لە ناو کورددا تا ئێستاش هیچ کات خەبات و خەباتکاران تاک ڕەهەندی نەبوون، بەتایبەتی لە کوردستانی خۆرهەڵات، خەباتی چەکداری هیچ کات نەبوو بۆ کۆسپ و لەمپەر لەسەر ڕێگای خەباتی فەرهەنگی و بەپێچەوانە هاندەرێکی سەرەکیش بووە، هەر بۆیەش زۆرێک لە نووسەران و شاعیران و هونەرمەندانی کورد بە چڕی لە خەباتدا بەشدار بوون و زۆر قەڵەمیش لە خەباتدا پشکووتن.
سەلام ئیسماعیل پوور یەکێک لەو خەباتکارانەیە کە تا ئێستاش لە ڕێگای بابەت، سروود و شێعر و وەرگێڕان، سان بە شانی خەباتی چەکداری، لە خەباتی فەرهەنگی و سیاسیشدا باڵای کورد بەرز دەکات و نەمامی هیوای نوێی بۆ شین دەکات.
لە ڕۆژی کورد ئاگادار بووین کە بەڕێز سەلام ئیسماعیل پوور بەم زوانە کاری وەرگێڕانی پەرتووکی (پاشایەتی ماد) لە نووسراونی (ئیقرار عەلی یێف)ی وەرگێڕاوەتەوە سەر زمانی کوردی، هەر بۆیەش بە ئەرکی خۆمان زانی بۆ ڕێز لێنان لە خەباتی ئەو وەرگێڕ و نوسەرە چالاکەی کورد و بۆ ناساندنی ئو بەرهەمە نوێیەی پەرتووکخانەی کوردی، وتووێژێک لەگەڵ بەڕێزیان پێک بێنین.
ڕۆژی کورد : هەرچەند بەرێزتان لەوە ناسراوترن كه پێویستی بە ناساندن هەبێ بەڵام سەرەتا ئەگەر بکرێ بە کوردی خۆتان بناسێنن.
ئیسماعیل پوور: من سەلام ئیسماعیل پوور، لە دایكبووی 1356ی هەتاوی و خاوەنی بڕوانامەی لیسانسی زانستە سیاسییەكان لە زانكۆی ڕازیی كرماشان. خێزاندار و خاوەنی دوو كوڕم و ماوەی زیاتر لە هەشت ساڵە لە كۆیە، لە ڕیزەكانی پێشمەرگەی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران و لە كۆمیسیۆنی ڕاگەیاندنی حیزبدا خەریكی كار و چالاكیم.
ڕۆژی کورد: ئەگەر بکرێ ئەو کتێبە کە وا وەرتانگێڕاوەتەوە و هۆکاری هەڵبژاردنەکەییمان بۆ وەرگێڕان بۆ باس بکەن
ئیسماعیل پوور: كتێبی “پاشایەتیی ماد” بەرهەمی بەناوبانگی ” ئیقرار عەلی‌یێف” نووسەر، مێژووناس و لێكۆڵەری خەڵكی كۆماری ئازەربایجانە و شانبەشانی “مێژووی ماد”ی دیاكۆنۆف دەكرێ بڵێین گرینگترین سەرچاوە زانستییەكانن كە تا ئەمڕۆ لە سەر مێژووی ماد نووسراون.
ئەو كتێبە كە بۆ ئێمەی كورد زۆر گرینگە، پێشتر لە لایەن “كامبیز میربەها”وە كرابووە فارسی، بەلآم لەبەر هەر هۆكارێك، تا ئەمڕۆ وەر نەگێڕدرابووە سەر زمانی كوردی و جێگای لە كتێبخانەی كوردیدا بەتاڵ بوو. ئەوە جێگەی داخ و سەرسووڕمان بوو بۆ من، بۆیە كاتێك كە لە لایەن دەزگای ڕۆشنبیریی جەمال عیرفانەوە پێشنیارم پێ كرا، بەهۆی ئاشناییەك كە لەگەڵ ناوەڕۆكی ئەو كتێبە هەمبوو، بە شانازییەكی گەورەم زانی كە ئەركی وەرگێڕانی وە ئەستۆ بگرم.
