ئاریتما موحه‌ممه‌دی
كۆمه‌ڵگاكانی پێشكه‌وتووی سه‌رده‌می ئه‌مڕۆ خاوه‌ن میدیایه‌كی زانستیی و سه‌ربه‌خۆن كه ڕاشكاوانه ده‌سه‌ڵات و كوموكووڕییه‌كانی وڵات به چه‌شنێكی زانستیی ڕه‌خنه ده‌كه‌ن و به‌پێی به‌ڵگه هه‌وڵ ده‌ده‌ن كه ڕووماڵی گه‌نده‌ڵییه‌كان بكه‌ن. هاوكات میدیایه‌كی زانستیی و سه‌ربه‌خۆ ڕۆڵی ڕێكخستنی چینوتوێژه‌كانی كۆمه‌ڵگاش ده‌گێڕێت و ڕاسته‌وخۆ كاریگه‌ریی ئه‌رێنیی و نه‌رێنیی له‌سه‌ر كۆمه‌ڵگا داده‌نێت. هه‌روه‌ها میدیایه‌كی زانستیی و سه‌ربه‌خۆ له پته‌و كردنی یه‌كێتیی نێوان چینه‌كانی كۆمه‌ڵگا ڕۆڵی گرینگ و كارامه ده‌گێڕێت و له ئاره‌سته كردنی ستراتیژیی نه‌ته‌وه‌یی شوێندانه‌ر ده‌بێت. بۆیه وڵاتانی پێشكه‌توو خاوه‌ن میدیاگه‌لێكی به‌رفه‌راوانن كه بوونه‌ته هۆكاری سه‌ره‌كیی بنبڕ كردنی گه‌نده‌ڵیی سیاسیی، كۆمه‌ڵایه‌تیی و ئابووریی. بوونی له‌قه‌كانی میدیا به چه‌شنێكی سه‌ربه‌خۆ و زانستیی له هه‌ر وڵاتێكدا وه‌ك پێوه‌ری پێشكه‌وتنی سیاسیی ئه‌و وڵاته ئه‌ژمار ده‌كرێت. ئه‌مه‌ش ده‌بێته هۆی جێگیربوونی كۆڵه‌كه‌كانی بنبڕكردنی گه‌نده‌ڵیی و هاتنه كایه‌ی ده‌سه‌ڵاتێكی دادپه‌روه‌ر كه میدیا ڕۆڵی پاسه‌وانی به‌سه‌ردا ده‌گێڕێت. ئاریتما موحه‌ممه‌دی
مێژووی میدیا
ئه‌گه‌ر بمانهه‌وێت كه به چه‌شنێكی زانستیی و فه‌لسه‌فیی چه‌مك و كاریگه‌رییه‌كانی میدیا له‌سه‌ر كۆمه‌ڵگا شی و شرۆڤه بكه‌ین، ده‌بێ ئاماژه‌یه‌ك به ڕۆڵی میدیا له ڕابردوودا بكه‌ین و چۆنێتیی گه‌شه‌سه‌ندنی ئه‌م چه‌مكه له مێژوودا بخه‌ینه به‌رباس و لێكۆڵینه‌وه. میدیا یان میدووس وشه‌یه‌كی یوونانییه كه به واتای گه‌شه‌پێكردن و بڵاو كردنه‌وه‌ی په‌یام دێت. ئیتر هه‌ر چه‌شنه كه‌ره‌سته‌یه‌ك كه ڕۆڵ له بڵاو كردنه‌وه‌ی په‌یامێكدا بگێڕێت، ده‌توانێ له چوارچێوه‌ی چه‌مكی میدیادا خۆی ڕێك بخات و جێ بكاته‌وه. واتا ئه‌و كه‌ره‌سته یانخود كرداره كه بتوانێ په‌یام گه‌وره‌تر و به‌ربڵاوتر بكات و گه‌شه‌ی پێبدات، میدیای پێده‌وترێت. مێژووی به‌كار هێنانی میدیا بۆ سه‌رده‌مانێكی زۆر دوور ده‌گه‌ڕێته‌وه كاتێ كه مرۆڤ هه‌وڵی داوه زانیاری كۆبكاته‌وه و له شێوه‌ی جیاواز بۆ گه‌یاندنی په‌یام به كۆمه‌ڵگا یانخود به گرووپێكی تاییبه‌ت كه‌ڵك وه‌ربگرێت.
