است پیش بیاید این است که شما درباره دانشمندی تحقیق کنید که از قبل او را می‌شناسید در این صورت این خطر وجود دارد که قضاوت شما غبار آلود و مغشوش شود و تحت تاثیر شناخت قبلی شما از وی قرار گیرد. در این صورت بهترین کار این است که از همکاری که او را نمی‌شناسد بخواهید درباره آن تحقیق کند.شما شاید نتوانید همه خطاهایی که ممکن است برخی از آنها به شکلی ظریف پنهان شده باشند را مشخص کنید، اما حداقل می‌توانید جلوی سو استفاده تبلیغی کسانی را که کارشان فاقد هر گونه ارزشی است بگیرید. البته ممکن است گاهی اوقات هم پیش بیاید که شما این فرصت را به دست آورید تا یک شیادی بزرگ علمی‌را آشکار کنید.
اگر مشکوکید که یک مطلب فاقد شواهد محکم است و حتی ممکن است یک شیادی علمی‌باشد ، تصمیم با شما است که آن را گزارش کنید یا نه . به یاد داشته باشید که در نهایت این آبرو و اعتبار شما است که مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. به همین دلیل بهتر است تنها به گزارش داستان‌هایی بپردازید که از مدارک مستحکمی‌برخوردار هستنداز سوی دیگر افشا کردن یک شیادی و دروغ علمی‌خود یک داستان خوب به شمار می‌رود
مثال:
ستون علم بد در روزنامه گاردین نمونه خوبی از این مورد است که چگونه روزنامه نگاران داستانی جذاب را از دل کشف یک دروغ علمی‌بیرون می‌آورند.
http://www.guardian.co.uk/life/badscience
برای اطلاعات بیشتردر مورد شیوه‌های تشخیص صحت و کیفیت تحقیقات و حتی تعیین این‌که چگونه میتوان یک شیادی و دروغ را افشا کرد به راهنمای الکترونیکی SciDev در نشانی زیر مراجعه کنید:
http://www.scidev.net/en/science-communication/practical-guides
آزمون درس دوم:
در جدول زیر برروی لینک‌ها کلیک کنید. هر یک ازآنها نمونه‌های مختلفی از خبرهای علمی‌را رویات می‌کنند با مطالعه آن مشخص کنید که آیا در این مورد از منابع دست اول یا منابع ثانویه استفاده شده است.
| منبع اولیه یا ثانویه | لینک خبر
|
| Southern Africa listed as site of huge square kilometre array telescope | |
| Poor could benefit from simpler TB vaccine
http://www.mg.co.za/articlePage.aspx?articleid=287524&area=/insight/insight__africa |
|
| Ghana’s malaria problem gets boost from vaccine trials | |
| Africa begins malaria vaccine trial | |
| About 60,000 gold miners to participate in TB research
http://www.buanews.gov.za/view.php?ID=06102008151005&coll=buanew06 |
|
| New findings super-size our tsunami threat
http://seattlepi.nwsource.com/local/211012_tsunamiscience07.html |
|
| Nigerian scientists allay fears of West African tsunami
http://www.scidev.net/content/news/eng/nigerian-scientists-allay-fears-of-west-african-tsunami.cfm |
|
| “A shocking lack of evidence”
http://www.nature.com/nature/journal/v443/n7114/full/443888a.html |
|
| Bottlenecks slow Ethiopia’s fight against malaria
http://www.scidev.net/content/features/eng/bottlenecks-slow-ethiopias-fight-against-malaria.cfm |
2- برروی لینک‌های زیر که درباره یافته‌های علمی‌است کلیک کنید و پس از مطالعه به سوال‌های زیر پاسخ دهید:
Moderate drinking may boost memory, study suggests
[ http://www.eurekalert.org/pub_releases/2006-10/osu-mdm102506.php ]
Rapid diagnosis tests for meningococcal meningitis
[ http://www.wfsj.org/course/en/L2/Press01.html ]
IDRC announces new research program on communicable diseases in Latin America and the Caribbean