دەقی كتێبی “پاشایەتیی ماد” لە سەرەتایەكی كورت و یازدە بەش پێك هاتووە و نووسەر لە بەشە جۆاروجۆرەكانیدا دەستی داوەتە شێكاری و لێكدانەوەی زانستی و هەمەلایەنەی چەندین بابەت و قۆناغی مێژوویی گرینگی ناوچەی ئاسیای پێشەنگ و بەرزاییەكان (فەلات)ی ئێران كە لە سەردەمی بەردینی دێرینەوە دەست پێ دەكات و بە سەركوتی ڕاپەڕینی “گۆماتە”ی ماد دژ بە داگیركاریی پارسە هەخامەنشییەكان كۆتایی پێ دێت.
بەشی كۆتایی ئەم پەرتووكەش كۆمەڵێك وێنە لە ئاسەوارە مێژووییەكانی ناوچەكانی ماد لە خۆ دەگرێت كە پێوەندیی بە باس و بابەتەكانی نێوئاخنی بەرهەمەكەوە هەیە.
ڕۆژی کورد: گرنگی وەرگێڕانی ئەو چەشنە کتێبانە بۆ کورد و خەباتی کورد لە چی دایە؟
ئیسماعیل پوور: من پێم وایە بەشێك لە لاوازییەكانی گوتاری نەتەوەیی كورد، بێئاگابوونی نەوەكانی ئەم گەلە لە پاشخانی مێژوویی شوناسخولقێن و دەوڵەمەندی خۆی بووە. تاكی كورد بە درێژایی مێژوو لە ژێر كاریگەریی دەرووونی و سیاسی و كولتووریی شوناسێكی چەواشەكراودا بووە كە لە لایەن نەیارانەوە بۆی دروست كراوە. هەر بۆیە متمانە بە خۆبوون لە نێو كورددا لاواز بووە، كورد سەرەڕای هەموو هەوڵە خوێناوییەكانی بۆ ڕزگاری، لە زەین و كۆنەستی مێژوویی و كۆمەلآیەتیی خۆیدا ئەو وێنا سەپێنراوەی قبووڵ كردووە كە لە كورد و دەوروبەرییەكانی دروست كراوە. ئەو مێژوویە كە دەرخواردی ئێمە دراوە، مێژووی دەستكردی ئاریانیستەكان و پانتوركەكان و ئیسلامیستەكان و … بووە كە چاكی ئێمەی بە خراپ و خراپی بە چاك پێ ناساندووین. لە كتێبی پاشایەتیی ماددا دەبینین كە زەینیەتی كۆن و سەپێنراوی پارسگرایانە لەگەڵ گومانێكی ڕووخێنەر بەرەوڕوو دەبێت و بە شێوەیەكی زانستی ناڕەوابوونی هێژمۆنیی زاتیی ئەوان بە سەر ئێمەدا ڕت دەكاتەوە. ئەوە بۆ خەباتی ئێمە كە شوناسی سیاسی و كولتووری و نەتەوەیی كۆڵەكەی ئەو خەباتەیە، نەك گرینگ بەڵكوو پێوستییەكی ژینەكییە.
