در سیستان و بلوچستان کسب دانش و سواد، اولویت زندگی نیست

مدارس کپری، خارج از استانداردهای فضای آموزشی هستند

فقط ۲۰ درصد از دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل در استان سیستان و بلوچستان جذب شده‌اند

محمد امین اسلامی، فعال اجتماعی و مدیر گروه مردمی « سرزمین مهربانی » است. او دو سال است که به صورت جدی برای بهبودی وضعیت آموزشی کودکان دانش‌آموز روستایی استان سیستان و بلوچستان فعالیت می‌کند. پایه فعالیت‌های او در زمینه تهیه و اهدای لوازم التحریر در قالب برنامه « هدیه مهر» است که در سال گذشته به بیش از دوهزار دانش‌آموز مدارس روستایی در شهرستان‌های سراوان ، سیب و سوران ، سرباز و نیکشهر اهدا شده‌است. ایجاد و راه‌اندازی کتابخانه‌های مشارکتی روستایی در سطح استان و راه اندازی پنج کتابخانه با مشارکت اهالی روستاها از دیگر فعالیت‌هایی است که این مجموعه انجام می‌دهد.

اسلامی با اشاره به آنکه یکی از اهدافی که در سال جاری دنبال می‌کنند، رسیدگی به دانش‌آموزان مدارس کپری و روستاهای دور دست و صعب العبور است، می‌گوید: تاکنون موفق شده‌ایم به یک شهرستان کمک رسانی کنیم و امید است تا قبل از آذر بتوانیم به همه دانش آموزان مدارس کپری، لوازم التحریر برسانیم. در عین حال تصمیم داریم با مشارکت خیرین و اهالی روستاها بتوانیم با ساخت کلاس درس، جایگزینی برای مدارس کپر نشین داشته باشیم. در ادامه مشروح گفت‌وگوی «قانون بچه‌ها» را با محمدامین اسلامی می‌خوانید تا از مشکلات دانش آموزان در روستاهای محروم سیستان و بلوچستان برای‌مان بگوید.

آیا تعریفی از شرایط لازم (موجود) برای مدارس در مناطق محروم وجود دارد؟

شاید بهتر باشد در ابتدای امر تعریفی از مناطق محروم ارائه دهم. طبق قانون ، مناطقی که شاخص‌های توسعه آن‌ها زیر شاخص میانگین کشور است، مناطق محروم هستند. این شاخص‌ها بهداشت و درمان ، اشتغال، آموزش و پرورش و… را در بر می‌گیرند.

استان سیستان و بلوچستان چندین سال است که با مشکل خشکسالی روبه‌روست؛ از این رو سطح رفاه اجتماعی و معیشت و اشتغال مردم این روستاها در پایین‌ترین سطح تعریف شده، قرار دارد .

وضعیت آموزش و پرورش در روستاها بغرنج است. طبق گفته مسئولان وزارت آموزش و پرورش، بیشترین مدارس تخریبی در استان سیستان و بلوچستان قرار دارند؛ به‌گونه‌ای که از ۱۸ هزار کلاس درسی که در این استان وجود دارد، بیش از ۶ هزار کلاس درس، یعنی یک سوم کلاس‌های درس، تخریبی هستند. کلمه تخریبی مرزی ندارد. یعنی کلاس درسی که فاقد ایمنی در سازه است و هر آن امکان آوار شدن آن وجود دارد. درواقع این کلاس‌ها باید تخریب و به جای آن یک کلاس درس جدید ساخته شود. حدود ۹۵درصد از این کلاس‌های تخریبی و تمامی مدارس کپری در روستاهای این استان واقع شده‌اند و باید گفت بسیاری از این کلاس‌ها همچنان مورد استفاده دانش آموزان قرار می‌گیرند.

