کاوەی ئاسنگەر لە نێوان شۆڕشگێڕ و جاشدا/وتووێژ لەگەڵ ڕەسووڵ سوڵتانی

0
1118

 خوێنەری هێژا:

بابەتی بەردەستت، یەکێکی تر لە زنجیرە وتووێژەکانی گەورە ژووری ڕاوێژە لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تلێگرام کە لە ڕێکەوتی 3ی خاکەلێوەی ١٣٩٥ی هەتاوی (٢٠١٦) لەگەڵ بەڕێز “ڕەسووڵ سوڵتانی”، شاعیر،

ڕەسووڵ سوڵتانی

ڕەسووڵ سوڵتانی

وەرگێڕ و توێژەری ئەدەبی و بە پێشکەشکاری بەڕێز ئیمان مورادوەیسی چالاکی سیاسی  لەسەر مژاری (کاوەی ئاسنگەر لە نێوان شۆڕشگێڕ و جاش دا) ئەنجام دراوە.

شایانی باسە کە ئەو وتووێژە ٢ بەش بووە کە بەشی یەکەمی لە ژێر ناوونیشانی (نەورۆز و بەهار لە ئەدەبی کوردیدا) هەر لە ماڵپەڕی ڕۆژی کورددا بلاو کراوەتەوە.

ڕاوێژ: لە بەشی یەکەمی وتووێژەکەدا باستان لەوە کرد کە خەباتگێڕانی کورد لە و سەدەی دواییدا هاتن و ئاگریان کردە هێمای کۆبوونەوە و کاوەیان کردە هێمای سەرهەڵدان و بەرەنگاربوونەوە، دواتر گوتتان کە بەڵام ئێستا کورد لە کڵ دەرچووە و دەبی هەڵەکە ڕاست بکرێتەوە، کام هەڵە؟

سوڵتانی: هەڵەی خۆی و درۆی فارس بەتایبەتی درۆی فێردەوسی و مێژوونووسەكانی پاش وی… هەڵەی خۆمان ئەوەیە ئێمەش چووین ئەو بنێشت و جاچكەمان جاوییەوە كە لە زاری فێردەوسی و فارسە رەگەزپەرستەكاندابوو…ئەوەی ئەوان ئامادەیان كردبوو كردمانە پاڵپشتی بیر و هزری خۆمان و وەك نموونەی شیعرەكەی شێركۆبێكەسم هێناوە كە باسی كاوەی باپیری و زوحاكی سەردەم دەكا. ئەوە لە هەموو ئەدەبیاتی كوردیدا رەنگی داوەتەوە. كەواتە هەڵەیە و دەشڵێم چۆن هەڵەیەكە…. كاوە دروستكراوی مێشكی فێردەوسی و پێش ئەویش بیر و زەینی دەسەڵاتدارانی هەخامنەشی بووە. لەوانەیە كەسێك بووبێ بەناوی كاوە و وەك ئەو هەمووە جاشە ئازایەی شەڕ بۆ داگیركەرانی كوردستان دەكەن هاتبێ شەڕی ئاژیدهاك یان ئاستیاگی مادی كردبێ و لەوانەشە ئەو دوایین پادشایەی ماد بە دەستی كوردێك كوژرابێ، كەوابوو دەبێ لێرەوە لێی ورد بینەوە بزانین ئەو هەقایەتە چۆن هەڵبەستراوە و بۆ هەڵبەستراوە و ئێمە بۆ دەبێ وازی لێ بێنین؟

پێش هەموو شتێك حەز دەكەم بزانن من وەرگێڕ و نووسەرم و مێژووزان نیم. بەڵام لە روانگەیەكی ئەدەبییەوە شتەكان لێك دەدەمەوە. هیوادارم ئەگەر هەڵەیەكی مێژووییم كرد ئەوا مێژووزانەكان ڕاستی بكەنەوە مەمنوونیان