ڕۆژی کورد: لەمەڕ کورد تا ئێستا دوو تیۆری هەیە، یەکیان ئەوەی کە کورد ماد و ئاریایین و ئەوەی تریش ڕای وایە کە کورد ئاریایی نیە و بەر لەوان لە کوردستان ژیاوە، ئێوە ڕاتان چیە؟
ئیسماعیل پوور: لە پێوەندی لەگەڵ ئەو مەسەلەیەدا، ئەوەی كە كتێبی پاشایەتیی ماد بە بەڵگەوە دەیسەلمێنێت و بە باوەڕی منیش لە ڕووی مەنتقییەوە گونجاوترە، ئەوەیە كە كورد نەتەوەیەكی فرەپێكهاتەیە و خەڵكانی جۆراوجۆر لە نیشتمانی ئێستای كورددا ژیاون. ئیمپراتۆریی ماد لە ڕاستیدا یەكێتییەكی ئیتنیكیی فرەچەشن لەو خەڵكانە بووە كە لە سەدەكان و هەزارەكانی كۆنەوە لێرە ژیاون. لە كاتی هاتنی ئاریاییەكاندا نیشتمانی كورد نەك چۆڵ نەبووە، بەڵكوو لە سەدەكان و هەزارەكانی پێشترەوە شارستانیەت و كولتوور بوونی هەبووە و لە ڕووی شارستانییەت و كولتوورەوە زۆر لە ئارییەكان پێشكەوتووتر بوونە. دواتر بەشێك لە ئارییەكان لەگەڵ ئەو خەڵكە خۆجییانەدا تێكەڵ دەبن و مادی گەورە لە ڕاستیدا سەرەتا كاریگەرییەكی زۆر كەمی خەڵكە ئارییەكانی لە سەر بووە، بلآم دواتر بە زیاتر بوونی هاتنی كۆچەرییە ئارییەكان ئەو كاریگەرییەش زیاتر دەبێت. بەلآم بەدەنەی ئەسڵیی نەتەوەی ماد و دواتریش كورد، نەك لە ئارییەكان، بەڵكوو لە گەلانی خاوەن شارستانیەتی خۆجێیی پێك دێت.
ڕۆژی کورد: لە خەباتی کوردیدا کەم نین ئەو کەسانەی کە لەگەڵ خەباتی چەکداری لە خەباتی سیاسی و فەرهەنگی وەک نووسین کەمتەر خەم نەبوون و لە بیریان نەکردوە، پێتان گرنگی ئەو کارانە بۆ کورد و خەبات چیە؟ ئایا پیویستییە یان نا؟
ئیسماعیل پوور: پێم وایە بۆ هەر شۆڕشێك گرینگە كە توانایی تاكەكانی بدۆزێتەوە و هەوڵ بۆ كاناڵیزە كردنیان بدات، واتە ڕێگایەك بدۆزێتەوە بۆ كەڵك وەرگرتن لەو پۆتانسێلانە بە قازانجی شۆڕش. ئەو كەسانەی كە لە ڕیزی خەباتێكی ڕزگاریخوازانەدا دەست دەدەنە كاری نووسین و وەرگێڕان، ئەگەر لەو كارەیاندا خاوەنی ئاستێكی بەرز و دەروەستیی شۆڕشگێڕانە بن، لە ڕاستیدا دەتوانن ببنە سەرمایەیەكی گەورە بۆ بزووتنەوەكەیان، بەلآم نابێ پۆتانسێل و ئیمكاناتی شۆڕش بۆ نووسین یا وەرگێڕانی هێندێك بەرهەمی كەم بایەخ بە فیڕۆ بدرێت، واتە لە هەر حاڵێكدا ئەولەویەتەكانی خەبات نابێ لە بیر بكرێن.