با این تعریف، مدارس روستایی در استان سیستان و بلوچستان را می‌‌توان به چند دسته تقسیم کرد؛ روستاهایی که دارای مدرسه کپری هستند. (سازه‌ای ساخته شده از شاخه‌های درخت نخل که با حصیر و یا برگ‌های درخت نخل پوشانده شده‌اند؛ در جنوب سیستان و بلوچستان و جنوب کرمان و هرمزگان و خوزستان، کپر به عنوان سکونتگاه مورد استفاده مردم روستایی است). کپرها خارج از استانداردهای فضای آموزشی هستند، این درحالی است که در این استان، مدارس کپری با بیش از ۱۰۰ دانش آموز نیز وجود دارند. روستاهایی که اهالی روستا با خشت و گل، سازه‌ای راکه متعلق به یکی از روستاییان است، تبدیل به فضای آموزشی کرده‌اند و روستاهایی مانند انجیرکی شهرستان قصرقند که دانش‌آموزان آن حتی از داشتن کپر نیز محروم هستند و زیر سایه درختان تحصیل می‌کنند.

البته روستاهایی نیز هستند که در آن‌ها ساختمان و بنای مدرسه وجود دارد اما به دلیل قدمت بالا و یا عدم توجه در ساخت، فرسوده شده‌اند و امکان بازسازی و بهسازی آن‌ها وجود ندارد و فاقد ایمنی لازم برای استفاده دانش‌آموزان هستند. این کلاس‌های تخریبی در مناطق روستایی شهرستان‌های سراوان، راسک،‌ سیب و سوران، قصرقند، ایرانشهر، فنوج و… قرار دارند .

تا چه اندازه به شرایطی که در قانون در نظر گرفته شده در مناطق محروم توجه می شود؟

مشکل گریز از قانون نیست. مسئولان آموزش و پرورش هیچ قصدی برای قانون‌گریزی ندارند.هنگامی که مطابق قانون، بودجه و سرانه و امکانات آموزشی، یکسان تقسیم و توزیع نمی‌شود، این‌گونه نابسامانی‌ها بروز پیدامی‌کند. ساخت مدرسه نیازمند تخصیص بودجه‌ای مشخص از سوی وزارت آموزش و پرورش است که این بودجه مطابق زمانبندی ساخت باید پرداخت شود. نبود یک راهبرد منظم به خصوص برای مناطق روستایی، یکی از دلایل عمده وجود مشکلات فراوان در روند آموزش در این مناطق است. باید تمرکز ادارات نوسازی از مرکز استان برداشته و ساخت مدارس به ادارات شهرستانی سپرده شود و ادارات کل، ناظر بر ساخت مدارس و مجری ساخت ادارات آموزش و پرورش شهرستان‌ها باشند.

شرایط روستاهای استان سیستان و بلوچستان در حوزه آموزش و پرورش کودکان و ایجاد مدرسه برای آن‌ها چگونه است؟

استان سیستان و بلوچستان در حال حاضر پهناورترین استان کشور محسوب می‌شود ، با توجه به افزایش جمعیت ، هر سال به تعداد دانش آموزان افزوده می‌شود اما امکانات و فضا‌های آموزشی متناسب با افزایش جمعیت رشد نمی‌کنند و به نظر می‌رسد هیچ برنامه مدونی برای ایجاد یک تحول در ساختار آموزشی این کودکان وجود ندارد. متاسفانه به جای اینکه بیشترین توجه به آموزش و یادگیری کودکان در مدارس روستایی باشد، به ارائه آمار از تعداد دانش آموزان توجه شده است. تعداد مهدهای روستایی محدود است و تمامی کودکان از این امکان برخوردار نیستند، به همین دلیل نسبت اهمیت سواد برای خانواده‌های این کودکان و کودکان شهری متفاوت است. بدون تعارف در برخی روستاها، رفتن به مدرسه و کسب دانش و سواد، اولویت زندگی این کودکان و خانواده‌های‌شان نیست.

در استان سیستان و بلوچستان، باید به کودکانی آموزش داده‌شود که از نظر بنیه بدنی ضعیف هستند ، یعنی دچار سوءتغذیه شدید شده‌اند. اگر به دنبال افزایش کیفیت تحصیل دانش آموزان در مدارس روستایی هستیم، باید موارد گوناگون از ریزش تحصیلی تا دلایل عدم یادگیری دانش‌آموزان به صورت علمی بررسی و برای رفع آن چاره اندیشی و عمل شود؛به‌خصوص برای رفع سوءتغذیه این دانش‌آموزان باید اقدامات فوری انجام شود.