ئیمان مورادوەیسی
ئیمان مورادوەیسی

دەبم. بەو حاڵەشەوە هەموومان ئاگادارین كە هەخامەنەشییەكان تەخت و تاجی ماڵی خاڵوانی خۆیان كە مادەكان بوو، تێكەوەپێچا و خۆیان هاتنە سەر حوكم. (لەوانەیە هەر لەوكاتیشەوە ئەو ئیدیۆمە هاتبێتە نێو زمانی كوردییەوە كە دەڵێ: حیز بە خاڵوانی خۆی فێرە). بە گشتی كە ئەوان دێنە سەر كار و مێژوو ئەوان دەیگێڕنەوە دەبێ بەو جۆرەی داڕێژنەوە كە خۆیان حەزیان لێیەتی و بە قازانجی خۆیانە. ئاخر دەڵێن منداڵێك لە باوكی دەپرسێ باوكە ئەو وێنەیەی شەیتان كە كێشراوەتەوە بۆ وا دزێو و ناشیرینە؟ باوكەكەی دەڵێ چونكە قەڵەمەكە بەدەست دوژمنەكانییەوە بووە و نەقاشەكە دوژمنی شەیتان بووە… كورتی دەبرمەوە، ئەوان لە هەقایەت و دیرۆكەكەیاندا دێن بە مەبەست ناوی كاوە زەق دەكەنەوە وەك پاڵەوانێكی كورد، دوو : ئاستیاگ دەكەنە دەعبایەكی مار لە شان و مێشكخۆر: هەردووكیشیان بە مەبەست… جا پرسیارەكەت بكە دواتر دێین باسی ئەوە دەكەین بۆ وایان كردووە؟

ڕاوێژ: بنچینەی کاوە و زەحاک چیە؟ چ بەڵگەیەک ڕاستی بوونی بیرۆکەی ئێوە دەسەلمێنێ؟

سوڵتانی: من ئێستا لێكۆڵینەوەكەی دكتۆر مەولوود ئیبراهیم حەسەنم لەبەردەستدا نییە كە ئاماژە بە لاپەڕەكەی بكەم، بەڵام لەو لێكۆڵینەوە بەڵگەمەندەدا زۆر بە وردی و جوان دەیسەلمێنێ كە ئاستیاگ پادشایەكی زۆریش عادڵ بووە، بەڵام مادەكان بەهۆی جەنگی بەردەوامیان لەگەڵ ئاسووریییەكان وردە وردە لاواز دەبن و لەولاشەوە هەخامنەشییەكان بەردەوام پەلاماریان داون تا لە دەسەڵاتیان خستوون. ئاستیاگ هەتا عەرەب نەگەیشتوونەتە ئێران ناوی زوحاكی لێ نەنراوە، ئەوە عەرەبەكان بوون كە نەیاندەزانی بڵێن ئاستیاگ یان ئاژی دێهاك و پێیان گوت زوحاك…

بەڵام من خۆم لە نووسینێكدا بە وردی باسی زوحاك و مارەكانی سەرشانیم كردووە. ئەوە هەڵبەستراوی سەركەوتووەكانی پاش شەڕن. نموونەیەكی زیندووتان بۆ دێنمەوە:

