راپۆرت: جەمال نەجاری
کۆماری ئیسلامی لەدوای هاتنە سەرکاری لە ئێران گەلێک تاوانی دەرحەق بە گەلانی زوڵم لێکراوی ناوخۆی ئێران کرد کە بەشی گەلی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان رەنگە زیاتر لە هەموویان بێ، وەک دەبینین هەتا ئێستاش هەر بەردەوامە لە سەرکووتی گەلی کورد و رۆژانە شاهیدی لەسێدارەدان و بەندکردنی چالاکانی سیاسی و مەدەنی کوردین. یەکێک لەو تاوانە گەورانەی کە کاربەدەستانی کۆماری ئیسلامی بەرانبەر بە گەلی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان ئەنجامی داوە، ئیعدامی بەکۆمەڵی ۵۹ لاوی مەهابادی لە ساڵی ۱۳۶۲ هەتاوی بوو، کە لە پاش کۆمەڵکوژییەکەی قاڕنێ ۱۳۵۸ هەتاوی، وەک کۆمەڵکوژییەکی دیکە ناوی دێت و تا ئێستا ئەنجامدەرانی ئەو جینایەتە لە هیچ دادگایەکدا دادگایی نەکراون.
روژی ١٢ی جوزه‌ردانی ساڵی ١٣٦٢ی هه‌تاوی (دووی ژوئەنی ۱۹۸۳ زایینی) رێژیمی تازه به‌ده‌سه‌ڵات گه‌یشتووی کۆماری ئێسلامی ئێران، ۵۹ لاوی کوردی له شاری مهاباد ئیعدام کرد. ئێعدامکردنی ئه‌م ۵۹ لاوه کورده‌ی شاری مەهاباد، بە یەکێک لەو جینایەتە گەورانە لەقەلەم دەدرێت کە بەرانبەر بە کوردەکان لە پارێزگای ئازەربایجانی رۆژاوا (ورمێ) ئەنجامدراوە و ئەوپەڕی توندوتیژی دەسەڵات بەرانبەر بە نەتەوەی کورد نیشان دەدات و ئەو ئیعدامانەش لەدرێژی سەرکووتی نارەزاییەکاندا لە رۆژهەڵاتی کوردستان ئەنجام دران.
ئەوەی کە روونە ئەوەیە تەرمی ئەو ۵۹ لاوەی مەهاباد هەرگیز ڕادەستی بنەماڵەکانیان نەکرانەوە، کەس نازانێ لە کوێ ئیعدام کران و لە کوێ بە خاک سپێردران، بەڵام بۆ بنەماڵەکانیان روون و ئاشکرایە کە ئەمانە بوونە بەشێک لە ژینۆسایدی گەلی کورد کە سەرانی کۆماری ئیسلامی لە شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان بەرێوەیان بردووە.
وەک دەگوترێ مانگ بۆ هەمیشە لە پشت هەور نامێنی، ئەمڕۆ لایەنی شاراوەی جینایەتێکی گەورە ئاشکرا دەکرێ کە پێدەچێ ئەو 59 لاوەی مەهاباد و هەموو ئەوانەی لە نێوان ساڵانی 60 تا 67 فەرمانی ئیعدامیان بۆ دەرچووە و جارەنووسیان بە نادیاری ماوەتەوە بەشیک بووبێتن لەو جینایەتە مەزنە کە لەم بابەتەکەدا باسی لێوە دەکەین.
لەگەڵ هەڵگیرسانی شەڕی ئێران وعێراق، بەو حوکمەی حکومەتی عێراق پەلاماری ئێرانیدا، حکومەتی کۆماری ئیسلامی کە لەپاش شۆرشی گەلانی ئێران خۆی بەسەر ئێراندا سەپاند و شۆرشی 57 بە ناوی خۆی تەواو کرد، لە لایەک لەگەڵ هیڕشی عێراق بۆ سەر ئێران و لە لایەکی دیکە لەگەڵ نارەزاییە ناوخۆییەکانی ئێران بە تایبەتی لە کوردستان کە پیشمەرگە لە ناوچەکە بوو رووبەروو ببۆوە و توانای بەرخۆدانی نەمابوو. بڕیاری ئیعدامی بە کۆمەڵ بۆ چالاکانی سیاسی ناوخۆ رادەگەیەنێ و دوور لە چاوی دادگا و یاسا رۆژانە بە دەیان کەسی ئیعدام دەکرد و تەمەنەکانیان رادەستی بنەماڵەکانیان نەدەکرایەوە.