در این میان نمی‌توان از نقش معلم در آموزش و پرورش چشم پوشی کرد. بیشتر معلم‌هایی که در یکی دو سال اخیر در روستاهای مناطق محروم، جذب و مسئولیت آموزش و پرورش کودکان و دانش آموزان را عهده دار شده‌اند، با مدارک دیپلم یا فوق دیپلم و لیسانس از رشته‌های گوناگون تحت عنوان معلم خرید خدمت جذب شده‌اند. ‌آن‌هاتجربه تدریس ندارند و دوره‌های آموزشی لازم را نگذرانده‌اند.

چه فعالیت‌هایی نیاز است تا بتوان مشکلات را تا حدودی رفع کرد؟ آیا به اختصاص بودجه‌ای خاص نیاز است یا با کمک‌های مردمی و داوطلبانه نیز می‌توان این مشکلات را رفع کرد؟

طبق گفته مسئولان آموزش و پرورش استان، پس از تلاش‌هایی که برای بازگرداندن دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل انجام شد، فقط ۲۰ درصد از دانش‌آموزان جذب شده‌اند.

باید یک برنامه اختصاصی برای بهبود روند آموزش کودکان مناطق روستایی تنظیم و اجرا شود و اجرای آن صد درصد نیازمند اختصاص بودجه‌ای ویژه است و باید به تمامی پارامترهای لازم برای تقویت آموزش کودکان این مناطق توجه شود.

باید به سه مقوله از جمله تقویت ابنیه مدارس روستایی و استحکام بخشی و ایمن سازی این مدارس، تقویت بنیه آموزشی و پرورشی دانش آموزان و تقویت حقوق و رفاه و معیشت معلمان روستایی توجه ویژه داشت.

از شرایط بچه‌ها در روستاهای سیستان و بلوچستان بگویید. آن‌ها تحت چه شرایطی درس می‌خوانند و استقبال‌شان از درس و مدرسه چگونه است؟

از دانش‌آموزان برخی مدارس روستایی در شهرستان‌های سرباز و نیکشهر درخواست کردیم تا آرزوهای‌شان و اینکه دوست دارند در آینده چه‌کاره شوند را برای‌مان نقاشی کنند؛ ۸۵ درصد از دانش‌آموزان پسر آرزو و یا شغلی را ترسیم کردند که هم اکنون در این مناطق وجود دارد و آن حمل و نقل غیر قانونی سوخت و یا بهتر و واضح‌تر بگویم، قاچاق سوخت است؛ چراکه در سال‌های گذشته شاهد خشکسالی‌های پیاپی و از بین رفتن بخش زیادی از کشاورزی و دامداری روستاییان استان بودیم و فقری که حاصل خشکسالی است، سبب شد تا قاچاق گسترش یابد و امروزه کودکان این استان، آینده‌ خود را در این شغل می‌بینند.

خواسته‌های آن‌ها چیست و چگونه می‌توان آن‌را برآورده کرد؟

دانش آموزان سیستان و بلوچستان از هوش بالایی برخوردار هستند؛ چنانکه یکی از دانش‌آموزان روستاهای شهرستان سیب‌وسوران موفق به کسب رتبه ۴۰۰ در کنکور سراسری سال جاری شد. همچنین تعدادی از دانش‌آموزان بخش دشتیاری شهرستان چابهار، دوره دبیرستان را با معدل ۱۹ گذارنده و موفق به کسب مدرک دیپلم شده‌اند.

خواسته‌های این دانش‌آموزان، داشتن امکانات و شرایط آموزشی یکسان با دانش‌آموزان شهری و افزایش مدارس در مسیرهای روستایی و توجه بیشتر مسئولان به دانش آموزان مناطق روستایی است.