وه‌ك ئاماژه، له سه‌رده‌مانێكی زۆر كۆندا كاتێ كه مرۆڤ هه‌وڵی داوه ژیانی كۆچكردن بۆ ژیانی شارنشینی بگۆڕێت، ئیتر ده‌ستیان كردووه به شار درووستكردن و بناغه‌ی داموده‌زگای تاییبه‌ت به مه‌به‌ستی حوكوومه‌تدارییان داڕشتووه. یانخود كاتێ كه ویستوویانه كه‌سێك له سێداره بده‌ن، یانوه‌ك گه‌ره‌كیان بووه كه خه‌ڵك له په‌یامی حوكوومه‌ت ئاگادار بكه‌نه‌وه، كه‌سێك به ده‌هۆڵلێدان به‌نێو شاردا گه‌ڕاوه و په‌یامه‌كه‌ی خوێندووه‌ته‌وه. جاری واش هه‌بووه كاتێ كه دووژمن هێرشی له‌ناكاوی كردووه‌ته سه‌ر خه‌ڵك، له دووره‌وه به ئاگركردنه‌وه له قه‌ڵاكاندا په‌یامیان به شار و هێزه‌كانی چه‌كدار گه‌یاندووه كه خۆیان ئاماده‌ی به‌رپرچدانه‌وه بكه‌ن. هه‌مووی ئه‌و هه‌وڵانه له چوارچێوه‌ی میدیادا جێ ده‌گرن، چونكه له كۆدا ئامانج گه‌یاندنی په‌یام له كاتێكی زۆر زوو به كۆمه‌ڵگا یانخود به كه‌س و گرووپێكی تاییبه‌ت دێت.
كه‌واتا له سه‌رده‌مه‌كانی زۆر كۆندا به شێوه‌ی جیاواز كه‌ڵك له شێوه‌كانی میدیا وه‌رگیراوه و به یه‌كێ له هۆكاره‌كانی سه‌ركه‌وتن یانخود نسكۆهێنان و تێكشكان ئه‌ژمار كراوه. به‌كار هێنانی چه‌شنه‌كانی میدیا له مێژوودا به پێی دۆخی جوگرافیی ناوچه‌كان ئاڵوگۆڕی به‌سه‌ردا هاتووه. وه‌ك ئاماژه، به‌كارهێنانی شێوه‌كانی میدیا له ناوچه شاخاوییه‌كان ئاسانتر بووه. له ڕێگای تیری ئاگرییه‌وه یانخود به هۆی كردنه‌وه‌ی ئاگری گه‌وره په‌یامی سه‌ركه‌وتن یانخود هه‌واڵی كه‌وتنه‌به‌ر هێرشی ده‌ره‌كییان به به‌شه‌كانی دیكه‌ی وڵات و به قه‌ڵاكانی دیكه گه‌یاندووه. شێوه‌كانی به‌كار هێنانی تیری ئاگریی و ئاگركردنه‌وه پتر له ناوچه‌كانی كوردستان باو بووه و به یه‌كێ له‌و كه‌ره‌سته و تاكتیكانه هه‌ژمار كراوه كه نه‌ته‌وه‌ی كورد له مێژووی كوردستاندا له كاتی كه‌وتنه‌به‌ر هێرشی ده‌ره‌كیی یانخود له كاتی گێڕانی شایی و سه‌ركه‌وتن كه‌ڵكی لێوه‌ر گرتووه.
میدیا له ماوه‌ی سه‌د ساڵی ڕابردوودا شۆڕشێكی مه‌زنی به خۆیه‌وه بینیوه و هه‌نووكه وێنه‌یه‌ك به‌بێ هه‌بوونی هیچ نووسراوه‌یه‌ك له‌سه‌ری ده‌توانێ له ماوه‌یه‌كی زۆر كورتدا په‌یامی سه‌ره‌كیی خۆی به باشترین شێوه به زۆربه‌ی ناوچه جیاوازه‌كانی جیهان بگه‌یه‌نێت و كاریگه‌ری له‌سه‌ر سۆز و هه‌ستی نه‌ته‌وه‌كانی جیاواز و دوور لێك دابنێت. ده‌كرێ به بڵاو كردنه‌وه‌ی وێنه‌یه‌ك په‌یامێك له ماوه‌یه‌كی زۆر كورتدا بگه‌یه‌نیته سه‌رتاسه‌ری جیهان، ئه‌مه‌ش به كه‌ڵك وه‌رگرتن له له‌قوپۆكانی دیكه‌ی میدیا كه كاریگه‌ریی ڕاسته‌وخۆیان له‌سه‌ر هزروبیری مرۆڤ هه‌یه. بێگومان ئه‌مڕۆ له سه‌رده‌مێكی پێشكه‌وتوودا ژیان تێپه‌ڕ ده‌كه‌ین و میدیای ئه‌مڕۆش له زه‌نجیره و كۆمه‌ڵێك تۆڕی پێكه‌وه گرێدراو پێك دێت كه هه‌رهه‌موو تۆڕه‌كان له گه‌یاندنی په‌یام به چه‌شن و شێوه‌ی جیاواز ڕۆڵی گه‌وره و مه‌زن ده‌گێڕێن. هه‌ر ئه‌مه‌ش بووه‌ته هۆی ئه‌وه‌كه دوونیا به گوندێكی بچووك پێناسه بكرێت.