پرسیاری سەرەکی ئەوەیە؛ بۆچی تەرمی ئەو کەسانەی ئیعدام دەکران هەرگیز رادەستی کەسوکاریان نەدەکرایەوە، دیوی شاراوەی ئەو جینایەتە چ بوو؟
بە پێی بەڵگەیەک کە لە ئەنتەرنێت بلاوکراوەتەوە؛ هاتووە کە دادوەریی گشتی کۆماری ئیسلامی ئێران لە نامەیەکی نهێنیدا لە رێککەوتی 10/7/1360 هەتاوی داوا لە هەموو دادگاکانی شۆرش لە ئوستانەکان و شارەکانی ئێران دەکات، لەسەر داوای سوپای پاسدارانی کۆماری ئیسلامی لەکاتی شەڕی ناو شارەکان و هەروەها شەری ئێران و عێراق، پاسدارە بریندارەکان پێویستیان بە خوێن هەیە بۆ ئەوەی چارەسەر بکرێن، بەڵام بە هۆی ئەوەی کە خوێنی پێویست لەو کاتەدا رەنگە دەستەبەر نەبێ، بۆیە فەرمان دەدەین بە شێوەیەکی نهێنی خوێنی ئەو کەسانە کە فەرمانی ئیعدامکردنیان بۆ دەرچووە و دەبێ دەست بەجێ ئیعدام بکرێن، لە لایەن کەسانی جێی متمانە خوێنی ئەو کەسانە بەر لەوەی ئیعدام بکرێن بە درزی بەتاڵ بکرێن و بنێردرێتە نزیکترین بنکەی تەندروستی یان بانکی خوین و لەوێدا بپارێزرێ تا لە کاتی پێویستدا بۆ ئەو پاسدارانەی بریندار بوون بەکار بهێندرێت.
لە نامەکەدا هاتووە؛ بۆ ئەوەی لایەنی شەرعی ئەو کارەش لەبەر چاو بگرن و نارەزایی لێ دروست نەبێ، رەزامەندی دامەزرێنەری کۆماری ئیسلامی و وەلی فەقیە (خومەینی) وەرگیراوە و لەمبارەوە گوتوویەتی: لە رووی شەرعییەوە کێشە نییە ورێگە پێدراوە.
بەم چەشنە بۆمان دەردەکەوێ ئەو 59 لاوەی کە لە ساڵی 1362 هەتاوی لە مەهاباد فەرمانی ئیعدامیان بۆ دەرچوو، کەوتنە بەر لافاوی خوێن مژانی کۆماری ئیسلامی و خوێنیان لە شووشە کران و بەر لەوەی ئیعدام بکرێن بە بەتاڵ کردنی خوێن لە دەمارەکانی لەشیان شەهید بوون و چوونە ریزی کاروانی شەهیدانی رێگای ئازادیی کوردستان.