ڕۆژی کورد: لە هەواڵی تەواوبوونی وەرگێڕانەکەتان باستان لە زەحمەتەکانی خێزانتان کردووە، ئەو پشت و پەنابوونی ژن و پیاو چۆن دەبینن؟
ئیسماعیل پوور: ئەوەی كە من لە ناساندنی كتێبەكەدا سەبارەت بە هاوژینی خۆم باسم كردووە، تەنیا پێداهەڵگوتنێك لە ڕووی خۆشەویستییەوە نیە، بەڵكوو لە ڕاستیدا ئەو كۆڵەكەی مانەوە و بەردەوامیی من بووە، هەم لەو كارەدا و هەم لە كاروبارەكانی دیكەی ژیانی تایبەتی و سیاسی و كۆمەلآیەتیی مندا. لای ئێمە ژیانی هاوبەش هەموو ڕەهەندەكانی بیاڤی تایبەت و بیاڤی گشتی و كۆمەلآیەتی دەگرێتەوە، واتە ئێمە لە پێشمەرگایەتی و نووسین و كاری دەرەوە و ژیانی نێوماڵدا هاوبەشین. ئەوە دروشم نیە، بەڵكوو بە كردەوەش ئەزموونی ژیانی ئێمە وا بووە.
ڕۆژی کورد: ئاستەنگەکانتان بۆ وەرگێڕان و چاپ چی بوو؟ داواکارییەکانتان چین؟
ئیسماعیل پوور: كورد نەتەوەیەكە كە لە هەلومەرجی ئێستادا بۆ قەرەبووكردنەوەی دواكەوتووییەكانی خۆی كە پێویستی بە شۆڕشێكی زانستیی قووڵ و بەربلآو هەیە. بزاڤی وەرگێڕانیش بەشێك لەو شۆڕشەیە كە بە داخەوە لەگەڵ بێ سەرەوبەرییەكی سەیر بەرەوڕوویە. لە هەلومەرجی ئێستادا بە هۆی نەبوونی لێوەگەڕێكی زانستیی ستاندارد دەبینین كە نرخی وەرگێڕان لە لایەن دەزگاكانەوە لە ڕووی چەندایەتییەوە دیاری دەكرێت، نەك لە ڕووی چۆنایەتییەوە، واتە وەرگێڕانی چاك و خراپ بە یەك شێوە چاویان لێ دەكرێت. هەر ئەو مەسەلەیەش بۆتە هۆی پەرەسەندنی وەرگێڕانی سەلیقەیی و پاشاگەردانی لە وەرگێڕاندا. ئێمە لە ئێراندا بینیومانە كە نادەروەستی و نەزانكاریی وەرگێڕەكان و كورتهێنانی زمانی فارسی لە بەرانبەر زمانی زانستی سەردەم، بەتایبەتی لە زانستە مرۆییەكاندا بە لێشاو چەمكی سەقەت و نەگونجاو لەگەڵ زمانی ئەسڵیی ڕژاندە نێو زمانی فارسی. ئەو مەسەلەیە بەتایبەتی لە بوارەكانی فەلسەفە و سیاسەتدا تا ئاستی گۆڕینی ڕەوتی ڕووداوەكان بە ئاراستەی خراپدا كاریگەریی داناوە. بۆ نموونە جێگیربوونی وشە ئایینییەكانی “عەداڵەت و مەشرووعییەت” لە جیاتی “socialism و legitimacy”كاریگەر بووە لە سەر ڕەوتی نفووزی مەزهەبی شیعە و توێژی ئاخوند لە سیاسەتدا. كەواتە وەرگیڕان بە بێ لێوەگەڕێكی زانستیی ستاندارد دەتوانێ زیانی گەورەی بۆ كۆمەڵگا بە دواوە بێت.
ڕۆژی کورد: لە کۆتاییدا ئەگەر قسەیەکتان بۆ کوتن هەیە فەرموون
ئیسماعیل پوور: زۆر سپاسی بەڕێزانی ماڵپەڕی ڕۆژی كورد دەكەم و هیوادارم چاپ و بلآوبوونەوەی ئەو بەرهەمە بتوانێ بەشێك لە كەموكۆڕییەكانی خوێندن و لێكۆڵینەوە لە بواری مێژووی ماد و كەلێنێكی كتێبخانەی كوردی پڕ بكاتەوە و ئەو كتێبە ببێتە سەرچاوەیەكی باوەڕپێكراو و زانستی بۆ خوێندكارانی بواری مێژوو لە كوردستاندا.