هەر ئێستا لە ئێراق هەر جارێكی سوننەكان داوای دەسەڵاتدارێتی دەكەنەوە، هەموو ترسی ئەوەیان لێ دەنیشێ نەكا دیسان سوننەكان بێنەوە سەر حوكم… بۆ؟ چونكە ئەزموونی خەڵكی ئێراق لە دەسەڵاتی سوننە سەدام حوسێن بووە. دیارە وەك باسم كرد بەپێی بەڵگەنامەكان ئاژیدێهاك پاشایەكی زاڵم نەبووە بەڵام پاش رووخاندنەكەی دەبێ روخسارێكی وا زاڵمانەی لێ دروست بكەن بۆ ئەوەی هەر كات كورد ویستی هەوڵی بەدەسەڵاتگەیشتنەوە بدات، بڵێن نا ئێوە پادشاكەتان ماری لەسەر شان بووە و مێشكی گەنجانی خواردووە. ئەوە یەكەم قەشمەریكردن و تەحقیری ناخی كوردە، ئەو كوردە ئیمپراتۆریای مادی لێ رووخێنراوە ئیدی نابێ داوای وەها دەسەڵاتێك بكاتەوە چونكە تاقیكردنەوەی خۆی داوە و پاتشایەكی بەقەولی زاڵبووەكان مارلەشانی مێشكخۆری لێ كەوتووەتەوە. ئینجا مەسەلەی كاوەی بۆ دەبیننەوە، دەشیكەن بە كورد، یان لەوانەشە ئەوەی ئاستیاگی كوشتووە هەر بەڕاستی كورد بووبێ، بەڵام بۆ زەقی دەكەنەوە؟ دوو مەبەست:

یەكەم: دار هۆرەی لەخۆی نەبێ ناقەڵشێ. بە كورد دەڵێن: ئێوە هەر دەسەڵاتێكتان هەبێ دەتوانین بەدەستی خۆتان بتانشكێنین. هەر ئێستا لەم هەرێمی كوردستانە گەورەترین مەترسی لەسەر راگەیاندنی سەربەخۆیی كوردستان فاكتەرە ناوخۆییەكانن. كاوە ئاسنگەرە مۆدێرنەكانن

مەبەستی دووەم: كاوە كە لە هەقایەتەكەی ئەواندا سەردەكەوێ، لە هەموو ئێرانی ئەوكاتدا پیاوێكی ئاقڵ و ژیری دەست ناكەوێ بیكاتە شا، دەگەڕێ لە شاخ فەرەیدوونێكی فارس دەبینێتەوە كە لەدەست زوحاكەكەی زەینی ئەوان رای كردووە و خۆی شاردووەتەوە…

ئەوە یانی چی؟  ئەوە نییە ئێستاش كە ئێستایە پارێزگاری سنە و كرماشان لە دەرەوەی كوردستان دێنن و دەڵێن كورد پیاوی ئاقڵی وای تێدا نییە وڵاتەكەی یان شارەكەی بەڕێوە ببا !!!! لەوێشدا دەیانەوێ بۆ هەتاهەتایە بە كورد بڵێن، ئێوە هەر خۆخۆر نین، بگرە كەسی ژیریشتان نییە ببێتە گەورەتان دەبێ فارس بێن و بتانپارێزن… تەقریبەن ئەو مەسەلەیە ئێستا لە فكری زۆر كورددا پنجی داكوتاوە.

ڕاوێژ: پێتان وایە خۆمان ئەو هەڵە مێژووییەمان کردووە بە هۆی نەخوێندەواری یان ئەوەی کە داگیرکەر هێماسازی بۆ کردووین؟

سوڵتانی: داگیركەر هێماسازیی كردووە، بەڵام ئێمەش نەچووین قووڵ بینەوە. وەرە مامۆستا هەژار بەو گەورەییەی خۆی كاوەی ئاسنگەری بە ئوستوورەی راپەڕین و خەبات داناوە و زۆر كەسی گەورە گەورەی بە كاوەی ئاسنگەر شوبهاندووە.

ئاخر كاوەی ئاسنگەر ئەگەر هەقیقەتیشی هەبێ، لە خوێندنەوەی ئەمڕۆی ئێمەماناندا جاشێك بووە كە هاتووە و دەسەڵاتێكی كوردی بۆ فارسان رووخاندووە. بە لای منەوە ئەگەر ئاژیدێهاك زاڵم بووبێ و كاوە لێی راپەڕیبێ هەقی خۆیەتی، بەڵام كە دەچێ و فەرەیدوونێكی فارس دێنێ و لەجێی دادەنێ، ئەوە نیشانەی خۆفرۆشی و خۆبەكەمزانینە… چۆن تۆ ئیمپراتۆرییەك دەڕووخێنی و دەچی بێگانەیەك دێنی لە جێی دادەنێیەوە؟ ئیتر كاتی ئەوەیە نوخبەی كورد بەتایبەتی مێژووزانەكانمان و ئەوانەی بواری مێژووی كەونارا دەخوێنن وردتر بچنە بنج و بناوانی ئەو مەسەلەیەوە و بەڵگەی روونتر و پتەوترمان بخەنە بەردەست.