شاهۆ حوسێنی رۆژنامەنووس و هەروەها چاودێریی سیاسی لە لێدوانێکدا راستی و دروستی ئەو بەڵگەیە دەسەلمێنێت و دەلێت: “رژێمی کۆماری ئیسلامی وه‌ک پێکهاته‌یه‌کی سیاسی، به‌رهه‌می گووتارێکی ئایینی رادیکاڵه، که به هۆی خومه‌ینێوه پراکتیزه کراوه، ئه‌م رێژیمه جیهان دابه‌ش ده‌کا به دوو به‌شی حه‌ق و باتڵ و هه‌ر به‌م پێیه‌ش مرۆڤه‌کان دابه‌ش ده‌کات به سه‌ر دوو ده‌سته‌ی لایه‌نگرانی حه‌ق و لایه‌نگرانی باتڵ، ئه‌م رێژیمه له‌سه‌ر ئه‌م باوه‌ره‌ییه که ئه‌وان لایه‌نی حه‌قن و لایه‌نگرانی وان وه‌ک لایه‌نگرانی حه‌ق دێنه ئه‌ژمار وه، له‌به‌رامبه‌ریشدا جیهانی به‌رانبه‌ری وان وه‌ک جیهانی باتڵ پێناسه ده‌کرێت و هه‌ر که‌سیش له‌گه‌ڵ ئه‌م نیزامه ئایینیه نه‌بێ ئیتر ده‌خرێته پاڵ لایه‌نگرانی باتڵ، له ئه‌ندێشه و بووچونی ئه‌م نیزامه‌دا جیهان مه‌کۆی شه‌ر و تێکهه‌ڵچونی نێوان حه‌ق و باتڵه که له ئاکامدا به‌ره‌ی حه‌ق به سه‌ر باتڵ‌دا سه‌ر ده‌که‌وێ و باتڵ له ناو ده‌بات، ئه‌م پێکهاته‌یه به هۆی ئه‌وه که مه‌شرووعییه‌تی ئایینی بۆ خۆی قائیله و پێی وایه که نوێنه‌ری ئیمامی زه‌مانه که ئه‌میش جێگری پێغه‌مبه‌ره و به گشتی نێردراوی په‌روه‌ردگاره، هه‌ر کارێک که بیکات بۆ له‌ناو بردنی باتڵ ره‌وایه”
شاهۆ حوسێنی لە درێژەدا دەڵێت: ” له‌ئه‌ندێشه‌ی ئه‌م رژێمه‌دا هیچ بیرو باوه‌رێکی جیاواز به هۆی ئه‌وه‌که ئه‌م نیزامه مه‌شرووعییه‌تی ئیلاهی هه‌یه مه‌ودای بوونی نییه ، چونکه هه‌ر جۆره دژایه‌تێک له‌گه‌ڵ ئه‌م نیزامه دژایه‌تی له‌گه‌ل ئه‌مر و فه‌رمانی خودایه، هه‌ر بۆیه دژبه‌ران ده‌بێ به تووندترین شێوه له‌ناو ببردرێن، له‌م رژێمه‌دا ئیمام و رێبه‌ری هه‌ر ده‌وره‌یه‌ک به هۆی ئه‌وه‌که جێگره‌وه‌ی ئیمامی زه‌مانه، ده‌توانێ به ده‌رکردنی فتوا بۆ به‌ر به‌ره‌کانی له‌گه‌ڵ نه‌یاران و لایه‌نگرانی به‌ره‌ی کوفر هه‌موو جۆره کرده‌وه‌یه‌ک ده‌کار بێنن، بۆیه وه‌ک یه‌که‌م ده‌لیل من پێموایه ئه‌م نامه‌یه ده‌توانێ راست بێ، ده‌لیلی دووهه‌م ئه‌وه‌یه که به چاو خشاندنێک به ئه‌ده‌بییاتی نامه‌که ده‌رده‌که‌وێ که ئه‌م ئه‌ده‌بییاته، ئه‌ده‌بییاتی باوی سه‌رده‌می ساڵه‌کانی سه‌ره‌تایی سه‌رکه‌وتنی شۆرش و ده‌رکردنی ئه‌م نامیلکه‌یه‌یه، هه‌ر وه‌ها له کاتی خوێندنه‌وه‌ی نامیلکه‌که، خوێنه‌ر له‌گه‌ڵ نووسراوه‌یه‌کی یه‌ک ده‌ست رووبه‌روو ده‌بێته‌وه، له‌هه‌مان کاتیشدا وه‌رگرتنی فتوا له خومه‌ینی وه‌ک رێبه‌ری شۆرش و جێگری ئیمامی زه‌مان بۆ زۆر جینایه‌تی تری وه‌ک کوشتنه به‌کۆمه‌ڵه‌کانی ساڵه‌کانی 60 هه‌تا 67 ره‌وتێکی ئاسایی و به‌رده‌وام بوه، بۆیه به‌باوه‌ری من ئه‌م نامیلکه‌یه ده‌توانێ راست بێت و سه‌نه‌دێکی باوه‌ر پێکراو بێ، بۆ نیشاندانی رادده‌ی درنده‌یی و جینایه‌ت کار بوونی ئه‌م رێژیمه.”
