نووسەر: حەمە جاف
به‌دوای شكست و ڕووخانی دەستەڵاتی دیکتاتۆری و سەرەڕۆیی سەرکردەکانی وڵاتانی عەرەبی و سەرهەڵدانی بەهاری عەرەبی خەڵکی سوریا بەتایبەت سوننەکانی ئەوڵاتە بەخۆ هاتن و چیدی ئەوانیش سەرەڕۆیی و دیکتاتۆری ئەسەدیان پێ قبووڵ نەکرا و دەستیان دا جموجۆڵی خۆپیشاندان تا گەیشت بەو ئاستەی کە بەرەی نوسرە پێک بێ و ئۆپۆزیسیۆنی مەدەنی بەرامبەر ئەو دەستەڵاتە درووست بکەن و وه‌ك پێكهاته‌یه‌كی مافخوازی مەزهەبی خۆیان بەسه‌ر گۆڕه‌پانی سیاسی سوریادا بسه‌پێنن وپرسی سوننی به شێوه‌ی مەزهەبێکی جیا لە شیعە به‌رنه پێشێ و ببنه له‌مپه‌رێك له به‌رده‌م سەرەڕۆییەکانی حكوومه‌تی سوریا، هەرچەند ئەم هەڵوێستەی خەڵکی سوریا بەرژەوەندییەکی زۆری تێدابوو بۆ کوردستانی ڕۆژئاوا و وای لێهات بە قازانجی خۆیان ئەو دەرفەتە مێژووییە بقۆزنەوە.
لەڕاستی دا ئەو هەموو ڕوداوەی کە لەم ساڵانەی دواییدا لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا ڕوویدا، پرۆژەیەکی ستراتیژی درێژخایەن بوو لەلایەن ڕۆژئاواوە بۆیە باس کردن لەو بارەیەوە شیکاریەکی زۆری دەوێ و ناچینە نێوەڕۆکی ئەو باسەوە.
شێواندنی بارودۆخی سیاسی هەندێک لە وڵاتانی عەرەبی و بەتایبەت ڕۆژهەڵاتی ناڤین دەگەڕێتەوە بۆ 98 ساڵ لەمەوبەر، ئەو کاتەی کە پەیمانی سایکس پیکۆ دەبەسترێت. بەپێی هەندێک بەڵگەنامە کە سایتی (ویکیلیکس) بڵاو و ئاشکرای کرد، کە باس لە داڕشتنی جوگرافیایەکی نوێ لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست دەکات و بێگومان هه‌ڵگیرسانی شه‌ڕێکی نوێ لە نێوان هەموو ئەو چین و توێژە جۆراوجۆرانەی کە لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست دا هەڵکەوتوون، هەر لە بەگژدادانی مەزهەب تا دەگاتە کولتورە جۆراوجۆرەکان، هەمووی ڕێکخستنێک بوو بۆ هاتنی ڕۆژئاواییەکان بەتایبەت خودی ئەمەریکا بۆ دەستێوەردان و داڕشتنی پیلانێکی نوێ لەناوچەکەدا.
ئەمەریکا وا پێشبینی كردبوو کە به ده‌ست پێكردن و بەگژ یەک دادانی خەڵکی، ئەو شەڕە خه‌ڵكه‌كه به سه‌ر دوو به‌ره‌دا دابه‌ش ده‌کا. به‌ره‌یه‌ك، لایه‌نگرانی درێژه دانی شه‌ڕن و به‌ره‌ی دوهه‌میش لایه‌نگرانی پرۆسه‌ی بوونی دەسەڵاتداران و حوکوم ڕانانی سەر بە حکوومەت. بۆیە لێرەدا ئەو تۆپەی ئەمەریکا لە گۆڕەپانەکەی خستبوو و قووماری لەسەر دەکرد، بە قازانجی تەواو بوو تا ئەو کاتەی کە ئێرانیش بەشێوەی ناڕاستەوخۆ بەشداری شەڕەکەی کرد و تورکیاش بەشێوەیەکی دیکە کەڵکی لەو دەرفەتە وەرگرت بۆ دژایەتی کردنی ئێران.
