هاتنی چین بۆ ناو هاوکێشە سەربازییەکان، مەرگی دێموکراسی و وەدواکەوتنی مافی کوردە

0
1315
هەڵمەت مەعرووفی

نووسینی: هەڵمەت مەعرووفی

هاوکێسەکانی ناوچە بە بەردەوامی لە گۆراندان، هاتنی چین بۆ ناو هاوکێشە سەربازییەکان و زێدەبوونی ٧%یی بوودجەی سەربازیی ئەو وڵاتەش یەکێکی تر لە نوێترین گۆرانکارییەکانە کە کاریگەریی نەرێنیی زۆری لەسەر دێموکراسی و ئازادیخوازی لە ناوچە و لەسەر کورد دەبێت.

چین ئەو وڵاتەی کە بە هەبوونی نزیک بە یەک میلیارد و نیو جەماوەر و نزیک بە دوو ملیۆن و نیو هیزی سەربازی و نزیک بە ٥ هەزار فڕۆکەی شەڕکەر و ١٣٠ سامانەی دژە تانک و زیاتر لە ٧٥٠ سامانەی پەدافەندی هەوایی، تا ئێستا تەنیا لە ڕووی ئابوورییەوە جیهانی تەنیبۆوە و لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوو و بەتایبەتی لە ماوەی ئەمساڵی هەتاویدا بە چڕی خۆی هاوشتۆتە ناو هاوکێشە سەربازییەکان و باس لە وەئەستۆگرتنی ڕێبەریی جیهان دەکات و لە دوایین هەڵوێستی خۆیدا، بوودجەی سەربازیی ئەو وڵاتەی تا ٧% زێدە کرد و بە ئاشکراش ڕایگەیاند، ئامانج لە زێدەکردنی ئەو بوودجەیە “پێشگرتن لە خۆتێهەڵقوتانی هێزە دەرەکییەکان لە گرژییەکانی ناوچەیە” کە ئەوە ڕێک بە واتای بەرەنگاربوونەوە لەگەڵ ئەمریکایە.

ئەو وتەیە کە “خوا نەکا ڕۆژێک لە خەو هەستین و شتوومەکی چینی لە بازاڕدا نەبێ” لە ناو ئەمریکاییەکان باوە لە هەمان کاتیشدا بەپێی پێش بینییەکی کە کۆمپانیای خزمەتگوزاری و ڕاوێژکاریی “نایت فرانک” داویەتە دەرەوە، تا ساڵی ٢٠٥٠ چین دەبێتە دووهەمین هێزی ئابووریی جیهان و بۆی هەیە تا ساڵی ٢٠٢٠ وەپێش ئەمریکا بکەوێتەوە و پێگەی ئابووریی ئەمریکا بخاتە لەرزەوە، بەڵام ئەوەی کە لێرەدا سەرنجڕاکێشە ئەوەیە کە چین ئێستا لە ڕووی سەربازییەوە دێتە پێش و دەیهەوێ ببێتە بەشێک لە هاوسەنگییەکان.

هاتنە ناو کایەی سەربازیی چین هاوڕێ لەگەڵ مافی “وێتۆ”ـی ئەو وڵاتە لە نەتەوە یەکگرتووەکان، دەتوانێ زۆرێک لە هاوکێشەکانی ناوچە بگۆڕێت و لە ئەنجامدا دەوری ئەمریکا کەمڕەنگ بکاتەوە کە ئەوەش بۆ کورد کاریگەرییەکی نەرێنی هەیە کە لەو بابەتەدا ئاوڕێ لێدەدرێتەوە.

چین یەکێک لەو پێنج وڵاتەی جیهانە کە لە شۆڕای تەناهیی نەتەوە یەکگرتووەکان، مافی وێتۆی هەیە و تا ئێستاش بەتایبەتی هاوئاراستە لەگەڵ ڕووسیە ئەو مافەی خۆی بەکار هێناوە کە دواترینیان “وێتۆکردنی بڕیارنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان لەمەڕ دانانی گەمارۆ لەسەر سووریە” بوو کە بە ئاشکرا ڕێگای کوشتاری بە کۆمەڵی خەڵکی مەدەنی بە بەشار ئەسەد دەدا، چین پێشتریش ئەو مافەی بە قازانجی ئێران بەکارهێناوە.