پێویستە حیزب و لایەنە سیاسییەکان و کوڕ و کۆمەڵەکانی بەرگریکار لە مافەکانی مرۆڤ کار لەسەر ئەو بەڵگەتە بکەن و دیوە شاراوەکانی جینایەتەکانی کۆماری ئیسلامی دەرحەق بە گەلی کورد بۆ ڕای گشتی ئاشکرا بکەن.
ئەگەر چی بڵاوکردنەوەی ئەو بەڵگەیە زامی سارێژ نەکراوی کەسوکاری قوربانیان دەکولێنێتەوە، بەلام دەبێ کۆتایی بەو بێدەنگییە بێن و هەوڵ بدەن بەشوێن راستییەکاندا بچن و بزانن چارەنووسی ئەوانەی ئیعدام کران بەر لە ئیعدامکردن و پاش لە ئیعدامکردن چیان بەسەر هاتووە.
بە دۆزینەوەی گٶڕەکانیان و دیتنەوەی تەرمەکان بە لێکۆلینەوە و تاقیکردنەوەی پزیشکی دەرکەوێ کە ئیعدامکراوانی سالانی 62 تا 67 کەوتوونەتە بەر لافاوی خوێن مژانی کۆماری ئیسلامی .
لە کۆتاییدا بۆ یادکردنەوەی شەهیدانی جۆزەردانی 62ی مەهاباد ناویان دەنووسینەوە و دروود دەنێرین بۆ روحی پاکیان کە لە پێناو کورد و کوردستاندا گیانی خۆیان بەخشیوە.
ناوی ئەو ۵۹ کەسەی کە لە ۱۲ جۆزەردانی ۱۳۶۲ هەتاوی (دووی ژوئەنی ۱۹۸۳ زایینی) ئیعدام کران؛
غوڵامرەزا بارزی- حەسەن جیهانیان- عەلی بانه‌یان- محەمەد عەلیالی- محەمەد ئەمین سەفا- همایون نیلوفەری- مەحموود ریزیی- محەمەد حوسێنی- عەباس حوسین پور- کازم خاتوونی- عەلی مەزنه- عەبدوڵڵا تەحریان- رەحمان رەحیمی- عەلی گوڵپەرەست- مستەفا عیسمەتی- خالق بارزانی-یۆسف ئەیازی- کەمال چاوشینی- حەسەن رەحمانیان- خالید رەحیم ئازەر- خالید سەفایی-سەید ئیبراهیم ئەحمەدی- محەمەد مەسعودی- محەمەد ئەبوبەکری-وەفا ئەلیاسی- مەنسوور جناح- محەمەد ئەمین ئەحمەدی-محەمەد سەلیمی- فەرەیدون شەنگه- عەلی بازیان- خزر رەنگین- ئەبوبەکر شوکری- ئینشاڵڵا نادری- هەژار کەریمی- کەمال کەریمی- کەریم رە‌حیمیان- یۆسف حەبیب پەناه- محەمەد فارق بازیار-ئیبراهیم ئەمینی-ساڵح مام ئیبراهیمی- شوکری نادری- مستەفا فەقری- عەلی غەواره- عەلی سەلاحی- مەلا حەسەن لاجوەردی- سولەیمان حەسەن زاده- یۆسف حەسەن زاده- کەریم کاوه- سەید مەحموود سەید مەحموودی-حامید مەحموود کەندو- حوسێن کەلهوری- عەباس یۆسفی- سیامەک سەقزی- عەلی ئاباده-کامران زاهیر حه‌جازی-سالح فەرهوودی- مەقسوود مەحموودی- ئەحمەد کەهروبی- رەحمان خزرپور
تێبینی؛
ئەم راپۆرتە لە لاپەرە 5 ژمارە 633 رۆژنامەی کوردستان ئورگانی حیزبی دیموکراتی کوردستان بڵاو بۆتەوە
دەتوانی لە خوارەوە رۆژنامەکە دانلۆد بکەی