[ http://www.wfsj.org/course/en/L2/Press03.html ]
1- چه کسی بیانیه خبری را منتشر کرده است؟
2- تیم اطلاع رسانی با چه هدفی کار می‌کنند؟ (مثلا آیا آنها برای دانشگاه، یک شرکت خصوصی یا دولت کار می‌کنند)
3- اعتبار دانشمندانی که کار آنها اعلام شده چقدر است؟
چه نوع اطلاعات تماسی در اختیار شما قرار گرفته است؟ (ایا تماس دانشمندان، سازمان یا تیم اطلاع رسانی است)
آیا دانشمندان مقاله‌های خود را پیشتر در ژورنال‌های مرور دقیق منتشر کرده بوده اند؟
آیا گفتارها و جزییات تماسی از سوی کارشناسان مستقل بیان شده است؟
4- شما می‌توانید از طریق جستجو در پایگاه PubMed در نشانی:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?DB=pubmed که توسط کتابخانه ملی پزشکی ایالات متحده آمریکا پشتیبانی می‌شود، به جستجوی نام افراد و یا موارد تحقیقاتی مشابه با یک تحقیق بپردازید. نتایج شامل نام‌ها ، آدرس‌ها و برخی ایمیل افراد و همچنین فهرستی از مقالاتی می‌شود که توسط دیگران در حوزه مربوطه نوشته شده است.
به سایت PubMed در نشانی بالا رفته و عنوان Climate change and Africa and rainfall and drainage را جست‌وجو کنید این کار باعث می‌شود فهرستی از مقاله‌ها در برابر شما ظاهر شود. که عنوان یکی از آنها به این شرح است: “Changes in surface water supply across Africa with predicted climate change,” نویسنده اول این مقاله ام دویت M de Wit از شبکه رصدخانه زمینی آفریقا (AEON) و دپارتمان علوم زمین دانشگاه کیپ تاون در آفریقای جنوبی است.
با کلیک برروی نام نویسنده فهرست بقیه مقالات او در اختیار شما قرار می‌گیرد در فهرست سمت راست می‌توانید برروی گزینه مقاله‌های مرتبط کلیک کنید تا کارهای مشابه گروه‌های دیگر را ببینید. این یکی از راه‌هایی است که به کمک آن می‌توانید به فهرستی از کارشناسان دسترسی داشته باشید که در این زمینه تخصص داشته و می‌توانند برروی گزارش شما نظر دهند.
4- در برخی از موارد که مربوط به اخباری درباره درمان بیماری‌ها است شاید بتوانید تنها با مرور وب سایت کمپانی که بازاریابی درمان را بر عهده دارد نشانه‌هایی از صحت یا خطای علمی‌را مشاهده کنید.
به وب سایت Secomet در نشانی http://www.secomet.com سری بزنید. این کمپانی است که درباره داروی تاییدنشده‌ای برای ایدز تبلیغ می‌کند. همچنین وب سایت دیگری که معرفی‌کننده داروی دیگری است را در نشانی http://wwwext.amgen.com/ ببینید و به سوال‌های زیر درباره هر یک از آنها پاسخ دهید.
| سوال | Amgen | Secomet |
| آیا کمپانی ادعا می‌کند که درمانی برای بیماری دارد یا باعث کاهش روند بیماری می‌شود؟ | ||
| آیا درباره هر یک از این ادعاها مقاله ای در نشریات بازبینی شده وجود دارد؟ | ||
| آیا ترکیبات اعلام شده برای هر یک از داروها به زبان دقیق زیست شیمی‌و با کمیتهای صحیح بیان شده اند؟ | ||
| آیا درمان پیشنهادی تنها از یک منبع قابل تهیه است یا تنها یک منبع آن را معرفی کرده است؟ | ||
| آیا اطلاعات دقیقی درباره ایمنی محصول وجود دارد؟ | ||
| آیا این دارو در یک مرحله درمان کلینیکی تحت کنترل آزموده شده است؟ | ||
| آیا این دارو از سوی نهاد نظارتی دار در کشوری که ارایه شده است ثبت شده و مورد پذیرش قرار گرفته است؟ |
زمانی‌که درباره موردی مانند درمان جدیدی برای یک بیماری تحقیق می‌کنید شاید مناسب باشد که مراحل زیر را نیز پشت سر بگذارید. این موارد به نقل از موارد آموزشی SciDev.net برداشته شده است که می‌توانید اصل آن را در نشانیhttp://www.itrainonline.org/itrainonline/mmtk/hivaids.shtml ببینید.