لە کاتێکدا کە چین بەم زوانە ڕایگەیاندووە کە لە ئەگەری کشانەوەی ئەمریکا لە ڕێکەوتنی بازرگانیی ترەنس پاسیفیک، ئامادەیە ڕێبەریی جیهان بگرێتە دەست، ئێستا زێدەکردنی بوودجەی ئەمریکا ئەویش ڕێک چەند ڕۆژ دوای ئەوەی کە ترامپ داوای زیادبوونی بوودجەی سەربازیی ئەمریکای کردووە، ناکرێ هەروا بێ ئەگەر بێ، ئەویش لە کاتێکدا کە فوو ینگ، وتەبێژی دەوڵەتی چین، ڕۆژی شەممە ١٤ی ڕەشەممە ویڕای ڕاگەیاندنی هەواڵی زیادبوونی بوودخەی سەربازیی چین گوتی: “ڕێژەی زێدەبوونی بودجەی سەربازیی چین لە داهاتوودا، پەیوەندی بە چالاکییەکانی ئەمریکا لە ناوچەدا هەیە”.

ئەو هەوڵانە چین کە وا وڵاتی چین بە خۆتێهەڵقووتان لە ناوچەیان ناودێر دەکات؟

– ناردنی هێزی سەربازیی ئەمریکا بۆ وڵاتانێکی وەک لەهێستان کە هەڕەشەی هێرشی سەربازییان لەلایەن ڕووسیەوە لەسەرە.

– پێکهاتنی هاوپەیمانییەکی ناوچەیی لەنێوان ئەمریکا و وڵاتانی عەرەبی و بەتایبەتی میسر و سعودیە

– هەوڵی چڕی ترامپ بۆ سەر داعش و لەناوبردنی لە سووریە

لەبیرمان بێ کە لە ماوەی چەند مانگی ڕابردوودا، هەیئەتێکی پلەبەرزی چینی سەردانی بەشار ئەسەدیان کرد و ئامادەیی خۆیان بۆ ئاوەدان کردنەوەی سووریە لەدوای شەڕ ڕاگەیاند کە ئەو بەڵێنیە لە ئەگەری لەسەرکار لاچوونی ئەسەد و چوونە سەری دەسەڵاتی ئەمریکا لە سووریە، کز دەبێتەوە.

– ئاڵۆزتربوونی کێشەکانی نێوان ئەمریکا و ئێران و بەرێوەچوونی چەند مانۆڕی سەربازی لەلایەن ئێران و ئەمریکاو هەروەها چڕتربوونی هەوڵەکانی ئەمریکا لە کەنداو کە چین ئەوە بە مەترسی بۆ سەر خۆی، بازاڕەکانی و تەنانەت مەترسی بۆ سەر ڕووسیە دەبینێ.

کاریگەرییە نەرێنییەکانی هاتنە ناو گەمە سەربازییەکانی چین بۆ کورد چین؟

چین، وڵاتێکی دیکتاتۆریی تەک حیزبیە کە لەلایەن حیزبی کۆمونیستەوە بەرێوە دەچێ و خۆی تا ئێستا پێشێلکاری مافی تبتی و هەروەها مسوڵمانەکانی ئەو وڵاتەیە و هاوئاراستە لەگەڵ سیاسەتەکانی ڕووسیە دەچتە پێش، ئەگەر بێت و لە ڕووی سەربازییەوە بێتە ناو هاوکێشەکان کاریگەرییەکی زۆر نەرێنی لەسەر کورد و گەیشتن بە مافەکانی دەبێ.