نه‌ته‌وه‌ی كورد بۆ پارێزگاریكردن له زمان و ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌یی خۆی و هاوكات بۆ به‌ده‌ست هێنانی ماف و ویستیی نه‌ته‌وایه‌تییه‌كه‌ی ده‌ستی داوه‌ته چه‌ك، نه‌ته‌وه‌ی كورد له ڕێگای ته‌قه‌وه ویستووێتی هه‌م پارێزگاریی له ناسنامه‌ی خۆی بكات و هه‌م ده‌نگی خۆی به گوێی داگیركه‌ر و هاوكات هێزه‌كانی زلهێزی جیهان بگه‌یه‌نێت. لێره‌دا له چه‌ك به مه‌به‌ستی گه‌یاندنی په‌یام كه‌ڵك وه‌رگیراوه. چونكه كورد ئه‌و ژێرخانه ئابوورییه‌ی نه‌بووه كه بتوانێ ببێته خاوه‌ن میدیای سه‌ربه‌خۆ، زانستیی و پێشكه‌وتووی وه‌ك تێڤێ و ڕادیۆ، بۆیه به كه‌ڵكوه‌رگرتن له تاكتیكی به‌رخۆدان ویستووێتی ئه‌و ڕۆڵه كه میدیا له وڵاتانی پێشكه‌وتوو ده‌یگێڕێت و كورد ده‌ستی پێی ناگات، به‌و چه‌شنه پڕ بكاته‌وه.
كه‌واتا ده‌كرێ شێوه‌كانی میدیا و به‌كار هێنانی ئه‌و كۆمه‌ڵه كردار و تاكتیكه كه ڕۆڵی میدیا پڕ ده‌كه‌نه‌وه به له‌به‌رچاو گرتنی هندێك تاییبه‌تمه‌ندیی تاییبه‌ت لێك جیا بن. لێره‌دا كورد په‌یامی خۆی له به‌رگریی ڕه‌وادا بینیوه‌ته‌وه و پێی وابووه كه به پارێزگاریكردن له ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌یی، سیاسیی و كولتووریی خۆی ده‌توانێ له ڕێگای خه‌باتی چه‌كدارییه‌وه كه پتر خه‌باتی به‌رگریی ڕه‌وا بووه په‌یامی خۆی به گوێی نه‌ته‌وه‌كانی داگیركه‌ر و هاوكات به گوێی وڵاتانی كاریگه‌ر و خاوه‌ن ده‌نگ له جیهاندا بگه‌یه‌نێت و پشتیوانیی مرۆڤدۆستانه بۆ خۆی و بزووتنه‌وه ڕه‌واكه‌ی مسۆگه‌ر بكات.
فه‌لسه‌فه‌ی میدیا له به‌شی یه‌كی ئه‌م وتاره‌دا به‌و چه‌شنه شرۆڤه كرا كه كورد به له‌به‌رچاو گرتنی دۆخ و هه‌لوومه‌رجی سیاسیی كوردستان ئامانجی سه‌ره‌كیی ئه‌وه‌بووه كه له ڕێگای ڕاگه‌یاندنی به‌رخۆدان و مافی پاراستنی ڕه‌وا به كه‌ڵك وه‌رگرتن له چه‌ك ئه‌و درزه پڕ بكاته‌وه كه له نه‌بوونی میدیای ئازاد له كوردستان هاتووه‌ته كایه‌وه، بۆیه به مه‌به‌ستی گه‌یاندنی په‌یام به كۆمه‌ڵانی خه‌ڵكی كوردستان و هاوكات ئاگادار كردنه‌وه‌ی وڵاتانی دیكه له كێشه‌كانی سیاسیی و نه‌ته‌وه‌یی نه‌ته‌وه‌ی كورد ده‌ستی بۆ چه‌ك به مه‌به‌ستی مافی پاراستنی ڕه‌وا بردووه.
درێژه‌ی هه‌یه…