ڕاوێژ: کاوە وردە وردە بووە بە هێمایەک، ڕوخاندنی هەڵە نیە؟

سوڵتانی: نا نا، مانەوەی هەڵەیە بە ڕای من. ئەرێ بەڕاست ئەگەر پاش سەدەیەكی دیكە خەڵكی باشووری كوردستان كوتوپڕ لە سۆنگەی نووسینێكی عەرەبانەوە   بێن و عەلی كیمیایی بكەنە هێما و ئوستوورە هەڵە نییە؟ پاش سی هەزار سەدەی دیكەش هەڵەی وا دەبێ ڕاست بكرێتەوە.  ئەو جاشانەی كەوتنە پێش لەشكری ئیسلامی خومەینی و هاتن و شارەكانی رۆژهەڵاتیان بۆ پاسداران گرتەوە یەكێك لەوانە هەرچەندە نەترسیش بووبێ، ئاخۆ بكرێتە ئوستوورەی ئازایەتی باشە؟

ڕاوێژ:  مامۆستا ڕەسووڵ با بەگڕێینەوە نەورۆز، پێتان وایە نەورۆزی ئێستا و داهاتوو جیاواز دەبن بۆ کوردستانی خۆرهەڵات؟

سوڵتانی: تا خۆرهەڵاتی كوردستان بندەست بێ و هەڕەشەی لەسەر بێ، نەورۆز هەر ئەو هێمایەی ئێستا و سەدەی رابردووی دەبێت. بەڵام پاش ئازادبوونی كوردستان ئیتر ئەو بەشی حیماسییەی وەك ئەدەبی بەرگری دەچێتە نێو مێژووەوە، بەڵام وەك سروودی ئەی رەقیب دەبێتە بەشێك لە ناسنامەی میللەت. هەڵبەت نەوەی داهاتوو خۆیان بڕیار لەسەر ئەو مەسەلەیە دەدەن، ئیتر ئەوە بۆچوونی منە…

ڕاوێژ: بناغەی ئەو چیرۆکە درۆیە یان هەڵبەستراوەی کاوە لە کوێوە هاتووە؟ ئایا ئەوە هەمان سیاسەتی مێژووسازی بۆ فارسە؟

سوڵتانی: دیارە بەڵگەی روون فێردەوسییە. فێردەوسی یەكێكە لەو كەسانەی دژی دەسەڵاتداریی عەرەب بووە. هەر بۆیە لەسەرتای شانامەدا پەلاماریان دەدا. بەڵام هەر فێردەوسی وەك چۆن رۆستەم  دروست دەكا وەك ئوستوورەیەكی ئێرانی / فارس، دێ و كاوەش لە نێو هەقایەتەكانەوە دەردێنێ و ئەو بەرگەی بە بەردا دەكا… شانامە بەهێزترین كۆڵەكەیەكە كە ناسیۆنالیزمی مۆدێڕنی فارس ئێستاش دەستی پێوەیەتی و پاڵی پێوە داوە. ئەوەی شانامە  كردی، دواتر رەزاخان كامڵی كرد. ئەگەر كوردیش تاقە سەركردەیەكی وەك رەزاخانی هەبوایە، بە دڵنیاییەوە زۆربەی ئەو هەقایەتە بێ بنەمایانە پێچەوانە دەبوونەوە.