دنبال اطلاعاتی درباره ادعای مطرح شده ، دانشمندان یا شرکتی که پشت طرح قرار دارد بگردید. می‌توانید با استفاده از موتورهای جست‌وجوی عادی مانند گوگل اقدام به این کار بکنید. با این کار می‌توانید به مقالاتی که پیشتر درباره این محصول، افراد و دانشمندان در گیر در آن و موارد ادعایی خود شرکت تولید کننده و نشر دهنده خبر، منتشر شده است دست پیدا کنید.
سری به اطلاعیه 206 شبکه اطلاعات تیدز نیو مکزیکو بزنید که با عنوان چگونه ادعاهای دروغین درباره HIA/AIDS را بشناسیم و ایده‌های آنان را در این زمینه دنبال کنید
http://www.aidsinfonet.org/articles.php?articleID=206
مثال‌هایی از مطالب دروغین و شارلاتانیزم مربوط به ایدز را در این نشانی مشاهده کنید:
http://www.quackwatch.org/01QuackeryRelatedTopics/aids.html
دنبال کارشناسان مستقلی بگردید که می‌توانند درباره این ادعاها نظر بدهند. دانشگاه‌های محلی، موسسات تحقیقاتی ، آژانس‌های تامین هزینه پزوهش‌ها ، بیمارستان‌ها ، دپارتمان‌های دولتی و یا سازمان‌های غیر دولتی می‌توانند چنین کارشناسانی را به شما معرفی کنند.
همچنین می‌توانید مثلا از طریق PubMed و از طریق جست‌وجوی پروژه‌ها و مقالات مرتبط با موضوع بررسی اتان چنین کارشناسانی را پیدا کنید.
راه دیگر بررسی سمینارها و کنفرانس‌های علمی‌است . ببینید چه کسانی در چنین سمپوزیوم‌های علمی‌سخن می‌گویند . می‌توانید چکیده مقالات آنها را به صورت آنلاین پیدا کنید.
————
پی‌نوشت‌های مترجم:
[1] A functional SNP in the promoter of the SERPINH1 gene increases risk of preterm premature rupture of membranes in African Americans
[2] Bad Science: به مطالبی گفته می شود که اگرچه ظاهری علمی دارند اما اصول و بیان درستی از علم را ارایه نمی دهند و ممکن است باعث بدفهمی عمومی نیز بشود.
[3] این مورد در ایران و به ویژه در مواجهه با افرادی که ادعای اختراعات عجیب و غریب دارند صادق است. بسیاری از این ادعها دروغین یا در حالت خوشبینانه ساده لوحانه است. اما گاهی این افراد با بزرگ‌نمایی های غلو آمیز اختراعی که وجود ندارد را تبدیل به یک دست آورد جهانی می کنند و گاه به دلیل تعریف حقوقی متفاوتی که از ثبت اختراع در ایران وجود دارد برای اختراع خود گواهی ثبت رسمی نیز ارایه می دهند و یا گواهی و جوایز شرکت در نمایشگاه های مختلف – که عموما بازار ایده هستند – را ضمیمه می کنند. این خبرها به سرعت در صدر خبرهای علمی رسانه ها می نشیند در حالی که جست‌وجویی ساده نشان می‌دهد برخی از این ادعاها تا چه حد از واقعیت دور هستند.
[4] peer-reviewed journal : در این نشریات علمی، مقاله ها پیش از چاپ توسط گروهی از داوران متخصص بررسی شده و پس از تایید و اصلاحاتی که از سوی نویسنده و مطابق نظر آنها اعمال می شود به چاپ می رسد و بدینترتیب مقاله چندین بار پیش از چاپ مورد بازبینی علمی قرار می گیرد