کاتێک کە ڕژێمی بەشارئەسەد دەستی دایە ڕەشەکوژی و بۆردوومان وکیمیاباران کردنی خەڵکی سوریا ئەمەریکا دەستێوەردانی خۆی لەو وڵاتەدا بەشێوەی پراکتیک بردە پێش و گەیشتە ئەو ئاستەش کە شاندی لێکۆڵەرانی بەشی شیمیایی بۆ زانیاری و لێکۆڵینەوە لە بارەی ئەو هەڵوێستە قێزەونەی ڕژێمی ئەسەد، بنێرنە سوریا، بۆیەش هەڵوێستی بۆمباردومان کردنی ڕژێمی سوریای هەڵبژارد! بەڵام بەهۆی پرۆسەی ڕێککەوتنی نێوان ڕۆژئاوا و ئێران پەردەی بەسەر هەڵوێستەکەی دادا و پاشەکشەی کرد، چوونکە دڵنیابوو لەوەی کە ئەگەر هێرشی ئاسمانی لەسوریا بکا چیدی ئێران ناچێتە ژێر ڕکێفی ئەوانەوە و ڕووسیاش بە ڕاشکاوی پاڵپشتی ئێرانی دەکرد، وەکوو دوو هاوڕێی لە مێژینە، ئەمەریکا ئەوکاتەی کە هەڵوێستی توندئاژۆی بەرامبەر سوریا گرت گەر بۆردومانی ئاسمانی دەست پێبکردبا بەدڵنیاییەوە ڕژێمی ئەسەدی لەنێو دەبرد، بەڵام وەکوو پێشتر ئاماژەمان پێکرد بەهۆی دەستەمۆ کردنی ئێران و تێکەڵ کردنی دەستی ئێران بە شەڕێکی قورس، تۆپی قومارەکەی خستە نێو ئەو گۆڕەپانەی کەوا ئێران دەیهەویست گەمەی تێدا بکا، وەکوو ئەوەی ئێستا دەیبینین ڕۆژ نیە لە سوریا ئەندامانی پایە بەرزی سپای پاسداران نەکوژرێن و لەعێراق و یەمەنیش دا تووشی شکسی گەورە بووە.
ڕاستە دەوڵەتی ڕووسیا، دەوڵەتێکی زلهێزی جیهانیە بەڵام نەخۆی بەقەدەر ئەمەریکا بەهێز و پێشکەوتووە، نە بەرەی وڵاتە هاوپەیمانەکانیشی وەک بەرەی ئەمەریکا، کاریگەرو بەهێزن بۆیە بوونی ڕووسیا لە سوریا بە قازانجی ئەمریکا و هاوپەیمانانی تەواو دەبێ ، بەو هۆکارانەی خوارەوە:
١- دوای ڕووخان ونەمانی بەشار ئەسەد، بەرە بەرە سەرەڕۆیی و پەلهاویشتنی زۆرداری وڵاتانی دیکتاتۆری ناوچەکە بەتایبەت ئێران ــ ڕوسیا ڕوو لە داڕمان دەکا و ئەو ڕۆژە سەرەتایەکی زنجیرەییە بۆ هەنگاونانی شەپۆلی دێموکراسی ڕوولە دەوڵەتە دیکتاتۆرەکانی ناوچە
٢- ئەگەر بێتو هەڵسەنگاندنێک لە نێوان ئەو دوو جەمسەرەدا بکەین کە دژایەتی یەک دەکەن، بە ڕوونی دیارە کە سەرکەوتن بۆ ئەمریکایە، چوونکو ئەمەریکا خاوەنی هاوپەیمانانێکی وەکوو یەکیەتی ئوروپا “ئاڵمانیا فەڕەنسا بریتانیا… لە ئەفریقاشەوە تا دەگاتە ئوسترالیا و لە ئاسیاشەوە هەندێک لە وڵاتانی وەکوو ژاپۆن و هیندستان و پاکستان … لەسیاسەتی ئەمەریکاوە نزیک یان هاوپەیماننی و لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاستیش تورکیا و سعودیە و ئسرائیل هەروەها زۆربەی وڵاتانی دەوڵەمەندی عەرەبی بەڵام هاوپەیمانانی ڕوسیا بەتایبەت لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست وڵاتگەلێکن کە وا وەختە تەواو لەسەر نەقشەی جوگرافیایی دەسڕێنەوە، بۆ نموونە، سوریا، ئێران و یەمەن و عێراق و لبنان کە هەمووشیان لەژێر کاریگەری ئێران و شیعەگەراییدا مەیلیان بۆ هاوپەیمانێتی لەگەڵ ڕوسیادا لێ درووست ىووە.