ڕاوێژ: ئەو چیرۆکە فیردەوسی باسی دەکا و هەر لەوێش ڕیشە و نەتۆرەی کورد دەباتەوە شاخ و دەڵێ کورد لە پشت شاخەکانەوە هاتووە، مەبەستی کەسانی وەک فیردەوسی لە مێژوو شێوێنی چیە؟

سوڵتانی:  روون و دیارە، فێردەوسی مێژوو بۆ فارس زیندوو دەكاتەوە:

بسی رنج بردم درین سال سی

عجم زندە كردم بدین پارسی

تەنانەت ئەو پێی وایە نەك هەر فارس بەڵكو هەرچی غەیرە عەرەبە دەبێ بێنە بن سێبەری ئەو فارسییەوە كە ئەو پێی وایە بەبێ شانامە مردنیان مسۆگەر دەبوو. هەڵبەت راست دەكا، بزووتنەوەی شعووبییە نەبوایە ئێستا سەدا نەوەدی ئێران عەرەب دەبوون. شانامە بەردی بناغەیە بۆ فارس و هەقی خۆیانە شانازیی پێوە بكەن. ئەو مێژوویەك بۆ فارس دەنووسێتەوە، كەوابوو دەبێ بڵێ لە دەرەوەی ئەو مێژووە هەرچی هەبووە یان ئەفسانەیە یان دێو و درنجە. فێردەوسی هەقە بەلای فارسانەوە وەك پێغەمبەرێك سەیری بكرێ، كە ئەوانی كردە میللەت… كردنی بەو میللەتەی لە هیندستان و كۆشكی خەلیفەكانی بەغدا و تەنانەت لە كۆشكی عوسمانییەكانیشدا بە فارسی شیعر بنووسرێ. بوونەوەرێكی وەحشیی دوور لە شارستانییەتە، ئێستاش هەر بە سواری كەر هاتوچۆ دەكا و نەبووەتە بەشەر… ئاخر خۆشمان كەوتووینەتە ئەو داوەوە.

ڕاوێژ: ئایا تا ئێsتا بە شێوەی زانستی لە سەر بنەمای کاوە و زەحاک کار کراوە؟ ئەگە رکراوە دەکرێ بیانناسێنن؟ یان دەرەنجامەکان چین بە گشتی؟

سوڵتانی: بە داخەوە لەو بەشە ئازادەی كوردستاندا كە ئەوە 12 ساڵە لێی دەژیم جگە لەو شتەی باسم كرد لێكۆڵینەوە بەڵگەمەندەكەی دكتۆر مەولوود هیچی وام بەرچاو نەكەوتووە. خۆ بە ناشكوری نەبێ لە رۆژهەڵاتیش دەرەتان و دەرفەت نییە. هیوادارم هەبن و من نەمدیتبێ با ئەو عەیبەیە بێتەوە سەر من.

ڕاوێژ: پرسیاری هاورێیەک؛ بەو پێیەی ئەو بەڕێزە کتێبەکانی یاشار کەماڵی بۆ سەر زمانی کووردی گەرگێراوەتەوە، چۆن دەڕواننە ئەو نووسەرە؟ ئایا یاشار کەماڵیش هاوشێوەی محەممەدی قازی خۆی لە کولییەتی دوژمن دا نەبینەوەتەوە؟ ئێمە باسی هێما نەتەوەیەکانمان دەکەین ئایا ئەوە بە هۆی نەبوونی کولییەتێکی کوردی نییە کە تەنانەت عەقڵییەتی ئێرانی و تورکی ۆ ئیسلامی خۆی خزاندۆتە ئەدەبیاتی ئێمەش؟