یەک: هاوتەریب بوون لەگەڵ سیاسەتەکانی ئێران و ڕووسیە: چین بەدژی ئەمریکا و هەروەها هاوتەریب لەگەڵ ئێران و ڕووسیەیە، تا ئێستاش لە دانانی زۆر گەمارۆ لەسەر ئێران هاوتا لەگەڵ ڕووسیە دەوری نەرێنی هەبووە، چین وڵاتێکی ئابوورییە و کۆمپانیاکانی لە بازاڕ دەگەڕێن و چون خودی ئەو وڵاتەش یەکیکە لە پێشێلکارانی مافی مرۆڤ، هێچ گرنگیەک بەو بوارە نادات، هۆکاری سەرەکیی دژوەستانەوەی چین لەگەڵ ئێران، گەمارۆ دوابەدوای یەکەکانی ئەمریکا لەسەر کۆمپانیاکانی ئەو وڵاتە و لە ناویاندا، ئەگەری سزادرانی سەدان میلیۆنیی کۆمپانیای “زێد تی ئای” و هەروەها چەند کۆمپانیای تری ئەو وڵاتە لە ناو ٢٥ کۆمپانیا و کەسی ئێرانی و نزیک لە ئێرانە کە تەنگی بە سەرمایەگوزاریی چین لە جیهان هەڵچنیوە و ئەوەش بە واتای کەوتنە مەترسیی ئابووریی ئەو وڵاتەیە.

دوو: نزیکتر بوونەوەی چین لە ئێران و ڕووسیە بە واتای پەرەسەندن و گەشەی زیاتری میحوەری شیعە، زێدەبوونی ئاژاوە لە ناوچە، سەرکوتی زیاتری مافخوازیی کورد، سەرکوتی زیاتری نەتەوەخوازی و سەربەخۆیی خوازی و کەمبوونەوەی دەسەڵاتی جیهان لە پێداگری لەسەر پێشێلکاریی مافی مرۆڤ و خۆنزیک کردنەوە لە هێزە ئازادیخوازەکانە.

سێ: پێکهاتنی سێ گۆشەی ئێران و چین و ڕووسیە بەواتای لەناوچوونی دێموکراسیە: یەکگرتوویی ڕووسیە، چین و کۆماری ئیسلامی کە خۆیان سێ وڵاتی دیکتاتۆرن و پشتیوانیی ئەو سێ وڵاتە لە دیکتاتۆرگەلێکی وەک ئەسەد، تا ئێستاش خاڵی سەرەکیی مانەوەی شەڕ لە ناوچە و لە سووریەیە. پەرەسەندنی ئەو یەکگرتووییە، بە واتای کشانی باڵی بێ هیوایی بەسەر خۆرهەڵاتی ناوین لە گەیشتن بە ئزادی و دێموکراسیە و سەرەتایەکە بۆ شەڕێکی نەبڕاوە و ماڵ وێرانکەر لە هەرهەمووی ناچەکە.

چوار: هەرچەند چین لەگەڵ وڵاتانی عەرەبیش پەیوەندییەکی خۆشی هەیە بەڵام پێدەچێ بە زێدەبوونی پەیوەندیی وڵاتانی عەرەبی لەلایەک و چڕبوونەوەی ئاڵۆزیی نێوان چین و ئەمریکا لەلایەکی تر، پەیوەندیی نێوان چین و وڵاتانی عەرەبی لە کزی بدات و ئەوەش لە ئەنجامدا بە قازانجی ئێران و بەرەی شیعەیە و بە دەست تێوەردان و هێزێک کە ئێران و ڕووسیە لە ناو هەندێ هێزی کوردیدا هەیانە، دۆخەکە سەد قات ئاڵۆزتر دەبێت.

بەو پێیە و بە زۆر لێکدانەوەی تر کە بە هۆی پێشگرتن لە درێژدادڕی ئاماژەی پێناکەین، پەرەگرتنی هێزی چین کە هاوتەریبە لەگەڵ ڕووسیە، ئێران و وڵاتانی تری شیعە تەنیا دەتوانێ بە واتای مەرگی دێموکراسی و باڵ کشانی شەڕێکی ناوچەیی بەربەرین بەسەر خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و دوورکەوتنەوەی کورد لە دەوڵەتی کوردی و مافەکانی بێ کە بەتایبەت بە دژایەتیی یەکتری کردنی هێزە کوردییەکان کە نموونەکەی ئێستا بەداخەوە لە شنگال لە ئارا دایە و بۆ داهاتووی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئەگەری بەگڕتربوونی خەباتی چەکداری یان دەست تێوەردانی دەرەکەی لە ئێران ـیش پێش بینی دەکرێ، ئەو مەرگە ساناتر بەرەو پیری کورد دێت.

 

سه‌رنج و كۆمێنت

كۆمێنت