٣- ئەمریکا لە ڕووی “سیاسی ــ ئابوری ــ ستراتیژی ــ لۆژیکی..” لە ڕووسیا بەهێز ترە و لەزۆرینەی وڵاتانی جیهان، خاوەن پێگەو ستراتیژی قایم و بەهێزە بۆیە وەکوو “ئەرباب” چاوی لێدەکرێ و گوێڕایەڵی دەکەن.
٤- ئەم شەڕەی ڕووسیا دەیکا و هۆی هاتنی بۆ سوریا، تەنیا لەبەر ئەو هاوپەیمانێتیەیە کە لە گەڵ ئێران و ئەو وڵاتە دیکتاتۆرانەی کە لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست دا هەڵکەوتوون، هەیەتی. ڕێگری کردن لە دابەش بوونی عێراق و گەڕاندنەوەی ی 85% خاکی سوریا کە وەدەستی داعش و ئۆپۆزیسیۆن کەوتووە ڕووسیا بەچاو لێکردن و هەڵسەنگاندنی ئەو کێشەو گرفتانەی کە دەستیان لەدەستی یەک ناوەو ئەمریکا ڕێبەرایەتی دەکا، هەروەها شکستی ئێران لەباری ئابورییەوە بەهۆی هاوکاریکردنی حیزبوڵڵا و ڕژێمی ئەسەد و حوسیەکانی یەمەنەوە ناچار بوو خۆی بێتە نێو شەڕکەوە، بەڵام هاتنی ڕوسیا بۆ سوریا گەورەترین شکستە بۆ خۆی و هاوپەیمانانی!، لەبەر ئەوەی بەدرێژای ئەم چەند ساڵەی کە هاوپەیمانانی ئێرانی سەر بە ڕووسیا هیچ دەسکەوتێکی پۆزەتیڤیان نەبووە لە شەڕکردن و لەدەستدان و نەگەڕاندنەوی ئەو شوێنانەی کە لە وڵاتەکەیان ڕۆژبەڕۆژ ڕوو لە ئاقارێکی خراپتر چووە، بۆ نموونە دابەش بوونی خاکی سوریا ــ لێدانی گورچکبڕی حوسیەکانی یەمەن لەلایەن هاوپەیمانی عەرەبیەوە، شەڕی شیعە وسوننی و هەنگاوە سەربەخۆکانی باشووری کوردستان بەبێ ئەوەی هیچ حسابێک بۆ بەغدا بکرێ.
ڕووسیا بۆ پاڵپشتی کردن لەمانەوەی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست و بەبێ ئەوەی چاو لەو هەموو کێشەو گرفتە بکا، هەنگاوێکی توندی هەڵگرت و خۆی تووشی گرفتێکی گەورە کرد لەبەر ئەوەی چیدی خاکی سوریا بۆجارێکی دی یەک ناگرێتەوە ونابێ دەستەڵاتێک حوکمی شیعەگەرایی تێدابکا و بێگومان هیچ هێزێک ناتوانێ بەرەی نوسرەو داعش لەوڵاتە وەدربنێ و ڕۆژئاوای کوردستان بهێنێتەوە سەر سووریە، هەروەها عێراقێک کە تەنیا شیعە حوکمی تێدا بکا و یەکپارچەیی ڕاگیرێ بە هیچ جۆر ئەگەری بوونی نیە، چوونکە زۆربەی وڵاتانی دونیا پاڵپشتی سەربەخۆیی کوردستانی باشوور دەکەن و ئەو ڕەوتە بەرەو پێشەوە دەبەبن.