سوڵتانی: دەكرێ بڵێین مەسەلەی یەشاركەماڵ و محەمەدی قازی دوو شتی لێك جیاوازن. راستە، ئەوە گلەییەكە، وەختێك لە گۆشەنیگایەكەوە سەیری دەكەی، لە جێی خۆیدایە، بەڵام وەرن با سەیری واقیعی گەلەكەمان بكەین، میللەتێكی پارچەپارچەكراو و چەوسێنراوە، كە زمانەكەیشی قەدەغە و یاساغ كراوە، بڵێی و نەڵێی بەشێك لە بلیمەتەكانی لە دەست دەچن. ئەوانەی توانای نووسینیان هەیە، باش دەزانن، بۆ بە چ زمانێك دەرس بخوێنی، بەو زمانەش دەتوانی باش بنووسیت و بیر بكەیتەوە. هەر ئێستاش لە رۆژهەڵاتی كوردستان، زۆرن ئەو قەڵەمە بەبڕشتانەی هەر بە زمانی فارسی دەنووسن. ئەگەرچی رێچكەشكاندن كاری مرۆڤە بلیمەتەكانە. یەشار كەمالیش كوڕی نەتەوەیەكی داپڵۆسراوی زمان زەوتكراو، ئەودەمەی دەستی قەڵەم دەگرێ، زمانە زگماكییەكەی خۆی، نەك بە نووسین، بگرە قسەپێكردنیشی قەدەغەیە و تەنانەت لە ماڵەوەشیان خەڵكێك بە پارێز و بە دزییەوە قسەی پێ دەكات…

بە گشتی، یەشار كەمال، لە نووسینەكانیدا، رۆح و هەوێنێكی ئەوەندە كوردانەی كردووەتە شادەماری رۆمانەكانییەوە، كە بە هەر زمانێكی وەرگێڕیت، ئەم تایبەتمەندییە بەرچاوەی تێدا بەدی دەكەیت. ئەوی حەمەدۆكی خوێندبێتەوە، وەباڵ بۆ ئەم قسەیەم دەكێشێ. لە یاخییەكەیدا تۆ مرۆڤێكی یاخی لە زوڵم و زۆرداری دەبینیت، كە جوامێرانە لە زاڵمان دێتە دەنگ.

كورتی ببڕینەوە، خەمی مرۆڤ، ئازارەكانی مرۆڤ و بەرەنگاربوونەوەی ئەو ئازارانە، هەوێنی بەشی هەرە زۆری رۆمانەكانی ئەو نووسەرە مەزنەیە.

لە سێ بەرگەكەی ئەودیوی كوێستاندا، كە خۆم كردوومەتە كوردی، یەشار لەگەڵ ژان و ئازارەكانی ژیانی خەڵكەكەی، باس لە مەسەلەیەكی زۆر گرینگ دەكات، ئەویش ترس و بەخشینی پیرۆزایەتییە بە كەس و شتەكان. یەشار كەمال لەو سێ بەرگەدا زۆر وردبینانە و دەروونشیكارییانە باسی ئەو حاڵەتە دەروونییەی مرۆڤ دەكات، كە لە ئاكامی ترس و نەبوونی و دەستكورتیدا بەسەریدا دێ. كە چۆن مرۆڤ لە ترس و دڵەڕاوكێدا پەنا دەباتە بەر هێزە نەبەدی و ئاسمانییەكان و چۆن پیرۆزی بە شتەكان دەبەخشێ و هانایان بۆ دەبات….

لە ئاغاكانی ئاقچاسازدا، هەر جارە و بە بیانوویەك، باسی قڕكردنی ئەرمەنییەكان دەكا و، هەر جارەی ئاماژە بە هۆكاری دەوڵەمەندبوونی كەسێك دەكا، راشكاوانە دەڵێ: پێشتر هیچی نەبوو، بەڵام دەستی گرت بەسەر مڵك و ماڵی ئەرمەنییەكاندا.

سه‌رنج و كۆمێنت

كۆمێنت

Leave a Reply

ئەم ماڵپەڕە لە ئەکیسمێت بۆ کەمکردنەوەی هەرزە واڵە و سپام سوود دەگڕێ. فێربە چۆن زانیاری بۆچونەکانت ڕێکدەخرێت.